Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Page 72

karikatúrs eru oft þau, að í slíkum myndum
dregur snjall teiknari fram ýmsa þá drætti í
svipfari manna, sem Ieynast venjulegu auga í
hversdagslífinu. Halldóri Kiljan fer mjög líkt.
Með sterkum og ýktum dráttum í persónulýs-
ingum tekst honum oft að gera sögufólk sitt
svipmeira og eftirminnilegra en ella mundi.
Og heildarmyndin verður ekki ósönn, vegna
þess að þessir ýktu drættir bvggjast á þeim
sönnu; eru í raun og veru þeir, — stækkaðir
og auknir. Hitt er svo annað mál, að Iesend-
ur, sem gersneyddir eru ímyndunarafli og skop-
skyggni, eiga oft ákaflega erfitt með að fylgja
höfundinum eftir, enda skilja þeir hvorki upp
né niður í þessum aðfcrðum hans og listbrögð-
um.
Konan úr Landbroti er ein þessara kynlegu
kvista, sem Iesendur eiga dálítið erfitt með að
trúa, þótt þeir séu allir af vilja gerðir. Oft
höfum vér heyrt sannar sögur af fólki, sem
gerði sér mikið far um að komast heim til
sín til þess að deyja, en þetta er í fyrsta skipti.
sem ég hefi sagnir af konu, sem klífur til þess
þrítugan hamarinn að komast heiman að til
þess eins að deyja, en vill þó ólm komast heim
aftur dauð. Þetta skrýtna háttalag „konunn-
ar, sem étur launguna" og hinn furðulegi Iík-
flutningur sýnir gamalt dálæti Kiljans á stór-
ýkjum, sem koma lesandanum alltaf stórum á
óvart og eru sem betur fer venjulega hráð-
skcmmtilega sagðar; annars væri líka lítill
fcngur í þeim. Landbrotskonan er líka baldin
þessari ofurást á kúm, sem kemur víða fram
hjá sögukerlingum Kiljans og bent hefir ver-
ið á hér að framan. Fer nú bráðum að verða
nóg komið af þessari nautgriparækt höfund-
arins og kúadýrkun. Við erum farin að kann-
ast við og skilja hvað fyrir honum vakir.
Kf'na þessi úr Landhroti og Draummanns-
hjónin, KIói og Eheneser, eiga fremur lítið er-
indi inn í söguna, hafa, að því er bezt verður
seð, óveruleg áhrif á sögu aðalpersónunnar,
Alfgríms, og hreint engin á sögu hinnar höf-
uðpersónunnar, Garðars Hólm. Þau eru bara
skemmtilegar Ijósmyndir í „albúmi" höfund-
arins. Og áreiðanlega mundi enginn vilja
missa þau þaðan.
Lýsing Gúðmúnsens-fólksins og búðarinnar er
hnittin frásaga frá upphafi kaupsýsluauðvalds
í höfuðstaðnum. Jón gamli Guðmundsson, ætt-
faðirinn, er ósvikinn íslenzkur búri, sem kem-
ur undir sig fótum með nurli og óskammfeilni,
70
og krækir Ioks í mikinn auð vegna nýrra verzl-
unarhátta:
„Á hans dögum átti bersnauður maður í
vcrstöð á íslandi ckki annars úrkosti, ef
hann vildi verða ríkur, en draga við sig
í mat uns hélt við sveltu fullkominni, og
verja því sem sparaðist til að kaupa brenni-
vín og sclja félögum sínum í landlegum
við þúsundi fyrir hundraðið."
Jón gamli heldur sitt strik til dauðadags, er
afturhaldsmaður og nurlari fram í fingurgóma
og cr ólíkt heilstevptari persóna en sonur hans
og allur smáborgarahátturinn á heimili hans,
þar sem enginn hlutur telst fínn, nema á hann
sé bundin slaufa. Slaufuna notar höfundur sem
tákn smáborgaraháttarins og asklokahugsunar-
háttarins.
Litli Gúðmúnscn er vel gerður af hendi höf-
undar síns. Hann hefir vafalaust erft mikið af
hagsýni og fjármálaviti föður síns. En eðli
hans hvarflar milli tveggja skauta: Uppruna
síns úr verstöðvunum á Suðurnesjum og
slaufulífs auðmanns og betri borgara í vax-
nndi höfuðstað, maður með útlendar nafn-
bættir og nokkra menntun. Hann stelst til að
eta signa grásleppu niðri í kjallara. „f raun
og veru finnst mér ckkert matur nema sigin
grásleppa," segir hann. „Já, Gvendur minn,“
segir Garðar Hólm, sem gerþekkir þennan
kunningja og er, þrátt fyrir allt, svo mikill
heimsborgari, að hann er fær um að dæma
íslenzk kjör úr hæfilegri fjarlægð: „Það er að
minstakosti óþarfi að binda slaufu á slíkan
mat áður cn hann er étinn.“
Gúðmúnsen breiðir yfir tvískinnunginn í fari
sínu og hálfmenntunina með strákslegu glensi
og yfirdrepsskap. Hann er í ratininni alltaf á
glóðum um að liann verði sér til minnkunar.
Þess vegna bregður hann yfir sig ógagnsærri
slæðu alvöruleysisins. En hann veit síntt viti
r.g skilur sinn vitjunartíma:
„Við lifum á nýrri öld. Hér fyrmeir með-
an hann faðir minn var og hét, gerði fólk
sig ánægt mcð brennivín, enda kostaði það
ckki nema tuttugu og fimm aura potturinn.
Þá gátu reglusamir sjósóknarar náð það
leingst að leggja fyrir nokkrar spesíur í
kistuhandraðanum handa erfíngjunum. Nú
cr ekki hægt að gera út öðruvísi en eiga
bánka; eða að minstakosti hafa samband
við lánsstofnanir; enda höfum við ekki að-
eins sett maskínur í skúturnar og erum sem
óðast að kaupa trollara, heldur höfum við
DAG5KRÁ