Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.12.1958, Blaðsíða 65

búðameiri, fylgdi auknum efascmdum, dýpra
g. ufli — einlægari leit.
Um skáldskap eru naumast nokkur algild
hugtök til og því ætíð meiri og minni lygi að
einkenna skáld með einhverju einu eða örfáum
luigtökum. Ávallt mun þó erfitt að komast hjá
sh'ku, meðan menn á annað borð velta fyrir sér
eðli skáldskapar. Enginn veit allar þær hrær-
ingat, sem verða í laundjúpum hugarins hjá
einu skáldi. Ef tákna ætti höfundareinkenni
Thors Vilhjálmssonar með einu orði, er það eji.
hessum orðum til sönnunar mætti mýmörg
dærni færa, en hér skal aðeins bent á fyrstu
síðu búkarinnar, upphaf þáttarins Hugurinn
teikar víða:
„I herberginu eru fjórir menn. Þeir sitja
bver í sínu horni. Þeir sitja á litlum stólum úr
járni. Ætli þeir séu bundnir á stóla sína? Þeir
snúa sínum köldu andlitum saman. Og þegja.
Hví þegja þeir svona ákaflega lengi? Ætli
það sé fyrir það að engum liggi neitt á hjarta?
Eru þeir kannski búnir að segja allt? læma
sig. Eða eru þeir mállausir? Hví tala þeir
ekki? Það munum við aldrei vita. Við vitum
bara að þeir þegja. Við vitum að þeir munu
alltaf þegja.
Það er ekkert í herberginu nema þessir fjór-
ir menn. Andlitin snúa saman. Þó hef ég hug-
boð um að þeir sjái ekki hver annan. Ef til vill
hafa þeir horft svo lengi hver á annan að þeir
eru hættir að sjá. Kannski eru þeir blindir.
Við getum gengið fyrir hvern um sig. Geng-
ið að honum og staðið beint fyrir framan hann,
t,g okkur finnst hann sjái okkur ekki. Svipur
hans breytist ekki vitund við það að við nálg-
umst. Ekki minnstu vitund. Þegar við horfum
í augun sjáum við að þau eru bliklaus. Þetta
eru bara augu, ekkert meira, ekkert á bak við
þau, ekkert fyrir framan; og það er engin von
til að i þeim muni nokkru sinni tendrast
glampi þótt við biðum í þúsund ár. Það er
ekkert fyrir framan þessi augu. En við sem
stöndum og horfum í þessi ósjáandi augu, erum
við þá ekki heldur til? Þetta hugsum við, ótt-
uinst þá hugmynd og reynum að flýja hana
með því að skoða mennina og segjum: Á hvaða
aldri skyldu þessir menn vera?
Þeir eru ekki ungir. Og þeir eru ekki gamlir.
Hvað eru þeir þá? Fyrst þeir eru hvorki ung-
ir né gamlir? Já hvað?
En það er ekki á okkar færi að svara spuin-
ingum. Það má teljast mikið ef það er í valdi
okkar að spyrja. Þá er nokkuð fengið ætla ég.
DAGSKRÁ
Því það er freistandi að hætta að spyrja. Og
þegar hætt er að spyrja, hvað væri þá eftir?
Hvað væri þá?“
Menn taki eftir heiðarleik hugarfarsins í
þessum setningum. Það er ekki á okkar færi að
svara spurningum. Og þegar hætt er að spyrja,
hvað væri þá eftir? Hvað væri þá?
Eg held, að þetta hljóti að finna samhljóm
í hugsunum flestra þeirra, sem hlotið hafa lífs-
reynslu sína síðan 1930, þ.e.a.s. þeirra, sem
enn streitast við að vera manneskjur eftir af-
hjúpun allra þeirra lygahugsjóna, sem slöngvað
hefur verið framan í heiðarlega menn síðan um
aldantót. En það er mikill munur á því hugar-
fari, sem býr að baki svona skáldskap eða bcð-
un fagnaðaierindisins. Og tvær heimsstyrjaldir
hefur það kostað að rífa glýjuna frá augum
ntanna.
Lengi hefur hvers kyns dulhyggja og jafn-
vel trúarkennd verið helzta athvarf þeirra, sem
ekki hafa ólmir trúað á skóginn eða hinn rís-
andi dag. Þeir hafa hopað frá daglegu lífi. En
í því kemur — mér liggur við að segja nú-
tímamennska Thors fram, að hann stendur
báðum fótum í staðreyndum líðandi stundar.
Bók hans er ófölsuð mynd af mannlífi og
mannlegum hugsunum eftir heimsstyrjöldina
— aðra með því nafni. Hann spyr frómlega:
„Geta menn lengur gengið lýriskir undir regni
himins þegar þetta sama músíkalska regn ber
jörðinni geldandi geislaryk úr þessum stóru
sprengjum?" „Er nokkuð framar verulega satt?“
spyr hann. Þeir, sem kveinka sér við að veia
hugsandi menn á miðri tuttugustu öld, geta
vafalaust bent á þetta sem dæmi um algert
trúleysi og uppgjöf ungu skáldanna og huggað
sig við skógræktarkvæði og morgunroðaþrugl
sælir í þeirri trú að vera hluti af merkilegustu
kynslóð Islandssögunnar. Auðvitað er öllum
frjálst að hopa frá samtíð sinni og ættleiða í
eigin kolli hugrenningar löngu dauðra preláta,
sem hlutu allt aðra lífsreynslu en fólk á miðri
tuttugustu öld. Ekkert er auðveldara en neita
að horfast í augu við staðreyndir, trúa á stein-
runnar kennisetningar eða tauta gamlar vísur.
En heiðarlegir menn á ckkar tíma geta ekki
haft trú, hljóta að efast. Og illa lesa menn bók
Thors, ef þeir ekki finna þá manngerð, sem
hann helzt treystir til nokkurs: „Þvílíkir menn
gera okkur oft svo óhægt um vik. Þeir spyrja:
hvers vegna? Þeir spyrja ekki: hvernig?"
Auðvitað eru svoleiðis persónur óþægileg
búsgögn á öld hershöfðingjastjórna og óskeik-
63