Morgunblaðið - 04.05.2012, Blaðsíða 14

14 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 4. MAÍ 2012
SVIÐSLJÓS
Rúnar Pálmason
runarp@mbl.is
Fullt var út úr dyrum á fyrirlestri
Helgu Kress, heiðursprófessors í al-
mennri bókmenntafræði, í gær en í
honum fór Helga hörðum orðum um
nýjustu skáldsögu Hallgríms Helga-
sonar, Konan við 1000°, og vó raunar
bæði að bókinni og höfundinum.
Fyrirlesturinn bar yfirskriftina
„Veiðileyfi á konur? Um (mis)notkun
persónulegra heimilda í verkum
nokkurra karlrithöfunda samtím-
ans“ en í upphafsorðum sínum sagði
Helga að efnið hefði reynst of viða-
mikið fyrir stuttan fyrirlestur og því
hefði hún einskorðað sig við bók
Hallgríms, enda væri hún umrædd.
Helga sagði að bókin hefði beinlín-
is verið samin og þýdd fyrir bóka-
messuna í Frankfurt þar sem mikið
hefði verið með hana látið. „Þýðingin
er töluvert stytt miðað við íslensku
gerðina og er það til mikilla bóta,“
sagði Helga. Hún gaf þar með tón-
inn fyrir fyrirlesturinn og uppskar
hlátur í salnum og ekki í síðasta
sinn. Í þýðingunni væru kaflar felld-
ir út, dregið úr ýmsum lýsingum „og
ef þið viljið lesa þetta þá mæli ég
með þýsku útgáfunni.“ Þetta hefði
greinilega verið útrás íslensks höf-
undar og hann hefði haft íslensku
konuna í farteskinu.
Bók Hallgríms er byggð á ýmsu
úr ævi sonardóttur Sveins Björns-
sonar, fyrsta íslenska forsetans en í
formála bókarinnar tekur höfundur
sérstaklega fram að ekki eigi að
rugla hlutskipti aðalsöguhetjanna í
bókinni saman við líf raunverulegs
fólks.
Helga rakti að nafni aðalsögu-
persónunnar væri breytt og hún héti
ekki Brynhildur Georgía líkt og
raunin var, heldur Herbjörg María
„og á það örugglega að vera eitthvað
sniðugt“ og sömuleiðis væri nafni
föður Brynhildar breytt. Að öðru
leyti bæru persónur nöfn raunveru-
legs fólks.
Helga vék að grein sem Guðrún
Jónsdóttir, dóttir Brynhildar, skrif-
aði í Fréttablaðið 21. janúar 2012 um
bókina og samskipti sín við Hall-
grím. Guðrún lýsti því m.a. að hún
hefði orðið fyrir þungu áfalli þegar
hún las bókina, þ.e. íslensku útgáf-
una, áður en hún fór í prentun. Hall-
grímur hefði aðeins sagst geta
sleppt átta línum, enda hefði hann
ella skaðað bókina. Í viðtölum hefði
hann þurft að velja á milli þess að
særa bók eða særa fólk, vera góð
manneskja eða góður rithöfundur. –
eins og þetta væru andstæður.
„Fyrir utan nokkra kokhreysti, þá
forsendu sem hann gefur sér að bók-
in sé góð og hann sé góður rithöf-
undur,“ bætti Helga við.
Á þessum átta línum hefði verið
dregið úr nokkuð svæsinni nauðg-
unarsenu. Í henni væri forsetason-
urinn látinn nauðga dóttur sinni, 15
ára gamalli, í Berlín undir stríðslok.
Hinar raunverulegu persónur hefðu
verið víðsfjarri þegar þetta var látið
gerast í bókinni; faðirinn í Kaup-
mannahöfn en dóttirin í heimavist-
arskóla í Norður-Þýskalandi. Föð-
urnum til afsökunar hefði verið
myrkur og hvorug persónan áttaði
sig á hinni. Þessi sena væri ekki í ís-
lensku útgáfunni en hefði á hinn
bóginn varðveist í þýsku útgáfunni.
Lengra hefði Hallgrímur ekki kom-
ist til móts við athugasemdir Guð-
rúnar.
Halldór Laxness skaðaði ekki
Helga las upp nokkra kafla í bók-
inni og sagði m.a. um einn þeirra,
þar sem sögupersónan lýsir sjálfs-
fróun inni á almenningssalerni þeg-
ar hún 11 ára gömul, að væri kaflinn
ekki í bók heldur mynd á vefmiðli
kynni slíkt að vera bannað. Lýsing á
núverandi forsætisráðherra landsins
væri líka með þeim hætti að væri
hún í pistli en ekki í bók væru þau
klár meiðyrði. „Og það vekur spurn-
ingar hvort lögmál skáldskaparins
séu handan allra siðareglna,“ sagði
Helga.
Fleiri hafa nýtt sér raunverulegar
persónur í skáldsögum, m.a. Halldór
Laxness, þegar Magnús Hjaltason
varð að Ólafi Kárasyni, en Helga
sagði m.a. að munurinn væri sá að
Halldór skaðaði ekki sínar persónur.
Einnig hefði Ólafur Jóhann Ólafsson
tekið fram í viðtali að hann leitaðist
við að skaða ekki sínar persónur.
Hitt væri annað mál að Halldór Lax-
ness og fleiri hefðu átt að geta heim-
ilda, t.a.m. með nokkrum orðum aft-
ast, líkt og væri alsiða í erlendum
sögulegum skáldsögum.
Helga spurði hvers vegna höf-
undar væru að nota nöfn raunveru-
legra persóna. Það væri óskiljanlegt
að höfundar notuðu nöfn raunveru-
legra persóna nema ef hafður væri í
huga slúðuráhugi markaðarins sem
hefði meiri áhuga á ævisögum um
frægt fólk en skálduðu fólki. Les-
andinn ætti heldur ekki gott með að
vita hver væru mörk skáldskapar og
raunveruleika.
„Var til dæmis Sveinn Björnsson
kjörinn forseti Íslands á lýðveldishá-
tíðinni 17. júní 1944, eins og segir í
bókinni eða er það skáldskapur? Var
dótturdóttur hans nauðgað í Pól-
landi einmitt þann sama dag?“
spurði Helga.
Þarf að staðreyna?
Margir rithöfundar og starfsmenn
útgáfufyrirtækja voru í salnum en
fáir nýttu sér þó tækifærið sem gafst
til umræðna að fyrirlestrinum lokn-
um. Rithöfundurinn Sjón spurði
Helgu þó efnislegrar spurningar:
hvort hún teldi virkilega að það ætti
að vera hægt að staðreyndareyna
skáldskap, m.a. í tilfelli Böðvars
Guðmundssonar.
Helga svaraði spurningunni ekki
beinlínis en það væri siðferðislegt
spursmál hvernig höfundar færu
með heimildir, það yrði að meta í
hvert skipti fyrir sig. Í kjölfarið
spunnust nokkrar umræður og var
spjótunum einkum beint að Sjón
sem vildi ræða um ýmis álitamál um
bókina, m.a yrðu rithöfundar að
spyrja sig þeirrar spurningar hvort
þeir sköðuðu.
„Vertu ekki að þessu, þetta er
skítaskandall,“ sagði Ásdís Kvaran
þá en hún var vinkona Brynhildar
Georgíu og það fór ekki á milli mála
að hún var Hallgrími reið.
Morgunblaðið/Ómar
Áhugi Setið var í tröppum í salnum og um 100 manns urðu frá að hverfa. Ekki fékkst stærri salur fyrir fyrirlestur Helgu Kress vegna prófa í háskólanum.
Persónur skaðast við 1000°
 Helga Kress gagnrýnir nýjustu bók Hallgríms Helgasonar á fyrirlestrinum „Veiðileyfi á konur?“
 Óskiljanlegt að nota raunveruleg nöfn nema til að nýta sér slúðuráhuga  Skaðar persónur sínar
Fyrirlesturinn snerist nær ein-
göngu um Konuna við 1000° en
Helga vék stuttlega að bókum
Ólafs Jóhanns Ólafssonar, Slóð
fiðrildanna, Sakleysingjunum og
Málverkinu, og bók Böðvars Guð-
mundssonar, Enn er morgunn.
Helga sagði frá því að hún hefði
verið annar aðalheimildarmaður
Böðvars í bókinni án þess að fá að
vita um það fyrirfram og án heim-
ildar. Þetta hefði verið trúnaðar-
brot en í kjölfar þess að bréf henn-
ar til Böðvars var gert opinbert
hefði hún orðið fyrir ótrúlegu að-
kasti.
Ætlaði að fjalla um fleiri
ÓLAFUR OG BÖÐVAR
Hagsmunasamtök heimilanna ósk-
uðu eftir því í apríl í fyrra að Seðla-
bankinn gengist fyrir óháðri rann-
sókn á kostum og göllum þess að
taka upp nýjan íslenskan gjald-
miðil. Hugmynd samtakanna fól í
sér að erlendar og innlendar
skuldbindingar yrðu yfirfærðar í
nýja mynt með misháum afslætti.
Allar skuldbindingar yrðu þannig
niðurskrifaðar verulega en skuld-
bindingar gagnvart erlendum að-
ilum meira.
Í svari Seðlabankans kom fram
að í þessari leið fælist mikil eigna-
tilfærsla frá innlendum spar-
endum til innlendra skuldara auk
yfirgripsmikils greiðslufalls gagn-
vart erlendum skuldbindingum
þjóðarinnar. Taldi bankinn vandséð
að slíkt yki trúverðugleika gjald-
miðilsins og líklegra væri að að-
gerðin myndi draga úr trausti,
grafa undan innlendum sparnaði,
hindra aðgengi að alþjóðlegum
fjármálamörkuðum og skaða lang-
tímahagsmuni þjóðarinnar. Í nið-
urlagi svarsins sem Már Guð-
mundsson seðlabankastjóri og
Þórarinn G. Pétursson, aðal-
hagfræðingur bankans, skrifa und-
ir segir að lausnir af þessu tagi
séu ekki til þess fallnar að auka
hagsæld hér á landi.
Ekki til að auka hagsæld
SEÐLABANKANUM LEIST ILLA Á SKIPTIGENGISLEIÐINA
Kjartan Kjartansson
kjartan@mbl.is
„Mér finnst að með þessu sé í raun og
veru verið að setja eignaupptöku í
einhvern annan búning. Án þess að
leggja dóm á þessa aðgerð sem slíka
finnst mér að ef fólk telur að það eigi
að taka fjármuni af einhverjum
ákveðnum aðilum sé réttast að það
segi það hreint út í staðinn fyrir að
ætla að gefa út nýjar krónur og hafa
þær á mismunandi gengi eftir eig-
endum eigna,“ segir Friðrik Már
Baldursson, forseti viðskiptadeildar
Háskólans í Reykjavík, um þá hug-
mynd Lilju Mósesdóttur að taka upp
nýkrónu með mismunandi skipti-
gengi.
Í pistli á vefsíðu sinni sem birtist á
sunnudag leggur Lilja til þessa leið
til þess að bregðast við aflands-
krónueign erlendra aðila án þess að
lífskjör skerðist verulega á Íslandi.
Samkvæmt hugmynd hennar yrðu
laun fólks í landinu óbreytt við mynt-
breytinguna en það sem hún nefnir
„froðueignir á leið út úr landinu“ yrði
fært niður. Gerði hún þessa hugmynd
sína að umtalsefni í umræðum um
kreppu krónunnar á Alþingi á gær.
Friðrik Már segir að þessi aðgerð
myndi auðvitað virka gagnvart eig-
endum aflandskróna en þær séu eitt
aðalvandamálið við að afnema gjald-
eyrishöftin. Hann eigi hins vegar erf-
itt með að sjá muninn á þessari leið
og því að strika þessar eignir hrein-
lega út.
„Ég sé ekki annað en að þetta sé
hrein og klár eignaupptaka. Ég
myndi gjarnan vilja sjá álit lögfræð-
inga á hvort þetta væri aðgerð sem
stæðist stjórnarskrána,“ segir hann.
Stangist á við stjórnarskrá
Kristín Haraldsdóttir, sérfræðing-
ur í eignarrétti við HR, segir að ef
eignir manna sem njóta verndar í
stjórnarskránni séu skertar með
lagaboði geti verið um eignarnám að
ræða. Slíkar skerðingar verði ekki
gerðar bótalaust. Hún segist þó ekki
hafa kannað sérstaklega hugmynd
Lilju um skiptigengisleiðina.
„Ef þetta felur það í sér að löggjaf-
inn sé einhvern veginn að rýra eignir
manna vekur það óneitanlega spurn-
ingar um hvort um sé að ræða eign-
arnám í skilningi 72. greinar stjórn-
arskrárinnar,“ segir hún.
Eignaupptaka í öðrum búningi
 Bryti gegn eign-
arréttarákvæði
Morgunblaðið/Kristinn
Krónur Samstaða, flokkur Lilju, vill
ræða og kanna upptöku nýkrónu.