Helgafell - 01.01.1943, Síða 20

6
HELGAFELL
í reynd, að hún verði framkvæmd svo
agnúalítið, að sá tilætlaði árangur náist
að tryggja í senn það tvennt, sem löngum
hefur gengið erfiðlega að samrýma: aukið
lýðræði og meiri festu í stjórnarfari.
Hugmyndin er í stuttu máli sú, að
gerð verði á stjórnarskránni breyting,
sem af leiði, að ný ríkisstjórn skuli
jafnan mynduð FYRIR alþingis-
kosningar, en ekki upp úr þeim, og
séu því ávallt tvö eða fleiri FRAM-
BOÐSRÁÐUNE YTI raunverulega
í kjöri við almennar þingkosning-
ar, um leið og frambjóðendur
stjórnmálaflokkanna.
Þessi tilhögun er hugsuð svo, í fáum,
lauslegum dráttum, að stuðningsflokkur
eða flokkar ríkisstjómar í lok kjörtíma-
bils, eða að minnsta kosti aðalstuðnings-
flokkur stjórnar, styðjist hún við banda-
lag flokka, sé jafnan skyldur, að við-
lögðum missi framboðsréttar, að leggja
fram, nokkru áður en framboðsfrestur er
út runninn, lista með nöfnum ráðherra-
efna, sem reiðubúnir skulu og skyldir til
að taka við stjórn landsins þegar eftir
kosningar, ef flokkurinn hefur þá til þess
þinglega aðstöðu (eða jafnvel skyldu). Vit-
anlega getur stjórnarflokkurinn borið fram
þennan lista í bandalagi við annan flokk
eða flokka. Andstöðuflokkum stjómarinn-
ar verði hins vegar í sjálfsvald sett, hvort
þeir fara eins að (þ. e. leggja fram ráðu-
neytislista) hver í sínu lagi, tveir, fleiri
eða allir í bandalagi. Komi enginn slíkur
listi fram frá neinum andstöðuflokki né
samtökum þeirra, verði kosningum frest-
að um eitt ár, ráðuneytislisti stjórnar-
flokksins sjálfkjörinn á Alþingi þann tíma
og áfram, meðan aðrir listar koma ekki
fram á ársfresti.
Líkur til slíks mega þó heita aðeins
fræðilegar. Hinn eðlilegi og æskilegi árang-
ur er sá, að þingkosningabaráttan standi
alla jafna um fylgismenn tveggja ráðuneyt-
islista, þar sem annar er borinn fram og
studdur af andstæðingum stjórnarinnar á
liðnu kjörtímabili. Líkur til þess, að svo
verði, aukast mjög af þeim ástæðum, að
það er eitt hinna veigameiri nýmæla þess-
arar tiliiögunar, að nái hvorki stuðmngs-
menn stjórnarinnar né einstakir flokkar
eða flokkabandalög andstæðinganna hrein-
um meiri hluta við alþingiskosningar, sé
stærsti flokkurinn skyldur til að fara
með völd um ákveðinn tíma, t. d. eitt ár,
unz fram fara nýjar kosningar. Jafnframt
þessari skyldu yrði að tryggja ríkisstjórn
hins stærsta minnihluta sérstakt vald til að
annast venjulegan og óhjákvæmilegan
rekstur ríkisbúsins, t. d. til setningar bráða-
birgðafjárlaga, ef til kæmi. Af því ætti þó
ekki að stafa neinn háski, þar sem meiri-
hlutanum í andstöðuflokkunum er jafnan
í lófa lagið að fella slika ríkisstjórn, undir
eins og honum er fært að leggja fram ráðu-
neytislista, sem að stendur meirihluti
þings, en fyrr ekki.
Þannig er tillaga þessi í megindráttum.
Leynist ekki í henni alvarlegri veilur, en
leikmannsvit Helgafells hefur komið auga
á í fljótu bragði, hefur hún sitthvað til
síns ágætis. í fyrsta lagi er þeirri hættu
bægt frá, að nokkru sinni þurfi að mynda
stjórn, sem ekki á stuðning og rætur inn-
an þingsins sjálfs. Litlar líkur eru til þess,
að minnihlutastjórn fari með völd, nema
skamman tíma, þótt ráð sé fyrir henni gert.
í annan stað ætti alþjóð manna að vita
stórum betur, að hverju hún gengur, er
hún kýs fulltrúa sína samkvæmt þessari
tilhögun, en nú, er þingflokkarnir geta í
rauninni farið á bak við kjósendur sína eft-
ir geðþótta allt kjörtímabilið, og hafa gert,
með þeim afleiðingum við kosningar eftir
á, að nú þorir lielzt enginn flokkur að eiga
samvinnu við annan. Einhver kynni að
segja, að ekki sé líklegt, að hugrekki til
slíkrar samvinnu hrökkvi öllu lengra fyr-
i r kosningar. En á það ber að líta, að sam-
kvæmt framansögðu vofir ávallt yfir, ef
ekki tekst samkomulag með minnihluta-
flokkum um ráðuneytislista á svo traust-
um grundvelli, að listinn styðjist við meiri-
hluta þingatkvæða eftir kosningar, að
stærsti minnihlutaflokkurinn taki völd f
samræmi við skyldu sína, og er slíkt f
rauninni því meira aðhald öðrum flokkum
til myndunar fullkominnar þingræðis-
stjómar sem þeirri skyldu stærsta flokks-
ins fylgir meira og óvenjulegra vald til
stjóraarathafna.
Hér skal staðar numið, og liggur málið
fyrir til umræðu.
M. Á