Morgunblaðið - 16.11.2012, Síða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. NÓVEMBER 2012
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Kína er aðbreyta umforystu í sínu
mikla ríki um þessar
mundir. Það er gert
með aðferð sem virð-
ist vera að festast í
sessi þar. Leiðtoga-
hópur heldur um
valdataumana í ára-
tug eða svo, en víkur svo fyrir nýj-
um hópi sem fráfarandi leiðtogar
hafa mestu ráðið um val á. Gömlu
leiðtogarnir halda virðingu sinni
og aðbúnaði sínum að mestu, þótt
völdum sé sleppt. Það verður til
þess að þeir streða ekki við í
valdastólum á meðan þeir fá
dregið andann.
Það eru allmörg afbrigði valda-
skipta í núverandi alræðisríkjum.
Castro, forseti Kúbu, sté til hliðar
þegar veikindi sóttu á hann eftir
áratuga einræðisstjórn. Litli
bróðir á áttræðisaldri tók við.
Í Norður-Kóreu eru þeir svo
lánsamir að hver afburðamaður-
inn af öðrum fæðist inn í fjöl-
skyldu Kim Il Sungs, hins „frá-
bæra og unaðslega“ fyrsta
leiðtoga landsins. Hefur þetta
kommúnistaríki komið sér upp
konungserfðum í alræðinu, þótt
ekki sé því haldið fram að himna-
faðirinn sjálfur hafi veitt til þess
umboð eins og var í slíkum ein-
ræðisríkjum Evrópu forðum tíð.
Í gamla sovétinu í Rússlandi
voru leiðtogarnir við völd á meðan
þeir drógu andann, ef Nikita
Khruschev er talinn frá, sem sett-
ur var á eftirlaun uppi í sumar-
bústað af Leonid Brezhnev og
samsærisbræðrum hans.
Franco hafði alræðisvald á
Spáni eftir að hafa orðið ofan á í
blóðugri borgarastyrjöld. Sein-
ustu vikurnar var hann raunar í
valdarúmi en ekki stóli eftir heila-
blóðfall og án meðvitundar, en
enginn þorði að hreyfa legg eða lið
í landinu fyrr en dánarvottorðið lá
fyrir. En þá var komið á lýðræði í
samræmi við erfðaskrá líksins.
Konungsríki var endurreist á ný,
undir sömu ætt og áður hafði ver-
ið, en hlaupið yfir þá sem næstir
voru og krónprins, sem Franco
hafði alið upp, var krýndur, en
með takmörkuð völd. Gekk þetta
allt furðu friðsamlega fyrir sig.
Þótt Spánn sé smáríki í saman-
burði við Kína, eins og flest önnur
ríki, og vísast öll verða innan tíð-
ar, þá er hægt að hafa nokkurn
gagnlegan samanburð þegar horft
er til stjórnskipunar landanna. Í
Kína eru kommúnistar með al-
ræðisvald en á Spáni hét það að
fasistar hefðu alræðisvald. Mun-
urinn er þó minni en virðist. Í báð-
um löndum enda valdataumarnir í
einni hendi, þótt í Kína eins og í
gömlu sovét heiti það að alþýðan
ráði þar úrslitum.
Á síðustu árum hefur Kína á
hinn bóginn verið að þróast í átt
til þess sem var á Spáni Francos.
Viðskiptalífið hefur sífellt fengið
frjálsari hendur þótt alræðis-
reglan haldi í stjórnskipuninni og
málfrelsi sé takmörk sett. Auð-
söfnun einstaklinga er mikil í
Kína og þeir sem hafa góð tengsl
við alræðisvaldið
hafa mikið forskot
við söfnunina. Svip-
uð þróun var á Spáni.
Munurinn er þó
sá, að frjáls viðskipti
stönguðust ekki
beinlínis á við þau
grunnsjónarmið sem
sagt var að stjórn-
skipunin byggði á. Kína er á hinn
bóginn enn þá alþýðulýðveldi.
Myndir af Maó, Marx og Lenín
eru í forgrunni í opinberum hátíð-
arhöldum. Og pólitískum frösum
runnum frá þeim er enn hampað.
Fyrr eða síðar er hætt við að verði
meiriháttar árekstur af þeim sök-
um. Auðsöfnun sem beint og
óbeint tengist völdum sem fengin
eru í orði kveðnu frá „öreigunum“
er meira og minna öll í eðli sínu
spilling.
Ný kynslóð kínverskra leiðtoga
með Xi Jinping í fararbroddi virð-
ist meðvituð um þetta. Enda þeg-
ar farið að muldra um að hinn nýi
æðsti umboðsmaður alþýðunnar
lepji ekki persónulega dauðann úr
skel.
Þegar Xi Jinping kynnti sig og
aðra 6 félaga í fastanefnd stjórn-
málaráðsins nú í vikunni vék hann
að þessu. Hann viðurkenndi þar
að kommúnistaflokkurinn stæði
frammi fyrir ásökunum um spill-
ingu og skrifræði og fyrir að vera
úr tengslum við almenning í land-
inu. Við slíkri gagnrýni yrði að
bregðast. Þegar horft var á dökk-
klæddu forystumennina sjö á
blaðamannafundinum virtust þeir
vera táknmynd um óbreytanleika
og kyrrstöðu um sína daga, ef
ekki til eilífðarnóns.
En þrátt fyrir að í áratugi hafi
aðrir slíkir setið við völd í Kína
hafa þar orðið stórbrotnar breyt-
ingar. Engir tveir menn höfðu
meiri áhrif í þá átt en komm-
únistahatarinn Nixon bandaríkja-
forseti annars vegar og hins vegar
Deng Xiaoping sem réði mestu
um skeið í Kína, meira að segja
eftir að hann bar ekki lengur
neinn titil annan en að hann væri
forseti kínverska bridds-
sambandsins!
Ekki er líklegt að aftur verði
snúið inn í myrkviði menningar-
byltingar Maós, fjöldamorða
hans, pyntinga og nauðungar.
Kínverjar eru komnir á bragðið
og veraldarvefurinn gerir sífellt
flóknara að halda uppi fullkominni
skoðanakúgun. Kínverjar hafa
öldum saman verið í hópi snjöll-
ustu viðskiptamanna heimsins.
Eftir fáeina áratugi verður Kína
ekki bara efnahagslegt veldi held-
ur einnig mesta herveldi í heimi.
Því mun miklu skipta fyrir al-
menna velferð veraldar að þau ár
sem eftir eru þar til þau tvö mark-
mið nást verði nýtt til að fá alþýðu
Kína loks raunveruleg völd í
hendur.
Xi Jingping, verðandi forseti
Kína, og kona hans eiga eina dótt-
ur, Xi Mingze, 20 ára. Og er það
ekki talandi dæmi um breytta
tíma að dóttirin sú skuli vera há-
skólanemi í Harvard í Bandaríkj-
unum?
Alræðisstjórn í
mesta efnahags- og
herveldi heims er
óhugnanleg, þótt
nokkur ár eða ára-
tugir séu enn í það}
Kína á tímamótum -
heimurinn líka
S
em betur fer er sú sem hér heldur á
penna (eða réttara sagt: situr við
tölvu) að öllu jöfnu við fyrirtaks
heilsu og þarf því ekki oft að leita á
náðir heilbrigðiskerfisins. En það
gerist þó endrum og eins, nú síðast fyrir
skömmu síðan.
Það verður að segjast eins og er að það var
ekki með gleði og tilhlökkun í hjarta, því hver
hefur ekki heyrt eða lesið sögur um saman-
límdan tækjabúnað, þröngan húsakost, undir-
mannaðar deildir og starfsfólk á mörkum þess
að missa vitið eftir að hafa staðið vaktina sólar-
hringum saman? Ýmsir aðrir heimshlutar en sá
vestræni koma upp í hugann við að hlýða á slík-
ar frásagnir og það er eiginlega á mörkunum að
maður eigi að þora þessu.
En stundum er bara ekkert annað í stöðunni
en að bíta á jaxlinn og láta sig hafa það.
Í ljósi alls þessa kom það vægast sagt gríðarlega á óvart
þegar inn á heilbrigðisstofnunina var stigið, hversu rólegt
og afslappað andrúmsloft þar ríkti. Þetta var eiginlega
eins og að koma inn á jógastöð á dýrari enda Manhattan.
(Ekki eins og undirrituð hafi stigið fæti sínum inn á slíka
stöð, en hefur séð nokkra þætti af Sex and the City).
Hlýlegt, brosandi, alúðlegt og umfram allt faglegt
starfsfólk lætur manni finnast eins og maður sé miðdepill
alheimsins og að það sé ekkert meira aðkallandi en að
manni líði sem best. Og það er ekkert sérlega leiðinlegt.
Sá grunur læðist að manni sem snöggvast að kannski sé
allur þessi neikvæði fréttaflutningur bara
plat. Að yfirdrifið nóg sé af starfsfólki og lím-
bandi vafin lækningatæki séu uppspuni ræt-
inna kjaftaska. Að sögur af yfirgengilegu
álagi á heilbrigðisstarfsfólk séu hrein og klár
lygi.
En, nei. Þessar sögur eru allar sannar, því
miður.
Svo hafa sumir gerst svo djarfir að halda
því fram að við séum að reka sambærilegt
kerfi fyrir þrjá fjórðu af því fjármagni sem
það kostaði áður.
Hvernig sú niðurstaða fæst er mörgum hul-
in ráðgáta og erfitt að átta sig á því að 20-25%
niðurskurður í heilbrigðiskerfinu undanfarin
fimm ár hafi ekki haft nokkur einustu áhrif.
Þetta er nefnilega enginn smá niðurskurður,
en væri kannski í lagi ef heilsufar þjóðarinnar
hefði batnað sem þessum prósentum nemur.
En því er ekki að heilsa.
Í þessu sambandi má ekki gleyma því að fólkið sem
vinnur á sjúkrahúsunum er fagfólk. Eitt best menntaða
heilbrigðisstarfsfólk heims. Og fagfólk reynir í lengstu lög
að láta aðstæður á vinnustað ekki bitna á störfum sínum.
En það hlýtur að koma að því, því að það eru takmörk
fyrir því hvað fólk getur haldið lengi áfram við svona að-
stæður. Og þegar hærri laun og betri vinnuaðstæður bjóð-
ast annars staðar, er þá nokkur furða að það sé farið að
grisjast allverulega úr hópnum?
Við megum ekki láta þetta gerast. annalilja@mbl.is
Anna Lilja
Þórisdóttir
Við megum ekki láta þetta gerast
Pistill
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Skúli Hansen
skulih@mbl.is
Ískilabréfi sínu til stjórn-skipunar- og eftirlitsnefndarmælti lögfræðihópur, sem fóryfir tillögur stjórnlagaráðs,
með því að við frekari meðferð máls-
ins yrði leitað álits hjá erlendum sér-
fræðingum, þ.á m. Feneyjanefnd
Evrópuráðsins. Tveir fyrrverandi
stjórnlagaráðsfulltrúar, Eiríkur
Bergmann og Pawel Bartozek, hafa
tekið undir þessa tillögu hópsins. Þá
sagði Valgerður Bjarnadóttir, for-
maður stjórnskipunar- og eftirlits-
nefndar Alþingis, í samtali við Morg-
unblaðið í fyrradag að til greina
kæmi að afla álita erlendra sérfræð-
inga á tillögum stjórnlagaráðs ef slík
álitsöflun rúmast innan tímaramma
málsins.
Feneyjanefndin heitir raunar
Evrópunefndin um lýðræði með lög-
um en er kennd við Feneyjar í ljósi
þess að nefndin var stofnuð í borg-
inni og fundar þar fjórum sinnum á
ári. Nefndin er skipuð fulltrúum frá
öllum aðildarríkjum Evrópuráðsins.
Þá eiga Kirgistan, Síle, Suður-
Kórea, Marokkó og Alsír einnig full-
trúa í nefndinni. Fulltrúar nefndar-
innar eiga, samkvæmt stofnskrá
hennar, að vera óháðir sérfræðingar
sem eru kunnir á alþjóðasviði af
störfum sínum við lýðræðislegar
stofnanir eða af verkum sínum til
framdráttar stjórnvísindum og lög-
um. Fulltrúi Íslands í nefndinni er
Herdís Þorgeirsdóttir lögmaður.
Þríþætt starfsemi
Störf Feneyjanefndarinnar
skiptast í þrennt. Í fyrsta lagi veitir
nefndin ráðgjöf varðandi stjórn-
skipan, stjórnsýslu og réttarfar
ríkja. Verkefni af þessu tagi geta
borist ráðinu bæði af frumkvæði
ríkjanna sjálfra eða þann veg að
Evrópuráðsþingið og ráðherra-
nefndin beini því til nefndarinnar að
skoða tiltekið málefni viðkomandi
ríkis.
Í öðru lagi sinnir nefndin ýmiss
konar samanburðarverkefnum og
athugunum tengdum þróun mann-
réttinda og lýðræðislegra stjórnar-
hátta á tilteknum sviðum en þessi
verkefni geta bæði varðað einstaka
hluta álfunnar sem og aðildarríkin í
heild. Loks vinnur nefndin að eflingu
upplýsingaskipta um starfsemi bæði
stjórnlagadómstóla og annarra dóm-
stóla, í þeim ríkjum sem hún hefur
samskipti við, sem fara með stjórn-
skipulegt endurskoðunarvald.
Einungis ráðgefandi álit
„Það sem nefndin getur skoðað
eru reglur um réttarríkið, skiptingu
ríkisvaldsins og hvort þessi stjórnar-
skrá fylgi bestu stöðlum varðandi
mannréttindi og svo framvegis,“
segir Maria Elvira Mendez Pinedo,
prófessor við lagadeild Háskóla Ís-
lands. Að sögn Elviru er þó sumt
sem nefndin getur ekki gert at-
hugasemdir við. Nefnir hún þar sem
dæmi að nefndin geti ekki gert at-
hugasemdir við það hvort sé betra,
lýðveldi eða konungsveldi, nú eða
hvort vernda eigi dýr, svo eitthvað
sé nefnt.
Aðspurð segir Elvira að
Feneyjanefndin sé einungis ráðgef-
andi. „Þau hafa engin lagalega bind-
andi áhrif, því þetta eru innanríkis-
mál og fullveldissjónarmið
gilda í þjóðarétti,“ segir
Elvira um álit nefnd-
arinnar. Þá bendir hún
á að um sé að ræða
mjög góða ráðgjöf og
að hún hafi velt því fyr-
ir sér hvers vegna ís-
lensk stjórnvöld hafi
ekki leitað álits
nefndarinnar á til-
lögum stjórnlag-
aráðs fyrr.
Óháð sérfræðinefnd
um lýðræði með lögum
AFP
Evrópuráðið Frá fundi ráðsins í höfuðstöðvum þess í Strassborg. Til
greina kemur að vísa tillögum stjórnlagaráðs til Feneyjanefndar ráðsins.
Þegar óskað er eftir áliti Fen-
eyjanefndarinnar á stjórnarskrá
notast hún við þá vinnuaðferð
að skipa vinnuhóp, en slíkir
hópar eru einkum myndaðir af
fulltrúum nefndarinnar, til þess
að semja drög að áliti þess efn-
is hvort hinn lagalegi texti
standist lýðræðiskröfur og
hvernig hægt sé að bæta hann,
samkvæmt upplýsingum á vef
nefndarinnar. Því næst eru
drögin rædd og loks samþykkt
af ráðinu á allsherjarfundi en
yfirleitt eru fulltrúar viðkom-
andi ríkis viðstaddir hann.
Þá segir einnig á vefsíðu
nefndarinnar að álit hennar séu
einungis ráðgefandi. Af þeim
sökum sé það meginreglan að
vinnuhópurinn heimsæki
viðkomandi ríki og fundi þar
með mismunandi
stjórnmálaþátttakendum
sem málinu tengjast í þeim
tilgangi að tryggja að sýn
vinnuhópsins á málið sé
sem hlutlægust.
Vinnuhópur
gerir álit
RÁÐGEFANDI ÁLITSGJÖF
María Elvira
Méndez
Pinedo