Morgunblaðið - Sunnudagur - 18.11.2012, Blaðsíða 13

18.11. 2012 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13
Hrútaskráin í ár er með hefðbundnu sniði og gefin út sameiginlega fyrir báðar sæðinga-
stöðvarnar. Á Suðurlandi er boðið upp á 23 hrúta, þar af einn forystuhrút, sex kollótta hvíta
og sextán hyrnda. Af þeim eru fjórir mislitir en aðrir hvítir. Á Vesturlandi eru 22 hrútar í
boði fyrir sauðfjárræktendur. Af þeim er einn forystuhrútur og sjö kollóttir, allir hvítir ut-
an einn. Fjórtán hyrndir hrútar eru á stöðinni á Vesturlandi, mórauður, svartur og tólf
hvítir. Til þess að hrútur sé tekinn til notkunar á sauðfjársæðingastöð þarf hann að hafa
sannað sig sem kynbótahrútur í heimahjörð og er það ferli nokkuð vísindalegt og ekki
nærri allir hrútar eiga kost á að komast á sæðingastöð.
Hér verða tekin nokkur dæmi um hrúta út frá mismunandi eiginleikum sem þeir hafa yf-
ir að ráða og þykja góðir til ræktunar.
Lítil fita og gott kjötmat
Stakkur frá Kirkjubóli er á Suðurlandi. Hann er arf-
hreinn hvítur á lit og undan honum koma því ein-
ungis hvít lömb, jafnvel þó móðirin sé mislit. Hann
er tveggja vetra gamall og með 117 í heildareinkunn
kynbótamats, sem er nokkuð há meðaleinkunn. Þar
af hefur hann 143 fyrir fitu, sem þýðir að hann gefur
mjög fitulítil lömb og samræmist það ræktunar-
stefnu landsins. Hann er einnig með háa einkunn
fyrir mjólkurlagni, sem byggist að mestu á reynsl-
unni af móður hans. Þá voru sláturlömb undan honum að meðaltali 17,4 kg og einkunn fyrir
gerð kjötskrokka 10,1, sem telst mjög hátt.
Með frjósemisgenið
Þristur frá Steinum 2 í Stafholtstungum er einnig
arfhreinn hvítur og er á stöðinni á Vesturlandi. Hann
er fjögurra vetra, kominn af sæðingahrútum í báðar
ættir og í fimmta lið frá Læk frá Lækjarhúsum, sem
var afar eftirsóttur og mikið notaður á sínum tíma
um allt land. Þristur býr yfir öflugum frjósemis-
erfðavísi [Þokugeninu] sem skilar sér í mun meiri
frjósemi en almennt gerist. Hann er með 114 í ein-
kunn fyrir frjósemi kynbótamats. Þó hann keppi ekki
við bestu hrúta landsins um kjötgæði afkvæma þá
munu dætur hans vera frjósamar og góðar afurðaær samkvæmt umsögn í skránni.
Gefur alla sauðfjárliti
Í ræktunarmarkmiðum fagráðs í sauðfjárrækt segir
að stefna skuli að því að viðhalda litafjölbreytileika í
fjárstofninum. Blakkur frá Álftavatni á Snæfellsnesi
er hrútur sem gefur alla litaflóru íslenska fjárstofns-
ins. Hann er á stöðinni á Suðurlandi. Blakkur er und-
an Kveik frá Hesti sem var gríðarvinsæll kynbóta-
hrútur. Blakkur er með um 120 stig fyrir gerð, fitu
og kjötgæði, sem verður að teljast mjög gott og fyrir
frjósemi hefur hann 111 stig. Hann hlaut 85 stig [af
100] í einstaklingsdómi sem lambhrútur.
Úr afkvæmarannsókn á stöð
Strengur frá Árbæ í Reykhólasveit kom nýr inn á
sæðingastöðina á Vesturlandi í haust. Hann er koll-
óttur og ræktaður úr rótgrónum kollóttum stofni á
Árbæ. Gerð var afkvæmarannsókn á honum í ár á
Heydalsá í Strandasýslu og skilaði sú rannsókn frá-
bærum árangri þar sem meðaleinkunn hans fyrir
kjötgæði var 10,1 og fita 7,5. Miðgildiseinkunn fyrir
kjötgæði er 8. Meðalfallþungi dilka eftir hann var
18,8 kg sem er tveimur kílóum yfir landsmeðaltali.
Gríðarleg mjólkurlagni
Kjarkur frá Ytri-Skógum undir Eyjafjöllum er með
hæstu kynbótaeinkunn allra núverandi sæðinga-
stöðva fyrir mjólkurlagni, en sá eiginleiki er reikn-
aður út frá ætternisupplýsingum sem byggja á
sláturmati lamba dætra hans. Kjarkur er undan
Kveik frá Hesti og í móðurætt má finna sæð-
ingahrúta langt aftur í ættir. Hann hefur 117 stig í
kynbótamati, þar af 121 fyrir mjólkurlagni og 113
fyrir frjósemi. Hann er hvítur en erfir bæði svartan
og gráan lit. Ull hans er nokkuð gulleit en meðal-
bakvöðvi lambhrúta sem komu undan honum til
dóms í haust er 29,9 millimetrar, sem má teljast mjög gott. Kjarkur er á sæðingastöðinni á
Vesturlandi og er talinn einn besti alhliða hrúturinn samkvæmt umsögn.
Með góðan bakvöðva
Í ár bjóða báðar stöðvarnar upp á mórauða hrúta. Á
Suðurlandi er það Gumi frá Borgarfelli í Skaftár-
tungu. Kynbótamat hans er 115 stig. Fyrir gerð af-
kvæma fær hann þó ekki nema 98 stig, en 118 fyrir
frjósemi, 115 fyrir mjólkurlagni og 121 stig fyrir fitu.
Gumi er á Suðurlandi og gefur alla grunnliti ef þeir
finnast í móðurætt lambanna. Hann mældist sem
lambhrútur með 33 millimetra bakvöðva og fékk 5,0
fyrir lögun sem er hæsta einkunn sem gefin er.
HVAÐA EIGINLEIKA HAFA ÞEIR?
Stakkur frá Kirkubóli.
Þristur frá Steinum 2.
Blakkur frá Álftavatni.
Strengur frá Árbæ.
Kjarkur frá Ytri-Skógum.
Gumi frá Borgarfelli.
Fjölbreyttir hrútar
Morgunblaðið/Jim Smart
Sauðfjársæðingar voru
fyrst stundaðar af ein-
hverju marki hérlendis
upp úr 1960. Í dag eru
tvær stöðvar í landinu, á
Suðurlandi og Vesturlandi,
sem afgreiða ferskt sæði
daglega frá 1. desember til
21. desember, en auk þess
afhenda stöðvarnar frosið
sæði sem meðal annars er
selt til Bandaríkjanna til kynbóta á íslenska
sauðfjárstofninum þar. Í landinu öllu eru um
470.000 ær og samkvæmt upplýsingum frá Bún-
aðarsambandi Suðurlands er reiknað með að um
30.000 ær verði sæddar í ár, ýmist með fersku
eða frosnu sæði. Grunnverð á sæðisskammti í
eina á er um 650 krónur en gefnir eru magn-
afslættir. Stöðvarnar afhenda sæði um allt land
og senda það með bílferðum eða flugi þangað
sem þörf er. Guðmundur Jóhannesson, hjá Bún-
aðarsambandi Suðurlands, segir að þaðan séu
sendir skammtar til Akureyrar og Egilsstaða
með flugi mjög reglubundið og að sauðfjáreig-
endur leggi á sig mörg hundruð kílómetra ferða-
lag til að ná í kynbótaerfðaefni fyrir sauðfjárbú
sín.
Dr. Ólafur Dýrmundsson, hjá Bænda-
samtökum Íslands, segir að útgáfa á ítarlegri
hrútaskrá þekkist ekki nema hér og í Noregi.
Hann segir Íslendinga mjög öfluga þegar kemur
að sauðfjársæðingum og að einungis Frakkar
standi framar hvað þetta atriði varðar.
Vandasamt verk
Það fylgir því töluverð vinna að sæða ær, enda
nauðsynlegt að ærin sé blæsma, eins og það kall-
ast, þegar sætt er. Til þess að tryggja að svo sé
þarf annaðhvort að nota samstillingar með
hormónum eða nota hrúta til þess að leita að ám
í hjörðinni og taka þær svo frá. Misjafnt er með
árangur úr sæðingum og einhver hluti sem að
jafnaði gengur upp [lembist ekki].
Þá er hreinlæti ekki síður mikilvægur þáttur
og ekkert stress má vera í fjárhúsinu þegar sætt
er þar sem það getur komið í veg fyrir að ærin
haldi. Rétt hitastig er mjög mikilvægt til að
sæðisfrumurnar lifi þangað til að notkun kemur.
30.000 ær sæddar á
hverju ári að jafnaði
Ljósmynd/Halla Eygló