Morgunblaðið - 15.12.2012, Blaðsíða 40

40 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. DESEMBER 2012
Stundum er talað um að þessi eða hinn sé góður í íslensku. Það er jafnanmælt hinum sama til hróss enda þykir slíkt kostur á hverjum manni.Minna fer hins vegar fyrir því að það sé skýrt út svo óyggjandi séhvað það merkir að vera góður í íslensku. Í huga margra gæti slíkt
merkt að umræddur stafsetji orðin rétt, beygi flest orð eftir reglum og kunni
að segja og rita mig langar í stað mér langar og ég hlakka til í stað mig/mér
hlakkar til. Líklega mun hinn góði íslenskumaður spara mjög við sig alls kyns
erlendar slettur.
Aðrir sem skilgreindu góðan málnotanda myndu fremur leggja þann skiln-
ing í hugtakið að hann réði við fjölbreyttan texta sem hann gæti beitt í rituðu
máli á áhrifaríkan hátt vegna góðrar þekkingar á orðaforða tungunnar, orðtök-
um og málsháttum, kynni jafnvel að beita góðu myndmáli og öðrum stíl-
brögðum svo sómi væri að. Ekki sakaði að hann væri vel lesinn í bókmenntum
gömlum og nýjum, innlendum og erlendum, og léti það koma fram í textanum.
Vissulega er þetta allt saman gott og gilt en samt er hér ekki vikið að þeim
þætti málsins sem ekki skiptir minnstu máli, flutningi talaðs máls. Um þá sem
flytja mál sitt vel er sjaldan sagt að þeir séu góðir í íslensku.
Því er þannig varið með mig að ég hef mikið yndi af að hlusta á góða ræðu-
menn, menn sem kunna þann
galdur að koma fram fyrir
áheyrendur og heilla þá með
málflutningi sínum. Og það
er sannarlega hægara sagt
en gert.
Ég hef það óþægilega á til-
finningunni að þessari list
málsins sé að hraka. Svo virðist sem fáir leggi áherslu á þennan þátt, einmitt á
þann þátt sem um ótal aldir þótti prýða þá sem náðu tökum á honum, var raun-
ar forsenda þess að þeir gætu komist til valda og metorða, svo sem hjá Grikkj-
um til forna.
Ekki er óhugsandi að þessum þætti málsins hafi hrakað sakir þess að ræðu-
mönnum þykir ekki lengur þörf á honum. Þá ályktun dreg ég af þeim mann-
fundum sem ég hef sótt á undanförnum misserum (og ég er satt að segja að
gefast upp á).
Á umræddum fundum hafa ræðumennirnir langoftast með sér húskarl,
tölvu, og með hjálp kraftbendils (power point) í loftinu birtist ræðan í skötulíki
(veggjakroti) á hvítum vegg eða tjaldi. Það verður síðan hlutskipti ræðu-
mannsins að flytja ræðu sína, lesna að meira eða minna leyti, af veggnum.
Húskarlinn hefur tekið völdin. Líkamsstaða flytjandans er gjarna óbjörguleg;
hann snýr rassinum að hlustendum svo ekkert sést til talfæranna. Önnur al-
geng staða ræðumannsins er sú að hann tekur sér stöðu við tölvuna aftast í sal
og flytur mál sitt fyrir hnakka hlustenda sem mæna á vegginn og lesa með
honum. Við þessar aðstæður er ekki mikils krafist af ræðumanni umfram það
að kunna að lesa og fara ekki með fleipur.
Þetta fullnægir mér ekki sem hlustanda og kannski fáum ef nokkrum, a.m.k.
ekki þeim sem vanist hafa góðum ræðumönnum. Það sem við förum á mis við
er tækni sem áreiðanlega tekur langan tíma að læra og æfa, þá tækni að koma
fram fyrir áheyrendur, ná sambandi við þá með augunum, stilla röddina mörg-
um stillingum og tónum, þagna þegar það á við o.s.frv.
Það væri óbætanlegur skaði ef listin að flytja mál sitt vel glataðist með öllu
en í stað þess sætum við uppi með krot á vegg og heldur daufa „lesara“.
Veggjakrot flutt
Tungutak
Þórður Helgason
thhelga@hi.is
Morgunblaðið/Ómar
Það bryddir á eftirsjá að veröld sem var í þjóð-félagsumræðum. Kjarninn í þeirri veröld semvar voru hinir einkavæddu bankar sem vorusá miðpunktur sem atvinnulífið snerist um og
þeir voru í mörgum tilvikum beinir aðilar að. Nú berast
hvatningar úr ýmsum áttum um að þau fjármálafyr-
irtæki sem komust í ríkiseigu við hrunið verði einka-
vædd á ný og verði kannski kjarninn í nýrri uppygg-
ingu á hlutabréfamarkaði. Og því er fagnað að bankar á
Íslandi hafi kannski möguleika á að komast á ný í sam-
band við alþjóðlega fjármálamarkaði og afla fjár þar til
útlána.
Er þetta sjálfsagt og eðlilegt?
Nei. Ekki fyrr en að undangenginni víðtækri og ít-
arlegri þóðfélagsumræðu um það, hvernig koma eigi í
veg fyrir að sagan endurtaki sig.
Það hafa engar raunverulegar umræður farið fram
um fjármálafyrirtækin eftir hrun. Getur verið að þau
séu enn of stór í sniðum? Getur verið að starfs-
mannafjöldi þeirra sé enn of mikill og þar með sá
kostnaður sem þau leggi á fyrirtæki og heimili til að
standa undir hugsanlega of mikl-
um rekstrarkostnaði?
Brezka dagblaðið Financial
Times upplýsti fyrir nokkrum
dögum, að nokkur hundruð þús-
und bankastarfsmenn hefðu
misst vinnu sína á alþjóðavett-
vangi frá því að fjármálakreppan skall á haustið 2008.
CitiGroup, einn stærsti banki heims, tilkynnti uppsögn
11 þúsund starfsmanna fyrir nokkrum dögum. Þeim
hefur nú þegar fækkað um 113 þúsund frá árinu 2007.
Það sama er að gerast hjá öðrum stórum alþjóðlegum
bönkum.
Það er svo mál út af fyrir sig að þessir bankar, hver á
fætur öðrum, eru að samþykkja að borga gífurlegar
sektir fyrir að veita fíkniefnabarónum og hryðjuverka-
mönnum þjónustu, sem er auðvitað ekkert annað en
glæpastarfsemi, sem þeir viðurkenna með greiðslu
sektanna. Það vandamál er ekki til staðar hér.
En hefur farið fram einhver úttekt á því hver staða
fjármálakerfis okkar er í samhengi við þarfir atvinnu-
lífsins og þjóðfélagsþegna? Er það kannski enn of
stórt?
Það hafa engar raunverulegar umræður farið fram
um það, hvort æskilegt sé að einkavæða öll fjármálafyr-
irtæki á ný í ljósi fenginnar reynslu. Getur t.d. verið
skynsamlegt að Landsbanki Íslands, sem er að mestu í
eigu íslenzka ríkisins, verði það áfram um sinn og að
hlutur ríkisins í honum verði ekki seldur að svo komnu
máli? Það eru margvísleg rök fyrir því.
Hvaða takmarkanir á að setja á svigrúm banka til að
sækja erlent fé til útlána á alþjóðlegum fjármálamark-
aði? Það hafa engar umræður farið fram um það. Hvers
vegna ekki?
Á að aðskilja starfsemi viðskiptabanka og fjárfesting-
arbanka með lögum? „Hin ráðandi öfl“ í bankakerfinu,
þ.e. einstakir talsmenn bankanna og Fjármálaeftirlitið,
eru að sameinast um að það eigi ekki að gera án þess
að færa nokkur efnisleg rök fyrir þeirri niðurstöðu. Það
eitt að þessir tilteknu aðilar skuli vera sammála um
þetta efni er nægilegt tilefni til að málið verði skoðað af
aðilum sem eiga ekki sömu hagsmuna að gæta, auk
þess sem fram þurfa að fara ítarlegar almennar um-
ræður um málið.
Nátengt umræðum um stöðu og þróun bankakerf-
isins er auðvitað þróun atvinnulífsins í heild. Það var
hið einkavædda bankakerfi sem gerði þá uppstokkun í
atvinnu- og viðskiptalífi sem hér varð árin fyrir hrun
mögulega og endaði með ósköpum.
Hvernig á að koma í veg fyrir að nýtt einkarekið
bankakerfi geti endurtekið þann leik?
Hinn kaldi veruleiki okkar sem búum á þessari fjar-
lægu eyju er sá, að aftur og aftur lenda íslenzkir neyt-
endur í klóm einokunarhringja í flestum greinum við-
skipta og verða fórnarlömb
þeirra. Hefur fólk veitt því at-
hygli að fermetrafjöldi undir
verzlanir á höfuðborgarsvæðinu
hefur lítið minnkað frá hruni?
Hvað veldur? Hver borgar? Það
eru auðvitað neytendur sem
borga í hærra vöruverði og eiga enga undankomuleið.
Um síðustu aldamót reyndi Morgunblaðið að fá
áheyrn fyrir þau sjónarmið að það þyrfti að takmarka
með lögum samþjöppun í viðskiptalífinu. Á það hlustaði
ekki nokkur maður og enginn sýndi slíkum hug-
myndum áhuga. Það má ekki skerða frelsi markaðarins!
En að fenginni reynslu ætti fólki að vera orðið ljóst
að það er óhjákvæmilegt að setja slíka löggjöf til þess
að koma í veg fyrir að einokunarveldin rísi upp á ný. Sú
vísa verður aldrei of oft kveðin, að einokun einkafyr-
irtækis er ekki betri en einokun ríkisfyrirtækja eða
fyrirtækja á vegum samvinnuhreyfingarinnar eins og
einu sinni var algengt í einstökum byggðarlögum og
einstökum atvinnugreinum.
Umræður af þessu tagi verða að fara fram áður en í
alvöru er rætt um að einkavæða þau fjármálafyrirtæki
sem enn eru í ríkiseigu og áður en fjármálageiranum er
á ný gefinn laus taumur um umsvif á alþjóðlegum fjár-
málamörkuðum.
Það eru liðin fjögur ár frá hruni. Hvernig stendur á
því að þessar umræður fara ekki fram?
Hvernig stendur á því, að enginn alþingismaður hef-
ur tekið þetta brýna umfjöllunarefni til umræðu á Al-
þingi?
Hvernig stendur á því að stjórnvöld hafa ekki haft
forgöngu um að gera ítarlega úttekt á stöðu fjármála-
fyrirtækjanna og hlut þeirra í atvinnu- og viðskiptalífi?
Hvernig stendur á því, að enginn stjórnmálaflokkur,
hvorki gamall né nýr, hefur gert það að forgangsverk-
efni á stefnuskrá sinn að taka þessi málefni fjár-
málakerfisins og atvinnulífsins föstum tökum?
Getur verið að eftirsjá að veröldinni sem var sé svona
mikil?
Er eftirsjá að veröld sem var?
Er sjálfsagt og eðlilegt að
einkavæða fjármálafyrirtæki
í ríkiseigu á ný?
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Ein meginkenningin í nýútkom-inni bók Guðmundar Magnús-
sonar sagnfræðings, Íslensku ætt-
arveldin. Frá Oddaverjum til
Engeyinga, er, að nokkrar voldugar
og auðugar ættir hafi stjórnað Ís-
landi frá öndverðu. Eitthvað er ef-
laust til í þessari kenningu, en hitt
gerist líka stundum, að öflugir menn
hafa styrk hver af öðrum, til dæmis
Thors-bræður og Engeyjarbræður,
og er þá ættarveldið frekar afleiðing
af eðlilegum frama þeirra en orsök
hans.
Margt hefur skemmtilegt verið
sagt um íslenskar ættir. Guðrún
Pétursdóttir frá Engey var eitt sinn
beðin um að lýsa sonum sínum og
Benedikts Sveinssonar, sem lengi
voru hér áhrifamiklir, sérstaklega
Bjarni Benediktsson forsætisráð-
herra, laukur Engeyjarættarinnar.
Hún svaraði: „Bjarni er stórgáfaður,
Pétur stórskemmtilegur og Sveinn
stór.“
Pétur Benediktsson var tengda-
sonur Ólafs Thors forsætisráðherra,
sem kunnastur var Thorsaranna.
Dóttir Péturs (og dótturdóttir Ólafs)
var alnafna ömmu sinnar. Guðrún
Pétursdóttir hin yngri var mjög
andvíg smíði ráðhúss við Tjörnina,
sem hófst 1987, og bað þess vegna
um viðtal við Davíð Oddsson, þáver-
andi borgarstjóra. Hún hóf viðtalið á
að spyrja: „Veistu, hverra manna ég
er?“ Davíð svaraði: „Já, ég veit það.
En veistu, hverra manna ég er?“
Guðrún sagði: „Nei.“ Davíð sagði
þá: „Þarna sérðu.“
Davíð ólst upp hjá einstæðri móð-
ur sinni og ömmu, tveimur fátækum
konum. En hann var í framætt
Briemari, skyldur Hannesi Haf-
stein, Davíð Stefánssyni frá Fagra-
skógi og Gunnari Thoroddsen.
Briemarar eru afkomendur Gunn-
laugs Briems sýslumanns.
Margir frammámenn eru síðan af
Reykjahlíðarætt, þar á meðal ráð-
herrarnir Haraldur Guðmundsson,
Geir Hallgrímsson, Jón Sigurðsson
(Alþýðuflokksmaður) og Áki Jak-
obsson. Sú ætt er komin af Jóni Þor-
steinssyni, presti í Reykjahlíð í Mý-
vatnssveit, sem sagði eitt sinn: „Með
Guðs hjálp hef ég komist yfir allar
húsfreyjur í mínum sóknum nema
tvær.“ Ættfræðingur einn, Har-
aldur Bjarnason, var einu sinni
spurður um Reykjahlíðarættina.
Svar hans varð fleygt: „Það var einu
sinni ungur bílstjóri í einni af fyrstu
ferðum sínum úr Mývatnssveit til
Húsavíkur. Hann ók fjórum sinnum
út af og hvolfdi tvisvar, en hann hélt
alltaf áfram. Það er Reykjahlíð-
arættin.“
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Íslensku ættarveldin
Act Heildverslun - Dalvegi 16b
201 kópavogur - 577 2150 - avon@avon.is
Remington herrarakvélar síðan 1937
Hágæða rafmagnsrakvélar
fyrir daglegan rakstur
Útsölustaðir um allt land
merkið sem fólkið treystir