Morgunblaðið - 15.12.2012, Blaðsíða 42

42 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. DESEMBER 2012
Norræn erfðarétt-
arráðstefna var haldin
í Ósló 24. október sl.
að tilstuðlan og með
stuðningi Norrænu
ráðherranefndarinnar.
Þar komu saman
fræðimenn, dómarar
og fólk úr stjórnsýslu
landanna sem vinnur
með einum eða öðrum
hætti við framkvæmd
erfðalaga og skipti á
dánarbúum eða við kennslu og
fræðistörf.
Tilefnið var ekki síst að skapa
umræðu um lagabreytingar á þessu
sviði og ræða norrænt samstarf en
sl. sumar var undirritaður samn-
ingur um breytingar á Norður-
landasamningi frá 19. nóvember
1934, um arf og skipti á dán-
arbúum. Á þessari dagsráðstefnu
voru bornar saman réttarreglur
erfðalaga í ríkjunum fimm og litið
til þeirra milliríkjasamninga sem
eru í gildi á þessu sviði, norræna
samningsins og nýrrar tilskipunar
Evrópusambandsins, sem varðar
dóma og stjórnsýsluákvarðanir á
sviði erfða. Samningar þessir hafa
að geyma lagavalsreglur, m.a. um
skipti á dánarbúum og um erfða-
skrár einstaklinga sem hafa tengsl
við fleiri en eitt samningsríki.
Markmið þessara reglna er að
tryggja öryggi einstaklinga í samn-
ingsríkjunum. Í Danmörku voru
sett ný erfðalög árið 2007 og í Nor-
egi er sjö manna nefnd að vinna að
gerð frumvarps til nýrra erfðalaga
og skal hún ljúka störfum næsta
sumar.
Við endurskoðun erfðalaga var í
báðum ríkjunum lögð
áhersla á að langt væri
um liðið frá því erfða-
lög voru sett þar, eða
árið 1963 í Danmörku
og árið 1972 í Noregi.
Rík þörf var talin vera
á nýrri löggjöf, sem
tæki m.a. mið af þeim
miklu samfélagsbreyt-
ingum sem orðið hafa
á hálfrar aldar tíma-
bili. Fjölskyldu-
hugtakið hefur breyst
með nýjum fjöl-
skyldugerðum, fólk
giftir sig oftar en einu sinni, á barn
með fleirum en einum og sambúð er
mun algengari. Þá hefur lífaldur
manna hækkað og félagslegur
hreyfanleiki er einnig miklu meiri í
dag.
Nefna má hér að innan Norður-
landanna flytja um 40.000 manns
árlega, vegna vinnu eða náms. Vel-
ferðarsamfélagið leiðir einnig til
þess að eignir til skipta eru al-
mennt meiri í dag þó fjárskuldbind-
ingar búa séu einnig meiri. Í Dan-
mörku var réttarstaða maka styrkt
í nýjum erfðalögum bæði með
auknum lögarfi maka úr 1/3 í 1/2
arfs, sem og einnig með því að auka
ráðstöfunarheild arfleifanda, sem
nú getur ráðstafað helmingi eigna
sinna með erfðaskrá. Með rýmri
arfleiðsluheimild hefur skylduarfur
maka og barna að sama skapi
minnkað. Þá var einnig aukinn arfs-
hlutur maka með því að lágmarks-
arfur maka er nú 650.000 d.kr.
Í athugasemdum með dönsku
lögunum er vikið að þeim tilgangi
laganna að með þessum breytingum
verði fólki í samsettum fjölskyldum
gefinn kostur á að jafna arf sér-
barna og sameiginlegra barna. Á
Norðurlöndum annars staðar en á
Íslandi eru reglur í erfðalögum sem
varða sambúðarfólk. Hugmyndin
um lögarf sambúðarmaka varð þó
ekki ofan á við setningu dönsku lag-
anna. Sameiginleg og gagnkvæm
erfðaskrá sambúðarfólks veitir hins
vegar sambúðarmaka möguleika á
setu í óskiptu búi í Danmörku.
Íslensk erfðalög eru frá árinu
1962 og án efa er tímabært að huga
að endurskoðun ýmissa reglna lag-
anna sem ekki hafa sætt efnislegum
breytingum frá árinu 1989. Hér er
þó ekki jafn rík þörf á að vernda
langlífari maka, m.a. vegna þess að
samþykki stjúpbarna er ekki nauð-
synlegt skilyrði fyrir setu í óskiptu
búi eins og er bæði í Danmörku og
Noregi. Samkvæmt íslenskum lög-
um getur arfleifandi ákveðið heim-
ild maka til setu í óskiptu búi með
erfðaskrá. Reglur danskra og
norskra laga um lágmarksarf, eða
aukinn arfshlut maka, ættu ef til
vill að koma til skoðunar hér, þegar
langlífari maki velur að skipta búi.
Efnislegar breytingar á erfðalögum
lúta lögmáli stjórnmálanna og verð-
ur ekki séð rík nauðsyn á laga-
breytingum á íslenskum erfðalögum
hvað þær varðar. Þess má til dæmis
geta að arfleiðsluheimild hefur
ávallt verið þrengri í íslenskum lög-
um en í löggjöf hinna norrænu
ríkjanna. Reglur erfðalaga um fyr-
irframgreiddan arf eru hins vegar
ekki í takt við nútímann. Bæði þarf
að eyða óvissu um hverjir eru mót-
takendur fyrirframgreidds arfs, en
ekki er ljóst hvort það eru eingöngu
niðjar eins og er í Danmörku og
Noregi, eða hvort ákvæðið tekur til
allra erfingja eins og er í Svíþjóð og
Finnlandi. Þá eru reglur um frá-
drátt arfs vegna fyrirframgreidds
arfs heldur flóknar í framkvæmd
við skipti á dánarbúi. Á Norð-
urlöndum er verðmæti fyrirfram-
greidds arfs miðað við móttöku
arfsins, en samkvæmt íslenskum
lögum ber einnig að framreikna
verðmæti arfsins til þess tíma þeg-
ar arfskipti fara fram. Sá fyrirvari
er þó í íslenskum lögum að arfs-
þega ber ekki að standa búinu skil
á endurgreiðslu fái hann meira fé
en erfðahlut hans nemur. Almennt
er litið svo á að óraunhæft sé að
stefna að réttareiningu á Norð-
urlöndum á sviði erfðaréttar. Norð-
urlandasamningurinn er hins vegar
skuldbindandi og fyrirmynd að nýj-
um lögum og hann nýtur und-
anþágu í tilskipun Evrópusam-
bandsins um skipti á dánarbúum.
Í íslenskri löggjöf þarf í framtíð
að huga betur að lagasamræmi, t.d.
skiptalaga og laga um erfða-
fjárskatt, erfðalaga og lögræðislaga
og raunar endurskoða þá löggjöf
sem á reynir við skipti á dánar-
búum.
Norræn erfðaréttarráðstefna
Eftir Birnu Salóme
Björnsdóttur » Íslensk erfðalög eru
frá árinu 1962 og án
efa er tímabært að huga
að endurskoðun ýmissa
reglna laganna sem ekki
hafa sætt efnislegum
breytingum frá árinu
1989.
Birna Salóme
Björnsdóttir
Höfundur er lögfræðingur hjá Sýslu-
manninum í Reykjavík.
Aðventan á að vera
okkur öllum tími íhug-
unar um líf okkar og
þeirra sem næst okk-
ur standa. Að líta til
hins liðna og gera upp
þann tíma með hlið-
sjón af væntingum
okkar til framtíðar.
Jólin koma til okkar
með fagnaðarerindi
fæðingar barns, sem
kallar á vernd foreldra allt til full-
orðinsára, en þó svo miklu meira,
því sjálf fæðingin er mesta undur
lífsins, sköpun og bænheyrsla um
nálægð Guðs í lífi okkar.
Aðventan núna er mjög mörgum
heimilum erfið. Frásagnir eru um
niðurlútt og jafnvel grátandi fólk í
biðröðum eftir mat og hjálp. Upp-
lýsingar frá Creditinfo segja að um
tuttugu og átta þúsund ein-
staklingar séu í verulegum greiðslu-
erfiðleikum og áttatíu þúsund ein-
staklingar eigi ekkert á banka-
reikningum. Æ fleiri eru búnir að
gefast upp við að greiða af lánum
íbúða sinna, sem þeir eiga hvort
sem er ekki lengur. Úrlausn skv.
110% leiðinni svonefndu er núna
líklega orðin skuld upp á 20% um-
fram eign hjá mörgum. Langflest
yngra fólk að fimmtugu, sem keypti
íbúðir fyrir hrun með eigin framlagi
að 10 milljónum, oft með hjálp
skyldfólks, á ekkert í dag nema
skuldir. Til viðbótar eru óleiðréttar
veðskuldir á eignum ættingja, sem
sumar fjármálastofnanir hafa leið-
rétt en aðrar ekki. Ranglætið birtist
alls staðar í mismunun. Hæstiréttur
hefur dæmt gengislánin ólögmæt og
að vextir skv. sérstökum „Árna
Páls“-lögum séu ólöglegir. Verð-
tryggðu lánin eru hins vegar enn að
hækka, nú t.d. um 3 milljarða vegna
skattahækkana á tóbaksvörum.
- fyrir þá sem eiga minna
en ekki neitt
Mbl. greindi frá því, 12.12. sl., að
neikvæð staða þeirra sem eru á
aldrinum 22-42 ára sé mínus 82
milljarðar króna. Þetta er sá hópur,
sem á að knýja hagkerfið áfram
með eftirspurn sinni á næstu árum
og um leið að útvega ríkinu skatt-
tekjur til að sjá hinum eldri far-
borða. Heil kynslóð er í þessum
sporum. Pétri Blöndal þykir miður
að ungt fólk skyldi skuldsetja sig
svona óvarlega. Hvers vegna, Pét-
ur? Voru þeir sem stjórnuðu ekki
fyrirmyndin, þeir sem settu leik-
reglurnar, lögin og eftirlitið? Síðan
komu þeir sem gátu spilað á kerfið
óáreittir frá 2004 í fjögur ár, þar
sem hvatt var til kaupa, sem áttu
aðeins að geta gefið arð. Kynslóðin
unga var skilin eftir meðan þeir
sem sáu hrunið fyrir frá ársbyrjun
2008 fóru að koma fé sínu undan.
Pétri Blöndal alþingismanni hlýtur
að þykja það miður og ætti fremur
að fjalla um það að mínu mati.
- leiðréttinga
Úrræði ríkisstjórnarinnar eru ný-
lega boðuð af velferðarráðherra.
Íbúðalánasjóður ætti
að stofna félag í eigu
sjóðsins til að leigja út
íbúðir, sem sjóðurinn
hefur eignast og mun
eignast á nauðung-
aruppboðum. Getur
verið að það sé einhver
hjálp til þeirra fimm
þúsund heimila, sem
eru hætt að greiða af
lánunum? Er það
lausn, að þeim, sem eru
búnir að tapa öllu sínu,
verði boðið að leigja íbúðina á al-
mennri markaðsleigu og þá í engu
tekið mið af því sem tapaðist? Nú
fyrst heyrist frá sama velferð-
arráðherra eftir fjögurra ára bið
íbúðareigenda, sem hafa vegna
verðtryggingar mætt 400 millj-
örðum í hækkun íbúðarlána, að það
komi til greina að setja þak á verð-
trygginguna, en það komi til með að
kosta! Þegar tæpt er á lausnum,
sem engar lausnir eru, þá er betra
að segja ekkert.
Hvað um hinn mælda hagvöxt?
Getur verið, að þeir sem geta ekki
greitt niður sín lán og jafnvel taka á
móti vaxtaniðurgreiðslum, án þess
að nýta til niðurgreiðslu lána, séu
hluti af þessum litla hagvexti, sem
þó mælist, þegar þeim fjármunum
er eytt til að lifa af?
Hvað um öll hin málin, sem bíða
úrlausnar hjá Alþingi og ríkisstjórn,
sem eru nær öll í miklum ágrein-
ingi, því þau virðast engan vanda
leysa hjá meirihluta þjóðarinnar,
aðeins auka hann?
Hvers má þá vænta í þeirri nánu
framtíð, sem bíður þjóðarinnar nú á
aðventu? Að jólin með sínum boð-
skap nái til hvers og eins, einnig til
alþingismanna um að þeir vinni
saman um að verja fjárhagslegt
sjálfstæði þjóðarinnar, afnemi
gjaldeyrishöftin og komi arðbærum
fjárfestingum af stað. Um að hætt
verði við þær óarðbæru fram-
kvæmdir sem rýra verðgildi gjald-
miðilsins og valda enn meiri hækk-
un vísitölunnar. Um að komið verði
til móts við fyrirtæki og vinnandi
fólk með lækkun skatta og hækkun
launa. Um að afnema verðtryggingu
húsnæðislána í vísitölu neysluverðs
eða þá með annarri og réttmætari
verðtengingu, ásamt því að lengja í
lánum. Ef þetta er ekki hægt með
sameinuðu átaki innanlands, verð-
um við að leita hjálpar erlendis og
vænta þannig nýrra lausna.
Er það ef til vill það eina sem við
getum vænst á þessari aðventu?
Að vænta …
Eftir Halldór
Gunnarsson
Halldór Gunnarsson
» Við væntum þess að
hætt verði við óarð-
bærar framkvæmdir,
komið verði til móts við
fyrirtækin og fólkið og
að afnumin verði verð-
trygging húsnæðislána.
Höfundur er fyrrverandi sóknar-
prestur í Holti og er í miðstjórn Sjálf-
stæðisflokksins.
•
verð frá 37.000,-