Morgunblaðið - 30.11.2013, Qupperneq 48

48
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 30. NÓVEMBER 2013
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Talsverðbjartsýniog trú á
framtíðina ein-
kennir viðhorf
forystumanna í at-
vinnulífi og sveitarstjórnum
um land allt samkvæmt könn-
un sem Morgunblaðið gerði í
haust og greint er frá í blað-
inu í dag. Könnunin var liður í
100 daga hringferð um landið
sem farin var í tilefni af aldar-
afmæli blaðsins.
Þetta er ánægjuleg niður-
staða og gott veganesti fyrir
stjórnvöld sem nú standa
frammi fyrir því að ljúka hin-
um stóru verkefnum sem biðu
þeirra og hefja uppbyggingu
til bættra lífskjara og nýrrar
framfarasóknar þjóðarinnar.
Engum sem kynnir sér nið-
urstöður könnunarinnar
blandast hugur um að þessi
bjartsýni byggist ekki á
óraunsæi og óskhyggju. Þátt-
takendur vita vel um hvað
þeir eru að tala og gera sér
fulla grein fyrir vandamálum
sem til staðar eru. Þeir vita að
mörg þeirra eru ekki auð-
leyst. Við sum þeirra verður
að búa til lengri tíma. Engu
að síður telja þátttakendur að
tækifærin til að efla atvinnu-
lífið og bæta lífskjörin séu
fjölmörg.
Við erum svo heppin að hér
á landi skortir hvorki nátt-
úruauðlindir né mannauð.
Öllu skiptir að menn átti sig á
því hver tækifærin eru og
hvar, greini þau og skoði af
þekkingu og yfirvegun og
finni síðan leiðir til að nýta
þau. Slíkt gerist ekki nema
með samstilltu átaki um land
allt og þátttöku stjórnvalda.
Þau hljóta að hlusta á raddir
fólksins og bregðast við
ábendingunum.
Áberandi í könnuninni eru
áhyggjur manna um land allt
af einhæfu atvinnulífi og
skorti á störfum fyrir fólk
með sérhæfða og tæknilega
menntun. Sú staða hefur áhrif
á búsetuval fólks, aðflutning
og brottflutning. Áhugaverð-
ar eru hugmyndir um að
stærri fyrirtæki marki sér
menntastefnu til að takast á
við þetta vandamál.
Það vekur nokkra athygli
hve mikið er kvartað yfir því
að ákvarðanir stjórnvalda séu
teknar í litlu samráði við fólk-
ið í landinu og þá sem hags-
muna eiga að gæta hverju
sinni. Niðurskurður í velferð-
armálum verður enn harka-
legri ef ákvarðanir á því sviði
eru teknar án þekkingar á að-
stæðum á hverjum stað eins
og fullyrt er að gerst hafi.
Krafan um samráð og tillits-
semi er sjálfsögð
og eðlileg. Stjórn-
málamenn og
stjórnsýsla verða
að vanda vinnu-
brögð sín. Viðmið-
unin á að vera landið allt og
landsmenn allir, en ekki bara
Reykjavík eins og stundum
virðist vera.
Það vekur líka athygli hve
margir nefna óvissu um fram-
tíðina sem eitt stærsta vanda-
málið. Bent er á að frá stjórn-
völdum séu stöðugt að koma
hugmyndir og tillögur sem
enginn viti hvort eða hvenær
verði að veruleika, en geti
haft gífurleg áhrif á einstök
byggðarlög og svæði ef fram-
kvæmd verða. Í þessu sam-
bandi er óvissan um rekstr-
argrundvöll sjávarútvegsins
mörgum ofarlega í huga, sem
þarf ekki að koma á óvart
þegar litið er til þess að hann
var helsti skotspónn síðustu
ríkisstjórnar. Undir þetta
falla einnig stöðugar umræð-
ur án niðurstöðu um hagræð-
ingu í mennta- og heilbrigð-
iskerfinu, svo sem með
sameiningu stofnana.
Könnunin sýnir að þjóðin
metur mikils þá miklu upp-
byggingu sem orðið hefur í
mennta- og menningarmálum
um land allt á síðustu árum.
Náin tengsl eru á milli öfl-
ugra skóla og öflugs atvinnu-
lífs eins og rektor Háskólans í
Reykjavík benti á hér í
blaðinu í gær. Kröftugt
menningarlíf nærir síðan
mannlífið og skapar lífsfyll-
ingu sem allir þurfa á að
halda.
Sú var tíð að mörgum virt-
ist meiri bjartsýni um fram-
tíðina og sóknarhugur á höf-
uðborgarsvæðinu en úti á
landi. Hafi svo verið er staðan
breytt, því raddirnar af lands-
byggðinni benda til þess að
vitundarvakning hafi orðið
um þau lífsgæði sem fylgja
búsetu í minni byggðarlögum.
Nefna menn í því sambandi
einkum náin tengsl við nátt-
úruna, fjölskylduvænt um-
hverfi og sterka samfélagsvit-
und. Inn í þetta spilar að
sjálfsögðu einnig sú innspýt-
ing sem fylgt hefur auknum
umsvifum ferðaþjónustunnar.
Víða úti á landi hefur þetta
leitt til þess að líf hefur færst
í byggðarlög þar sem doði og
samdráttur var áður. Vegna
hinna erlendu ferðamanna
þarf að hafa opin bankaútibú,
póstafgreiðslur og verslanir
sem til stóð að loka eða draga
saman þjónustu. Þetta er
gleðileg þróun. Efling lands-
byggðarinnar er þjóðfélaginu
öllu til framdráttar.
Stjórnvöld eiga
að hlusta vel á
fólkið í landinu}
Fjölmörg tækifæri
H
inn 22. nóvember skrifuðu Ingi-
björg Gunnarsdóttir prófessor
og Bryndís Eva Birgisdóttir,
dósent í næringarfræði við Há-
skóla Íslands, grein í Morg-
unblaðið undir fyrirsögninni: „ÁTVR verður
GÁTVR.“
Inntak greinarinnar var í stuttu máli þetta:
Sykraðir gosdrykkir eru slæmir og nauðsyn-
legt að takmarka aðgengi að þeim, sérstaklega
aðgengi barna. Þær benda á að ekki hafi tekist
að nota skattkerfið til að letja fólk til að kaupa
gosdrykki.
Hvað er þá til ráða? Jú, banna þá. Eða svo
gott sem. Þannig ætti Áfengis- og tóbaks-
verslun ríkisins að fá einkaleyfi til að selja gos-
drykki og verða Gos-, áfengis- og tóbaks-
verslun ríkisins, GÁTVR. Með því móti væri
tryggt að gosdrykkir yrðu ekki aðgengilegir yngra fólki
en 18 ára gömlu. Ég ætla ekki að þræta við greinarhöf-
unda þegar þær segja að sykraðir gosdrykkir í óhófi séu
engum hollir.
Heil kynslóð illa tenntra sykursjúkra offitusjúklinga
væri ekki á þessa þjóð bætandi. Hvað sem því líður virðist
heldur róttækt að vilja takmarka aðgengi að sykur-
glundrinu með þeim hætti sem lagt er til, sérstaklega þeg-
ar þjóðfélagsáttavitinn stefnir frekar í átt til aukins frjáls-
ræðis. Þannig gæti GÁTVR fljótlega staðið uppi sem
GVR, þar sem áfengi verður vonandi jafnaðgengilegt full-
orðnu fólki og gosdrykkir eru nú. Í því samhengi má draga
fram að undanfarin ár virðist sem „menning“
hafi skapast í kringum áfengisdrykkju – þar
sem fólk áður kepptist við að blanda sem skást
bjórlíki er nú að finna tugi nýrra bjóra, sem
sumir hverjir hafa unnið til verðlauna í keppn-
um erlendis. Þetta gerðist ekki fyrr en kynslóð
bjórdrykkjufólks, sem þykir ekkert óeðlilegt
við að drekka bjór eða tvo fimm daga vik-
unnar, frekar en að sturta í sig á annan tug í
vikulokin, óx úr grasi. Fram að því var aðgengi
að ölinu eitthvað það versta sem þekktist í hin-
um vestræna heimi. En hvað er þá til ráða?
Börn gera enn það sem fyrir þeim er haft. Að-
gengi barna að sykruðum gosdrykkjum ræðst
fyrstu árin fyrst og fremst af aðgengi þeirra að
þeim á heimilinu. Ábyrgðin er og verður því
miður helst foreldra. Rétt eins og útbreiðsla
tóbaksreykinga á árum áður, þegar ljósmóð-
irin drap varla í meðan hún tók á móti barni. Í dag eiga
reykingamenn undir högg að sækja og saumað að þeim
hvarvetna, hvort sem er á vinnustöðum, í skólum eða á
barnum. Aðgengi hefur lítið breyst. Eins og tóbaksreyk-
ingar foreldra eru til þess fallnar að stuðla að reykingum
barna eru slæmar matarvenjur líklegar til að fylgja börn-
um af heimilum. Með aukinni meðvitund um þann skaða
sem kann að hljótast af ofneyslu gosdrykkja eru allar líkur
á að úr henni dragi. Séu greinarhöfundar hins vegar gall-
harðir í sinni afstöðu má ræða hvort við gætum samið um
að færa G-ið til ríkisins en Á-ið í matvöruverslanir í stað-
inn. gunnardofri@mbl.is
Gunnar Dofri
Ólafsson
Pistill
Nýlenduvöruverzlun Simma og Bjarna
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Gunnar Dofri Ólafsson
gunnardofri@mbl.is
Kostnaður hins opinberavegna svonefndra S-lyfjahefur aukist gríðarlega áundanförnum árum. Þann-
ig var kostnaður af lyfjunum rúmir 1,5
milljarðar árið 2003 en ríflega 5,8
milljarðar árið 2012. Á sama tíma
jókst kostnaður af almennum lyfjum
mun minna, úr 5,6 milljörðum í kring-
um 8,8 milljarða.
Hlutur S-lyfjanna hefur því aukist
mjög mikið í heildarlyfjakostnaði. S-
lyfin eru yfirleitt mjög dýr lyf, svo
sem ný krabbameins- og gigtarlyf, en
reynt hefur verið að hafa hemil á
notkun þeirra vegna mikils kostnaðar
við þau, án árangurs. Í frumvarpi til
fjáraukalaga er til að mynda gert ráð
fyrir 485 milljóna króna aukaframlagi
vegna S-merktra lyfja.
Efasemdir um fjármálastjórn
Í frumvarpinu segir einnig að nú-
verandi fyrirkomulag á umsýslu S-
merktra lyfja hafi verið í gildi frá
árinu 2009, en við 2. umræðu fjárlaga
þess árs hafi verið ákveðið að færa
fjárheimildir vegna S-merktra lyfja
frá Landspítalanum og Sjúkrahúsinu
á Akureyri yfir á fjárlagalið Sjúkra-
trygginga Íslands. Samhliða því var
gert samkomulag milli Sjúkratrygg-
inga og sjúkrahúsanna um umsýslu á
greiðslu kostnaðar og um kostnaðar-
nefnd um kostnaðargrunn S-merktra
lyfja. Í því er einnig kveðið á um skil-
yrði fyrir upptöku nýrra S-merktra
lyfja. Meðal skilyrða er að lyfið hafi
markaðsleyfi og verið tekið í notkun í
tilteknum viðmiðunarlöndum. Loks
segir í frumvarpinu: „Telja verður
mikið álitamál hvort þessar breyt-
ingar á fyrirkomulagi fjármálastjórn-
arinnar sem gerðar voru í lok árs 2008
hafi gefið góða raun þar sem á undan-
förnum árum hefur ítrekað þurft að
bæta við fjárheimildum í fjár-
aukalögum vegna þessa liðar.“
Fjármagn ekki ótakmarkað
Ljóst er að áhyggjur af miklum
kostnaði vegna S-merktra lyfja eru
ekki nýjar af nálinni. Í 4. tölublaði
Læknablaðsins frá árinu 2007 ritaði
Sigurður Böðvarsson grein um notk-
un S-merktra lyfja á sjúkrahúsum.
Sigurður segir í grein sinni að „[e]ins
og flestir vita er það fjármagn sem til
ráðstöfunar er innan heilbrigðiskerf-
isins ekki ótakmarkað. Því er mikil-
vægt að því fjármagni sem til skipt-
anna er sé varið að vel íhuguðu máli
og þannig að sem mest fáist fyrir
hverja krónu. Hér þarf að fara saman
læknisfræðileg og rekstrarleg skyn-
semi. Hvað lyf varðar þá verða þau sí-
fellt árangursríkari og jafnframt dýr-
ari. Ég tel eðlilegt að gerðar séu
ákveðnar kröfur til nýrra lyfja og að
þau verði að hafa sannanlega virkni í
tilteknum sjúkdómum og jafnframt
að kostnaður við þau sé innan þeirra
marka sem ásættanleg eru fyrir þjóð-
félagið.“
Stefnt að breytingu S-merkinga
Breytingar á flokkun S-merktra
lyfja hafa staðið til um nokkurt skeið.
Í frétt sem birtist í desember í fyrra á
vefsíðu Lyfjastofnunar segir að stofn-
unin hafi til skoðunar að afnema S-
merkingar allra lyfja sem þekkt er að
eru notuð utan sjúkrahúsa, sem og
lyfja sem nú er ekki talin sérstök
ástæða til að binda við sjúkrahús
Á vef lyfjagreiðslunefndar birtist
hins vegar í apríl síðastliðnum frétt
þess efnis að afnámi S-merkinga lyfja
yrði frestað. Þar sagði meðal annars:
„Lyfjagreiðslunefnd lítur nú svo á að
framkvæmd á afnámi S-merkingar
lyfja sé frestað þar til annað er ákveð-
ið.“ Því má gera ráð fyrir að bið verði
á þessum breytingum, sem gæti haft í
för með sér að kostnaður ríkissjóðs
mun halda áfram að hækka.
Verður að forgangs-
raða í lyfjamálum
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Lyfjakostnaður S-merkt lyf kosta ríkissjóð hærri fjárhæðir ár eftir ár og
hefur kostnaður af þeim hækkað mun meira en af öðrum lyfjum.
Ólafur Adolfsson segir skil-
greiningu á S-merktum lyfjum
ekki bundna við sjúkrahús eins
og segir í reglugerð sem tók
gildi árið 2001. Sum þeirra séu
vissulega eingöngu til notkunar
á sjúkrahúsum. „S-merkt lyf í
dag eru ýmist leyfisskyld eða
ekki,“ segir hann. Leyfisskyldu
lyfin eru að hans sögn mjög dýr
lyf og eru leyfisskyld í þeim
skilningi að fyrir þarf að liggja
notkunarleyfi á lyfinu fyrir til-
tekinn sjúkling í tiltekinn tíma.
Hinn hlutinn er lyf sem læknir
getur ávísað og eru afgreidd í
apóteki.
Ekki bara
sjúkrahúslyf
S-MERKT LYF
S-merkingar Lyf með S-merkingu
eru ekki lengur bara sjúkrahúslyf.