Morgunblaðið - 29.03.2014, Blaðsíða 36

36 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. MARS 2014
Ljósin kvikna, rauðu
tjöldin eru dregin frá
og þarna er hún!
Glæsilega vinkona mín
á heimavelli! Uppi á
sviði! Það sem ég er
stolt! Ég sé fyrir mér
að þetta sé bara byrj-
unin á einhverju æð-
islegu og hún muni fá
mörg hlutverk en nei,
bíddu nú hæg, svo man
ég, það eru ekki margar söguhetjur í
hjólastól og þar sem hún getur því
miður ekki vippað sér neitt auðveld-
lega úr honum þá mun hún líklega
ekki fá þau mörg hlutverkin. Í raun-
inni var hjólastóllinn, þessi litli auka-
hlutur, eina ástæðan fyrir því að hún
fékk þetta hlutverk.
Ég vil byrja á að taka það fram að
ætlunin með þessari grein er alls
ekki að gagnrýna einstaklingana
sem um ræðir í greininni heldur að
vekja fólk til umhugsunar um hvaða
orð við látum falla í kringum fatlaða
og hvort við komum fram við þá
fyrst og fremst sem „fatlaða“ ein-
staklinga, en ekki bara einstaklinga,
þegar það er óþarfi. Ég veit að fötl-
unarfræðingurinn var einungis að
reyna að vera kurteis, leikhússtarfs-
maðurinn raunsær og bílastarfsmað-
urinn einungis að sinna starfi sínu
með hliðsjón af lífi sínu. Ég skil val
hans mjög vel þar sem viss áhætta
fylgir starfi hans. En spurningin er
hvernig við getum bætt þjónustuna
við þessa einstaklinga og komið
fram við þá á jafningjagrundvelli.
Nú er vinkona mín bundin í hjóla-
stól en er þó að mínu mati laus, er
ekki einu sinni bundin í orðsins
fyllstu merkingu. Hún fór á söng-
leikinn Spamalot um daginn og gjör-
samlega ljómaði! Hún fór á kynn-
ingu hjá Borgarleikhúsinu stuttu
áður og spurði hvernig væri með
einstaklinga í hjólastól og fékk þau
svör að þeir fengju yfirleitt ekki
hlutverk nema karakterinn ætti að
vera bundinn við hjólastól. Þið getið
ímyndað ykkur hvaða áhrif þessi orð
höfðu á vonandi framtíðarleikkon-
una, varla jákvæð … Nú ef ég set
mig í hennar spor, væri
að ákveða hvað ég ætti
nú að gera í lífinu og
myndi fá þetta svar
myndi ég eflaust
hugsa; njaa, það borgar
sig varla að læra leik-
list, myndi bara fá örfá
hlutverk og þá bara út-
af hjólastólnum. Æ nei,
ég verð bara ritari, fötl-
unarfræðingur eða
eitthvað hentugt.
Halló! Leggjum við
virkilega meiri áherslu
á að karakterinn sé nákvæmlega
eins og honum er lýst í handritinu
eða í verkinu sem leikverkið er
byggt á? Skiptir kyn, útlimir og litur
skáldsagnapersóna virkilega meira
máli heldur en líf alvöru ein-
staklinga? Af hverju fá t.d. ekki bæði
konur og karlar tækifæri til að leika
Spiderman? Þrátt fyrir að upp-
runalegi karakterinn hafi verið karl-
maður þá er meiningin á bak við kar-
akterinn sú að hann á að endur-
spegla mann sem öðlast
ofurhetjukrafta á undarlegan hátt
og tileinkar líf sitt í að berjast gegn
vondum mönnum.
Nokkrum dögum seinna fórum við
stöllurnar á háskólakynningu þar
sem m.a. var kynnt fyrir okkur nám
í fötlunarfræði. Ef ég á að segja eins
og er þá móðgaðist ég hálfpartinn
þegar önnur konan segir við vinkonu
mína: „Fatlaðir eru sérstaklega vel-
komnir,“ og átti við námið. Ég
spurði vinkonu mína hvort henni
hafi ekki fundist þetta leiðinlegt og
jú, henni fannst þetta nú ekkert æð-
islegt viðurkenndi hún en bætti svo
við að hún væri svosem bara orðin
vön þessu! Þarf alltaf að vera að
skipta okkur í þessa blessuðu hópa;
fatlaðir og ófatlaðir, konur og karla
o.s.frv.? Þó að hún sé fötluð þá hefur
hún engan sérstakan áhuga á fötlun,
hún var bara einfaldlega svo óheppin
að lenda í slysi. Hinsvegar er áhug-
inn gríðarlegur hjá mér.
Á þessum tíma var stutt síðan
henni var tjáð að hún myndi þurfa að
bíða í nokkurn tíma fyrir utan gisti-
stað sinn á höfuðborgarsvæðinu eftir
Ferliþjónustu fatlaðra í Reykjavík-
urborg. Skilaboðin voru þau að bíl-
stjórarnir gætu ekki hjálpað henni
út úr húsinu því þeir væru ekki
tryggðir ef eitthvað kæmi upp á. Því
leit út fyrir að gestgjafafjölskyldan
þyrfti að hjálpa henni niður tröpp-
urnar úti áður en fjölskyldan færi til
vinnu og í skóla, þó svo að langt væri
þangað til bíllinn kæmi. Þessu var þó
reddað með því að vinkona mín hafði
tekið með sér sliskjur (rennur) að
heiman og bílstjórarnir héldu við
stólinn á leið niður tröppurnar.
Er ekki einhver þarna úti sem
getur breytt þessum lögum fyrir
mig og einfaldlega bara tryggt þessa
starfsmenn? Þúsund rokkstig í boði
fyrir þá sem drífa í því. Og má svo
ekki redda sliskjum í þessa bíla svo
að einstaklingar þurfi ekki að
ferðast með slíkt á milli landshluta
og bara yfirhöfuð mæta þörfum
þeirra betur?
Þetta var bara einn dagur! Svo þið
getið ímyndað ykkur hvernig hinir
364 dagarnir eru – þeir eru ekki allt-
af dans á rósum! Það er ótrúlegt
hvað sumt fólk mætir í rauninni
miklum fordómum og hvað stór
partur af fötlun er oft manngerður.
Ég vona innilega að næst þegar
vinkona mína fer til „borgar óttans“
verði tekið betur á móti henni og lit-
ið á hana sem einstakling en ekki
fatlaða manneskju í hjólastól sem á
bara að fara í fötlunarfræði en ekki
að verða leikkona burtséð frá áhuga.
Svo vona ég einnig innilega að hún
muni ekki eiga von á því aftur að
þurfa að húka úti vegna einhverra
tryggingamála! Við vinkonu mína vil
ég segja þetta: Ég hef mikla trú á
þér! Þú getur gert hvað sem þú vilt
og aldrei, aldrei trúa öðru en því!
Framtíðarleikkonan, … nei,
bíddu, hún getur ekki staðið upp
Eftir Herdísi Júlíu
Júlíusdóttur » Þetta var bara einn
dagur! Svo þið getið
ímyndað ykkur hvernig
hinir 364 dagarnir eru –
þeir eru ekki alltaf
dans á rósum!
Herdís Júlía Júlíusdóttir
Höfundur er nemi í Menntaskólanum
á Akureyri.
Æ, æ, það var nú
meira ólánið fyrir
strákagreyin hjá Ice-
landic Group, að þetta
hvalavesen skyldi ein-
mitt núna þurfa að
koma upp í henni Am-
eríku. Salan á dótt-
urfyrirtækinu, Ice-
landic USA, til
kanadísku keppinaut-
anna, High Liner Sea-
food, í nóvember 2011 var alveg að
gleymast. En nú verður þetta allt
rifjað upp aftur.
En hvað áttu þeir annars að
gera, strákarnir í Íslenzku Grúpp-
unni? Einhvern veginn, áður en
þeir vissu af, var fyrirtækið orðið
skuldum vafið og gjaldþrot blasti
við. Kanadamenn buðust til að
hjálpa þeim með því að taka dótt-
urfyrirtækið í Ameríku yfir, og
meira að segja lofuðu þeir að
tryggja, að markaðsaðgangur ís-
lenzkra framleiðenda yrði sá sami
og áður. Ofan á allt annað ætluðu
þeir, af góðseminni einni saman, að
halda á lofti vörumerkinu, Ice-
landic í heil 7 ár.
Allir vita, að þjóðirnar, sú ís-
lenzka og sú kanadíska, eru tengd-
ar vináttuböndum. Í Kanada er allt
fullt af Vestur-Íslendingum, sem
borða vínartertu, klæða sig í
peysuföt og bjóða íslenzkum ráða-
mönnum á fullveldishátíðir sínar til
að halda ræður um vináttu land-
anna. Og Icelandair er komið þar
með eina fimm áfangastaði. Hverj-
um getum við treyst ef ekki Kan-
adamönnum, sögðu Grúppararnir.
En nú er bezt að sleppa öllu
gríni, því allt er þetta ferli þyngra
en tárum taki. Þegar salan var til-
kynnt, 2011, var eitt aðalatriðið, að
markaðsaðgangur Íslendinganna
yrði sá sami og áður. Í Mogga-
grein, sem höfundur ritaði á þeim
tíma, líkti hann því loforði við það,
að Ísrael myndi lofa að gæta hags-
muna Palestínu úti í heimi. Annars
skal viðurkennt, að fréttir af efnd-
um þessa loforðs hafa verið af
skornum skammti. Það er eins og
seljendur Icelandic USA hafi sem
allra minnst viljað minnast á mál-
ið. Eins og þeir hafi helzt viljað, að
það gleymdist sem fyrst.
En nú kemur í ljós, að kan-
adískir eigendur High Liner Sea-
foods eru ekki bara vinir Íslands
heldur líka hvalanna. Þeir ætla að
beygja sig fyrir vilja hvalavina-
félagsins í Ameríku og hætta að
kaupa fisk frá hinum vondu, ís-
lenzku hvaladrápurum. Og hvað
skyldi þetta nú þýða? Líklega að
High Liner þurfi ekki lengur að
standa við loforðið um tryggingu
markaðsaðgangs. Er þá endanlega
búið að ganga af dauðri 65 ára
markaðsuppbyggingu Íslendinga í
Ameríku?
Á undanförnum áratugum, þeg-
ar Íslendingar áttu bæði Coldwa-
ter og Iceland Seafoods, blossuðu
alltaf öðru hvoru upp mótmæli
hvalavina í Ameríku. Þeir reyndu
að fá fólk til að hegna okkur með
því að kaupa ekki íslenzka fiskinn.
En það var ekki auðvelt, því meiri-
hluti hans var seldur á fjölfæð-
ismarkaði en ekki í smásölu. Upp-
runi fisks sem búið er að elda á
veitingahúsi er ekki eins augljós
og þess sem er til sölu í mat-
vörubúðum. Íslend-
ingarnir stóðu þessar
árásir alltaf af sér og
sköðuðust ekki. Þeir
héldu líka uppi
fræðslustarfsemi um
hvalveiðar okkar í
gegnum umboðsmenn
sína og kaupendur.
Vildarvinir okkar,
Kanadamenn, hafa
víst ekki mikinn
áhuga á að aðstoða
okkur á þessu sviði.
Halda hefði mátt, að hið op-
inbera hefði fylgst með, þegar
spurðist um áform Icelandic Group
að selja Icelandic USA. Allir, sem
eitthvert vit höfðu á þessum mál-
um, vissu, að hér var um áríðandi
hagsmuni þjóðarinnar að tefla.
Ekki er vitað, hvað vakti fyrir
ráðamönnum landsins. Reyndar
var sú stjórn, sem þá sat að völd-
um, mjög evrópusinnuð og sögð
hafa haft lítinn áhuga á að efla
samband við Bandaríkin. Og ráð-
herrarnir, eins og þeim er títt,
uppteknir við að ferðast til útlanda
og halda ræður til að bjarga heim-
inum. Þegar þetta gerðist virðist
Palestína hafa verið ofar í hugum
þeirra, sem utanríkismálum réðu,
heldur en Icelandic USA.
Jafnvel í hinni vondu Ameríku
hafa stjórnvöld vit á að reyna að
fylgjast með einkaframtakinu og
því sem það er að baksa. Öðru
hvoru kemst í fréttir, að hið op-
inbera hafi stöðvað samninga am-
erískra fyrirtækja um sölu til er-
lendra aðila á eignum eða
tækniþekkingu, sem talið var að
skaðað gæti þjóðarhagsmuni. Eina
dæmið frá Íslandi, sem líkja mætti
við þetta, var þegar fimmstjörnu
Kínamanninum var meinað að
kaupa landspildu uppi í sveit.
Segja má, að lítið þýði að vera
að býsnast yfir því sem er búið og
gert. Samt er það þannig, að
stundum geta menn ekki orða
bundist. Ekki er ritari hæfur til að
dæma um, hvort 230 milljónir doll-
ara, eða 26,2 milljarðar króna,
voru sanngjarnt verð fyrir Ice-
landic USA. Allar eignir, birgðir
og rekstur í Bandaríkjunum og
reyndar Asíu, markaðskerfi með
um 100 umboðsmönnum og allt að
1.000 viðskiptavinum. Andvirðið er
minna en 10% af 270 milljarða
heildartapi Íbúðalánasjóðs sam-
kvæmt skýrslu rannsóknarfólks
Alþingis.
Margir ómerkilegri atburðir en
salan á Icelandic USA hafa verið
teknir til rannsóknar á Íslandi.
Einhver hinna mörgu fjölmiðla í
landinu ætti að taka sig til og
senda fólk út af örkinni til að
rannsaka allt það ferli, bæði á Ís-
landi og í Ameríku. Niðurstaðan
gæti ef til vill hjálpað til að fyr-
irbyggja slík ofurafglöp í framtíð-
inni.
Hvalræðið
í henni Ameríku
Eftir Þóri S.
Gröndal
Þórir S. Gröndal
» Þegar þetta gerðist,
virðist Palestína
hafa verið ofar í hugum
þeirra, sem utanríkis-
málum réðu, heldur en
Icelandic USA.
Höfundur er fyrrverandi fisksali í
Flórída.
Þegar talað er um
fjármálalæsi er verið
að tala um getuna til
að fjalla um peninga
og meðferð þeirra án
vandræða, skilja
helstu atriði eigin
fjármála og hvernig er
hægt að hafa áhrif á
þau.
Reglulega kemur
upp umræðan um það
hve Íslendingar séu
illa að sér í fjármálalæsi.
Mikið var unnið í þessum mál-
um á árunum 2008-2009 en þá var
meðal annars stofnuð nefnd af við-
skiptaráðherra Íslands til að
kanna stöðuna. Þá kom í ljós að
aðeins um helmingur almennings
væri almennilega fjármálalæs og
að því væri sérstaklega ábótavant
hjá tekjulægstu hópunum og þeim
sem hafa litla menntun.
Niðurstaða nefndarinnar var að
lokum sú, að orðatiltækið „þetta
reddast“ væri ríkjandi í hugsun
Íslendinga. Því um leið og minni-
hluti sagðist ekki hafa áhyggjur af
fjármálum sínum, þá var meiri-
hlutinn á því að geta ekki greitt
skuldir sínar á réttum tíma næsta
hálfa árið.
Vandinn í kennslu fjármálalæsis
liggur ekki í því að hana vanti inn
í námsskrár, heldur er það frekar
vilji og kunnátta
kennara sem ákvarð-
ar hvort þetta sé tek-
ið fyrir. Námsefnið
er til og kunnáttan er
til staðar, það vantar
bara nokkur verkfæri
til að miðla henni.
Þegar við tölum
um fjármálalæsi
meinum við m.a. að
einstaklingur eigi að
hafa vit á helstu hug-
tökum sem koma fyr-
ir á launaseðli hans
og hvernig þeir liðir
eru reiknaðir. Hvernig og hvers
vegna skuli borga skatt, grunnur í
gerð heimilisbókhalds, hvað kostar
að borga með korti og hvernig er
best að ávaxta laun eða lífeyr-
irssparnað eftir því hvernig kerfi
eru í gangi hverju sinni.
Fjárhagsleg framtíð
Svona kennsla mun styrkja vit-
und þeirra einstaklinga sem neyt-
enda og auka siðferði í fjármálum.
Íslendingar eru það heppnir að
eiga Stofnun um fjármálalæsi, for-
stöðumaður hennar, Breki Karls-
son, hefur verið duglegur að vekja
athygli á vankunnáttu í fjár-
málalæsi og um leið mikilvægi
þess.
„Með bættu fjármálalæsi hefur
fólk tækifæri til að móta fjárhags-
lega framtíð sína út frá því efna-
hagsumhverfi sem það býr við.
Það stuðlar einnig að gagnrýninni
og upplýstri umræðu og ýtir undir
fyrirhyggju í fjármálum. Þannig
er ekki aðeins lagður grunnur að
meiri lífsgæðum, heldur einnig
stuðlað að ábyrgara og heilbrigð-
ara samfélagi,“ segja samtökin um
eiginleika fjármálalæsis.
En um leið og við eigum þessa
stofnun sem vinnur að þjóðarátaki
í fjármálalæsi, gerum kannanir og
skýrslur þá erum við ekki að taka
almennilega á vandanum. Stýri-
hópur um eflingu fjármálalæsis í
grunn- og framhaldsskólum var
settur á laggirnar 2011 og á að
ljúka vinnu í árslok 2014.
Við höfum þurft að taka á ýms-
um kvillum þess að fjármálalæsi
fólks er ekki meira en raun ber
vitni og þar má til að mynda nefna
SMS-lánin. Vonandi koma aðgerð-
ir út úr vinnu stýrihópsins, hnit-
miðuð niðurstaða þar sem Íslend-
ingar eru teknir í fjármálakennslu
á mannamáli áður en það verður
að vandamáli hjá einstaklingum
sem þurfa að treysta á að „þetta
reddist“.
„Þetta reddast“
Eftir Jóhönnu Maríu
Sigmundsdóttur »Reglulega kemurupp umræðan um
það hve Íslendingar
séu illa að sér
í fjármálalæsi.
Jóhanna María
Sigmundsdóttir
Höfundur er alþingiskona.
Nú geta allir fengið
iPad-áskrift
Skráðu þig í iPad-áskrift á
www.mbl.is/mogginn/ipad/