Morgunblaðið - Sunnudagur - 26.10.2014, Blaðsíða 4

* Í augsýn er nú frelsi og fyrr það mátti vera, nú fylkjakonur liði, og frelsismerki bera. Stundin er runnin upp.Upphaf textans Áfram stelpur eftir Dagnýju Kristjánsdóttur og Kristján Jóhann Jóns-
son sem sunginn var í fyrsta skipti á Lækjartorgi á Kvennafrídaginn 24. október 1975.
Þjóðmál
SKAPTI HALLGRÍMSSON
skapti@mbl.is
4 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26.10. 2014
Í könnun sem Félagsvísindastofnun
Háskóla Íslands gerði árið 2011 voru
þátttakendur spurðir hver væri
uppáhaldsleikari annars vegar og
-leikkona hins vegar og var hæsta
svarhlutfallið 24% hjá karlleikurum,
Ingvar E. Sigurðsson, en hjá leik-
konunum var hæsta svarhlutfallið
17% undir flokknum önnur eða óljós.
Ilmur Kristjánsdóttir kemur næst
á eftir flokknum önnur eða óljós af
leikkonum með 14,6%. Samskonar
flokkur var hjá karlleikurunum sem
fékk 10% og gátu samt allir nefnt
nöfn karlleikara í þeim flokki.
Hjá leikkonunum í flokknum önn-
ur eða óljós komu hins vegar fá nöfn
en mikið af lýsingum. Hér eru nokk-
ur dæmi:
„Dóttir Guðrúnar Gunnars.“
„Dóttir Þórhildar.“
„Dökkhærð, hávaxin, Fóst-
bræður, Stelpurnar.“
„Elva – man ekki eftirnafnið.“
„Er í spurningaþætti á sunnudög-
um á rás 2, ung, kannski Ólafía?“
„Konan sem leikur á móti honum í
Um ráðherrann. Lék í farsa á Ak-
ureyri sl. vetur en man ekki hvað
hún heitir. Skiptir oft um hlutverk í
verkinu og fór á kostum.“
„Man ekki en hún lék í Jesú litla.“
„Þessi með síða rauða hárið …
man ekki hvað hún heitir.“
„Dóttir leikhúshjóna, var leik-
hússtjóri í Borgarleikhúsinu.“
Könnunin var unnin fyrir sviðs-
listahópinn 16 elskendur.
Ilmur Kristjánsdóttir tekur við Eddu-
verðlaunum fyrir Ástríði 2.
Morgunblaðið/Eggert
„Þessi með
síða rauða
hárið“
K
vennafrídagurinn 24. október 1975
markaði tímamót í íslensku sam-
félagi. Um alþjóðlegan dag var að
ræða en hvergi var samstaðan
jafnmikil og á Íslandi. Margt hef-
ur breyst en jafnréttisbaráttu lýkur ef til vill
aldrei. Á fundi sem Jafnréttisstofa og Akureyr-
arbær héldu í gær í tilefni dagsins var t.d.
fjallað um kynferðislega áreitni í umönnunar-
störfum og framkomu við konur í þjónustu-
störfum, þar sem eitt og annað áhugavert kom
fram en ekki allt ánægjulegt.
Í máli Hörpu Ólafsdóttur hagfræðings hjá
Eflingu, stéttarfélagi, kom fram að ákveðnir
vinnustaðir væru í meiri hættu hvað þetta varð-
ar: fámennir vinnustaðir, t.d. persónuleg not-
endastýrð þjónusta; hún benti á að ungar konur
í veitingahúsageiranum þekktu síður rétt sinn
en aðrir og væru oft tilbúnar að láta ýmislegt
yfir sig ganga og nefndi einnig að í umönnun
aldraðra vægi réttur aldraðra heimilismanna oft
þungt, sönnunarbyrði væri erfið og aðstand-
endur aldraðra væru í hagsmunagæslu.
Jóhann Berglind Bjarnadóttir og Katrín Ol-
sen Björnsdóttir sinna báðar umönnunarstörfum
hjá Akureyrarbæ og sögðu ótrúlega marga hafa
orðið fyrir kynferðislegri áreitni í starfi, „sem
betur fer ekki af alvarlegustu gerð en engu að
síður svo að þeim hafi misboðið“.
Kynferðisleg áreitni er þegar farið er yfir
mörk þess sem þolandinn sættir sig við en það
mat er mjög huglægt, og því mikilvægt, að
þeirra sögn, að umræða á vinnustað sé opinská.
Að leyfilegt sé að brydda upp á umræðuefninu
og að starfsfólk treysti samstarfsfólki sínu. Að
það geti rætt sín mörk og stutt hvert annað.
„Ef samstarfsfólk er meðvitað um mörk hvert
annars er auðveldara að koma til aðstoðar og
styrkja viðkomandi í erfiðum aðstæðum.“
Tvær ungar konur, Margrét Helga Erlings-
dóttir og Elín Inga Bragadóttir, ræddu um
framkomu við konur í þjónustustörfum en þær
halda úti síðunni Kynlegar athugasemdir á Fa-
cebook. Stofnuðu hana á vormánuðum „vegna
þess að við tókum eftir því að allt í kringum
okkur hafði fólk sögur að segja af því hvað það
var orðið langþreytt á kynjakerfinu og hvernig
það hefur neikvæð áhrif á daglegt líf þess. Oft
eru þetta atriði sem maður bendir á og fólk af-
greiðir sem „væl“. Við vildum einfaldlega benda
á hvernig þetta gegnsýrir samfélagið og hvernig
margt smátt myndar eitt stórt kynjakerfi.“
Þeim hafa borist ótrúlegustu athugsemdir og
sögur inn á síðuna. Dæmi frá 17 ára stúlku sem
vann sem þjónn á veitingastað þar sem einnig
var boðið upp á heimsendingu. „Eftir að hafa
þjónað í um hálft ár í salnum langaði mig að
prófa að vera sendill. Strákarnir tveir sem sáu
um heimsendingarnar virtust ráða sér mun
meira í starfi en ég og fannst mér það heillandi.
Það voru til tveir bílar sem þeir voru báðir bún-
ir að margklessa.“
Stúlkan segist hafa safnað kjarki, talað við yf-
irmanninn og óskaði eftir því að verða sendill:
„Hann hló, horfði á mig lengi og sagði að stelp-
ur gætu ekki sinnt slíku starfi, hvað þá stelpur
sem væru nýkomnar með bílpróf. Með tárin í
augunum (niðurlægð) sagðist ég þá ætla að
hætta. Eftir mikla baráttu fékk ég svo fjárans
sendilsstarfið með því skilyrði að ég væri á eig-
in bíl þar sem mér væri ekki treystandi fyrir
hinum margklesstu sendlabílum. Ég lét mig
hafa það og vann svo sem pizzusendill í ein-
hvern tíma og hvorki klessti bíl né klúðraði
sendingu ... ótrúlegt en satt.“
Þær veltu vöngum yfir því hvort kúnninn
hefði alltaf rétt fyrir sér – eins og gjarnan er
haft á orði, og sögðu þessa sögu sem þeim barst
frá ungri konu:
„Fyrir nokkrum árum byrjaði ég að vinna
sem þjónn á vinsælum veitingastað í Reykjavík.
Á fyrstu vaktinni sá ég um nokkur borð, meðal
annars eitt þar sem sátu tveir menn og tvær
konur.“ Nóg var að gera og allt gekk vel þar til
hún gleymdi að færa öðrum manninum bjór,
sem hann hafði pantað. „Þegar ég kom næst að
borðinu spurði ég hvort allt væri eins og það
ætti að vera og maðurinn minnti mig á bjórinn.
Ég dreif í að sækja hann og baðst afsökunar á
þessari gleymsku minni þegar ég kom aftur
með bjórinn að borðinu. Svo spurði ég hvort ég
gæti gert eitthvað fleira fyrir þau í bili og mað-
urinn hló og sagði: „Hmm... já, þú gætir
kannski staðið á haus og sýnt okkur á þér
brjóstin!“ Hin þrjú hlógu en ég roðnaði bara og
snerist á hæli.“
Hún sagði starfsfélaga sínum, annarri stúlku,
frá því sem gerðist og sú kallaði strax á vakt-
stjórann, stæðilegan mann á fertugsaldri, og
sagði honum hvað hafði gerst. Yfirmaðurinn
prentaði strax út reikninginn, gekk að borðinu
og bað fólkið um að borga. Sagði slíka fram-
komu við starfsfólk ekki viðeigandi, bað fólkið
um að fara og koma aldrei aftur. „Þau voru öll
yfir sig hneyksluð og maðurinn hreint út sagt
brjálæðislega reiður og hreytti einhverjum ónot-
um í okkur öll á leiðinni út. En ég er enn svo
stolt og þakklát þessum yfirmanni mínum fyrir
þessu flottu viðbrögð,“ sagði hún.
Baráttufundurinn á Lækjartorgi 24. október 1975 vakti heimsathygli, sem og kvennafrídagurinn, enda samstaða kvenna hvergi meiri í heiminum þann dag.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
„Þú gætir staðið á haus og
sýnt okkur á þér brjóstin“
ALGENGT ER AÐ UNGAR KONUR Í VEITINGAHÚSAGEIRANUM VERÐI FYRIR KYNFERÐISLEGRI ÁREITNI, OG SÉU OFT
TILBÚNAR AÐ LÁTA ÝMISLEGT YFIR SIG GANGA. Í UMÖNNUNARSTÖRFUM ER SÖNNUNARBYRÐI OFT SÖGÐ ERFIÐ.
Margrét Helga Erlingsdóttir og Elín Inga Bragadótt-
ir eru á Facebook með Kynlegar athugasemdir.
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Í Jafnréttislögum frá 2008 seg-
ir meðal annars:
„Atvinnurekendur og yfir-
menn stofnana og félaga-
samtaka skulu gera sérstakar
ráðstafanir til að koma í veg
fyrir að starfsfólk, nemar og
skjólstæðingar verði fyrir kyn-
bundinni eða kynferðislegri
áreitni á vinnustað, stofnun, í
félagsstarfi eða skólum. Ef yf-
irmaður er kærður vegna ætl-
aðrar kynbundinnar eða
kynferðislegrar áreitni verður
hann vanhæfur til að taka
ákvarðanir í tengslum við
starfsskilyrði kæranda á með-
an meðferð málsins stendur
yfir og skal þá næsti yfirmaður
taka slíkar ákvarðanir.“
JAFNRÉTTISLÖG