Morgunblaðið - Sunnudagur - 26.10.2014, Qupperneq 46

46 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26.10. 2014
S
kammdeginu er um það kennt að ís-
lensk umræða verður stundum svo
undarleg. Jafnvel ofsafengin af
minnsta tilefni. Kyrrlátir menn
hrökkva af hjörum og varkárir
sunnudagsbílstjórar fara út af í lausa-
mölinni, þótt engin sé beygjan.
Óskrifuð doktorsritgerð?
Vel má vera að þetta fyrirbæri hafi verið rannsakað
og jafnvel skrifaður um það lærður texti, sem mætti
hafa gagn af. Best væri auðvitað ef fræknir fírar og
fóstbræður hefðu ritrýnt hann, svo hann kæmist að
fullu til mats. Þá vantaði eiginlega ekki neitt upp á.
Bestu skilyrði fyrirbærisins eru að sumu leyti hin
sömu og norðurljósanna, þótt ekki hafi náðst að
sanna bein tengsl þar á milli. Langvarandi stillur,
þurr kuldi og nægjanlegur næðingur. Skammdegis-
umræðan þarf þó ekki á japönskum túristum að
halda eins og norðurljósin, og er kannski það helsta
sem skilur að. Undirrót harkalegra skammdegis-
deilna er oft nokkuð djúpt í sálarkimum þessarar
langþjáðu þjóðar og fer oftast að bæra á sér nokkr-
um vikum eftir að atvinnu-jólasveinar hverfa til síns
heima og landsmenn strjúka kviðinn varlega og láta
sjatna í sér. Þær athafnir eru birtingarmynd sjald-
gæfra sælustunda, en eru ekki illindavænar. Viðkom-
andi eru fjarri því að vera sjálfum sér líkir, friðsælir,
spakir; mala eins og geltir fresskettir og taka flestu
vel, eins og þeir. Skilyrðin batna hins vegar verulega
aðeins fáum vikum síðar, þegar glittir í kreditkort-
areikninginn í byrjun febrúar úti við sjóndeildar-
hringinn. Það er hinn mikli uppgjörstími, sem fæst
ekki frestað og kaldur veruleikinn fer heims um ból
og stendur þá lessið slaklega hjá mörgum. En á móti
kemur að þá er komin upp kjörstaða fyrir illindi,
uppþot og deilur, sem létta mjög geð guma, þótt það
hljómi ekki sennilega. Fáránlegar fullyrðingar, skít-
legt skens og stórir dómar um náungann eiga þá sinn
tíma. Fer þá margur kyrrsetumaður að koma sér í
stígvélin. Það er einmitt þá sem Gróa leggur upp frá
Leiti og kemur víða við, og hún er fjölmenn og hrað-
skreið orðin með árunum, gjörnýtir framþróun og
framhleypni tækninnar, fylgist með og lætur gamm-
inn geisa; líka í háloftunum á Saga Class; og er þar
eins og heima hjá sér, eins og á fésbók. Hún er iðin
við kolann, spinnur sinn vef, sem nú er orðinn alþjóð-
legur, ruggar sér í lendunum og rær undir, eins og
hún lifandi getur. Þeir í blaðamannafélaginu eru
sagðir hafa horn í síðu hennar, síðu fimm, þola illa
samkeppnina, og leka ýmsu til Samkeppnisstofn-
unar, sem lekur því áfram. Guð má vita hvurt. En
Gróu er þó ekki alls varnað, því enn sem fyrr er hún
einn af sárafáum kaupahéðnum landsins, sem selja
aldrei neitt dýrara en þeir keyptu. Þrátt fyrir það
„bissnesmódel“ hefur Gróa aldrei orðið gjaldþrota, á
meðan milljarðafyrirtæki geispa golunni og eiga þá
ekki krónu með gati upp í kröfur. „Þá er það víst að
bestu blómin Gróa...“ syngur hún og selur ekki dýr-
ara en vant er. Margir hafa fengið verðlaun Sænska
seðlabankans, þau sem Alfreð Nóbel hafði aldei
heyrt um, fyrir gagnslausari formúlu en þá, sem
kaupskapur Gróu nýtir.
Hvað býr undir?
En hafi skammdegisuppþot og deilur ekki verið
kannaðar af fagmönnum, eru þeir sjálfsagt til sem
líta svo á að fyrirbærið sé ekki til. Af þeirri ástæðu
einni er nauðsynlegt að slík úttekt verði gerð. Hún
gæti haft það umfram flestar aðrar faglegar rann-
sóknir að verða býsna skemmtileg. Það væri til að
mynda fróðlegt að fá að vita hvort allur hamagang-
urinn, upphrópanir, ásakanir, stóryrði og slúður í há-
tíðarbúningi hafi gert eitthvert gagn. Hvort gaura-
gangurinn, utandagskrárumræðurnar,
taugatitringur fjölmiðla og tilkallaðra fræðimanna úr
hópi góðkunningja hafi gert eitthvert gagn. Eða
hvort það hafi jafnvel verið minna en ekkert, eins og
tilfelli „rannsóknarskýrslu“ um lífeyrissjóði í aðdrag-
anda hruns, kurteislegasta kattaþvottar sem sést
hefur, eða skýrslunnar um Íbúðalánasjóð sem upp-
fyllti varla þær gæðakröfur sem gerðar eru til upp-
hlaupa í skammdeginu. Og er þá langt til jafnað. Það
er þakkarefni að fyrir fyrsta dag vetrar skuli bresta
Meinvillur í myrkrunum
lá hann og þar leið honum
betur en annars staðar
Reykjavíkurbréf 24.10.14