Stígandi - 01.10.1946, Blaðsíða 74

UM BÆKUR
Lýst aldahvörfum.
Ingunn Jónsdóttir: Gömul kynni.
Ásmundur Gíslason: Á ícrð.
l>ess munu fá dæmi, að þvílíkar breyt-
ingar hafi orðið A lífi þjóðar á einni
mannsævi sem orðið hafa á lífi okkar
íslendinga síðasta mannsaldurinn. Fvrir
hundrað árum var högum þjóðar okkar
svo komið, að skáldið, scm elskaði hana
innilcgast, lýsir henni á þcssa lcið í grát-
spaugi, cn — þó að undarlcga láti —
öfgalítið:
Á einum stað býr einnig fólk,
sem alltaf vantar brýni,
lifir það á mysu og mjólk
og niest á brennivíni.
Og þá var allsherjarfélag liennar,
þjóðfélagið, svona i auguin þcssa satna
skálds, — og er líka sú lýsing öfgalítil:
Ekkert þingliús eiga þeir,
naha, naha, naha,
en sitja á hrosshaus tveir og tveir,
naha, naha, naha.
Um þær rnundir, er þetta var ort, tók
þó að muna nokkuð á leið, en fyrst
undur liægt í hálfa öld. í barnsminni
margra þeirra, sem enn eru ofan moldar
og mitt á meðal okkar, bjó hér sárfátæk
og einangruð þjóð í landi, sem var
„eitl" og „Ægi girt, yzt á Ránarslóðum",
„norður við lieimskaut í svalköldum
sævi, svífandi hcimsglaumi langt skilin
frá". Landið var kallað „Einbúinn í At-
lantshafi", og sjálfstæðisvon þjóðarinnar
fyrst og fremst á því byggð, að „ísland
dragið þið aldrei þó yfir þrjúhundruð
inílna sjó út í Danmörk".
312 STÍGANDI
Nú hafa þvílík aldahvörf orðið, að hér
býr auðug þjóð svo umbrotamiklu og
stormasömu lífi, að um það er helzt
óttazt, að hún ráði sér ekki í storminum,
í landi, sem óttazt er uni að geti orðið
sviðin eyðimörk á stuttri andrá, af því
að það lendi þá í brennidepli stórkost-
legustu heimsviðburða.
Því er ekki furða, þó að jreir, sem lifað
hafa þessa tímana tvenna, þykist hafa
frá miklum tíðindum að segja, þegar
jteir standa við grafarbakkann og líta
sjáandi auga til baka yfir allt sitt um-
skiptaríka líf. Ekki er heldur að undra,
þó að á þá sé hlýtt, bæði af þeim, er líka
ínuna nokkuð af þeim tíðindum, sem
gerzt hafa síðasta mannsaldur og bera
vilja bækur sínar sarnan við þá, og einn-
ig af hinum, sem aðeins hafa lifað í öðr-
um af 'þeim tveimur heimum, sem gamla
fólkið jjckkir, Svo er líka kornið, að aldr-
ei hefir þvílíkt verið ritað hér á landi,
prentað, gefið út — og lesið af endur-
minningum, minningabókum og ævisög-
uin roskinna manna og nýlega látinna á
Islandi sem á þeim tíma, sem er að líða
og nýliðinn er. Aldrei ltafa slíkar endur-
minningar og ævisögur haft þvílíkt
menningarlegt gildi fyrir þjóðina sem
nú, aldrei hafa þær heldur náð þvílíkum
þroska sem bókmenntir. Þetta er nú
raunverulega höfuðgrein bókmennta
okkar, i jafn ríkurn mæli og ljóðmælin
voru höfuðgrein bókmennta okkar á
síðasta hluta 19. aldar og í upphafi 20.
aldar. Þetta finna núlifandi menn frem-
ur en þeir skilji það. Sú kynslóð, sem á
eftir okkur kemur, mun ekki aðeins
finna þetta, heldur og sjá það og skilja.