Stígandi - 01.10.1946, Blaðsíða 6

skilið þannig, sem hver maður væri einstök og að öllu leyti sér-
stæð vera. En vísindin eiga hér annan og réttari skilning. í eðli
einstaklingsins renna saman margir þættir, sem liggja til hans frá
öfum og ömmum, langfeðrum og langmæðrum, og ef hann getur
börn og kyn lvans æxlast, þá greinast þessir þræðir aftur út frá
honum í margar áttir og ættliði. Á þá er aldrei skorið, nema ættin
deyi út. Ut frá þessu sjónarmiði mætti snúa orðtakinu gamla
við og segja: Gæfa hvers manns er að allmiklu leyti ákveðin, áður
en hann Var borinn í þennan lieim og án þess að hann hafi nokkru
þar um ráðið. Telpan, sem mér varð svo minnisstæð, olli ekki
sjálf óhamingju sinni. Hún á ekki frekar sök á því, að hún fædd-
ist með ólæknandi lömun í talfærunum, heldur en hún gat ráðið
lit augna sinna og hára. í hinni miklu erfðaskrá ættarinnar, sem
aldrei var felld í orð né færð í letur, var stuttlega en skýrt ákveð-
inn erfðahluti þessa óborna niðja. Enginn ættingi hafði skilið
þessa grein, en kynslóðirnar höfðu varðveitt hana og skilað henni
trúlega frá föður til sonar, frá móður til dóttur. í heitu faðmlagi
karls og konu íklæddist hún holdi og blóði, varð að órækum
veruleika, sem ekki verður vísað út fyrir vébönd ættarinnar,
liversu misheppnaður sem hann þykir.
Auðvitað hefir alþýðuspekinni ekki með öllu sést yfir þetta,
enda er hún yfirleitt glöggskyggn á staðreyndirnar. En hún tínir
þær upp hverja fyrir sig, eins og ósamstæð brot, og verður því
oft tvísaga. Erá henni er einnig runnið spakmælið: Þótt náttúran
sé lamin með lurk, leitar hún út um síðir. Þetta orðtak er runn-
ið af dýpri skilningi á manneðlinu en hitt, sem ég gat um áðan.
Hin mikla þýðing mótsagnarinnar milli þeirra beggja verður
okkur þá að fullu ljós, er við sjáum andstæðurnar mætast í ein-
um og sama einstaklingi: annars vegar viðleitnina til að móta
hann eftir óskmynd hans sjálfs eða annarra, liins vegar ósveigj-
anlegair hneigðir í eðli lians, sem ekki þokast fremur en jarð-
gróinn klettur. Þessar andstæður eru áþreifanlegar alls staðar
þar, sem viðleitni uppeldisins strandar á sömu harðsvíruðu
hneigðunum hjá mörgum skyldum einstaklingum eða jafnvel
hjá heilli ætt. Og þá verður líka að fullu ljóst, að ekki ræður
einhver tilviljun því, hvaða eðli og innræti einstaklingurinn
hefir, heldur liggja til þess djúp og ákveðin rök.
Lögmál erfðanna eru vísindunum löngu kunn. Frá því að
munkurinn Gregor fann þau fyrst (lögmál Mendels), frá því að
Darwin reit kenningu sína um hina erfðbundnu þróun lífsver-
944 STÍGANDI