Stígandi - 01.10.1946, Page 81

Theodór Friðriksson: Jón skó-
sniiður, skáldsaga. Víkingsútgáf-
an. 1946.
Margir kynlegir kvistir hafa sprottið
á akri íslenzkra bókmennta. Það er engu
líkara en að það hafi verið örlög sumra
að verða rithöfundar, þótt flestar ytri
aðstæður lcgðist á eitt um að sporna
gegn þvi: Jón Indíafari, Eiríkur á Brún-
um, Sigurður frá Balaskarði, Theodór
Friðriksson, svo að nöfn séu nefnd. Fá-
tæktin var þeirra fylgikona, skólar og
menntasetur hafa ekki verið innan seil-
ingarlengdar þeirra, tómstundirnar hafa
ekki verið þeim tiltækar, livenær sem
andinn var reiðubúinn, og þannig mætti
lengi telja, að allar aðstæður hafi verið
eins erfiðar og framast er hægt að hugsa
sér þær. Og þó hafa þeir skrifað og skil-
að arfi, sem lengi mun þykja furðuleg
afreksverk. Mér er stórlega til efs, að
við íslendingar höfum eignazt öllu
merkilegri þjóðlífslýsingu en f verum
lians Theodórs, það sem hún nær.
En hvað er þá um skáldið Theodór?
Líklega hefir Theodór gert höfuðátak
sitt á skáldsagnasviðinu í Jóni skósmið.
Hann hefir haft þar á auðugri reynslu
að byggja en í fyrri sögum sínuin, tóm-
stundir hafa honum gefizt fleiri til að
velta efninu fyrir sér og velja og hafna.
En niðurstaðan verður sú, að hann nær
ekki eyrum okkar nútímalesenda. Hver
er ástæðan? Ég held, að hún sé, að Theo-
dór fer hér inn á svið, sem honum er
óeiginlegt: hann reynir að skapa. Höf-
undarhæfileikar hans liggja hins vegar
ótvírætt á því sviði að sjá það sem er
með sínum augum og segja skemmti-
lega frá þvf, hvernig það lítur út frá
honum séð. hetta er það, sem fyrst og
fremst gefur í verum ferskleik, og þetta
er það, sem gerir spretti og spretti at-
hyglisverða í Jóni skósmið. En persónan
Jón skósmiður er leiðinleg þokumynd af
Theodor sjálfum og Ragnhildur Reynis
nær engri hylli lesandans. Niels Norðan-
skjöldur og Eyjólfur kastanrassi eru
skemmtilegustu persónur sögunnar, sér-
staklega Kastanrassi, enda sögð sann-
söguleg persóna.
Theodór leit inn til mín í sumar,
hress og kátur að vanda. I’ó fann ég, að
honum þótti miður, hverjar undirtektir
skáldsaga þessi hafði fengið. Hann taldi
hana eitt helzta verk sitt. Höfundum
missýnist oft um verk sín, en jafnsatt er
hitt, að samtíðarmönnum höfunda mis-
sýnist oft um verk þeirra. Undir léttu
fasi og tali Theodórs fann ég sviða og
sárindi þess, sem finnur sig hafa verið
afskiptan í lífinu um aðstöðu og viður-
kenningu. „Hefði einhver menntaður
maður cg viðurkennt stórskáld skrifað
Jón skósmið, mundi sagan hafa þótt
ágæt,“ sagði hann. Ekki er ég viss. Og
þótt svo hefði verið, sannaði það ekki
ágæti bókarinnar. Mín skoðun er sú, að
vilji Theodór skrifa góða ástandssögu —
en það getur hann eflaust —, þá eigi
hann bara að lýsa Reykjavíkurlífinu
eins og honum kom það fyrir sjónir her-
námsárin, lýsa en ekki skapa, þar liggur
rithöfundaigáfa lians. Slíka sögu hygg
ég að margir mundu lesa og kaupa.
Sven Edvin Salje: Kctill í Engi-
hlið, skáldsaga. Konráð Vilhjálms-
son íslenzkaði, bókaútgáfan Norðri
gaf út.
Saga þessi gerist í afskekktu byggðar-
lagi í Svíþjóð. Unga fólkið flýr einangr-
unina, þorp og bæir laða. Ketill er ung-
ur bóndason. Hann hefir farið að heim-
an og dvalið um nokkurt skeið í Stokk-
hólmi við ýmis störf, en honum finnst
ásjálfrátt á bréfum móður sinnar, að
eitthvað sérstakt muni að heima og snýr
til bernskustöðvanna. Þar hefir allt
gengið meir og meir úr sér. Bróðir hans
er sjúklingur, faðir hans heldur framhjá
konu sinni, heimilislífið er lævi bland-
ið. Sjálfum er Katli tekið scm gesti, er
væntanlega hafi sig á burtu sem fyrst,
eða þannig er afstaða föðurins. En Ketill
STÍGANDI 319