Læknablaðið

Árgangur

Læknablaðið - 15.07.2003, Síða 71

Læknablaðið - 15.07.2003, Síða 71
UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐAPISTILL 157 Plaque í síðasta pistli var fjallað um fræðiheitið plaque (borið fram ,,plakk“). Fram kom að íðorðasafn lækna birtir íslensku þýðingarnar hörsl og skella án frekari skýringa. Erlendar læknisfræðiorðabækur telja heitið komið úr frönsku, þar sem kvenkyns- nafnorðið plaque merkir þynna, plata, eða spjald. Tengsl við þýsku má einnig finna, þar sem nafnorðið Placken merkir blettur eða tuska og sögnin placken merkir meðal annars að bœta, setja bót á eða bletta. Um hugsanleg tengsl við latínu er erfiðara að full- yrða, en nafnorðið plaga merkir þar meðal annars flatt yjfrborð, belti, svœði eða hérað. Þá er til í latínu fræðiheitið placoda sem hefur verið notað í samsett- um heitum til að tákna plötu, skjöld, þynnu eða þykkildi. Það er talið eiga grískar rætur, myndað úr plax, sem þýðir plata og eidos, sem táknar form eða lögun. Nefna má að placoda kemur fyrir í örfáum, samsettum fósturfræðiheitum, svo sem placoda lentis, augasteinsfrag, placoda nasalis. neffrag, og placoda otis, eyrafrag. Frag er gamalt og sjaldgæft íslenskt orð sem táknar fræ. Deila má um ágæti þess í til- greindum fósturfræðiheitum sem ætlað er að vísa í þau staðbundnu útlagsþykkildi (ectodermal thicken- ings), sem eru fyrstu vísar að viðkomandi líffærum. Hörsl, skella Samkvæmt Islenskri orðabók Eddu hefur kvenkyns- nafnorðið skella nokkrar merkingar: 1 hrossabrestur, 2 blettur, flekkur, 3 hárlaus eða graslaus blettur, 4 brotsjór, áfall á sjó, 5 hávœr, fyrirferðarmikil stúlka. Annar og þriðji töluliður eru þeir sem helst eiga við í læknisfræðiheitunum og vísa þeir í afmarkað svæði. Fyrsti, fjórði og fimmti töluliður vísa hins vegar í hávaða. Islensk orðsifjabók Ásgeirs Blöndal Magn- ússonar rekur upprunann, í samræmi við þetta, í tvær áttir. Fyrri vísunin byggist á því að skella er skylt skalli, efsti hluti höfuðs; hárlaus hvirfdl eða haus; sköllóttur maður; graslaus blettur eða svœði; flatur endi á hamars- eða sleggjuhaus. Seinni vísunin bygg- ist á því að skella er talin tengd sagnorðum í tungu- málum norrænna þjóða: í færeysku skella, í nýnorsku skjella og í sænskri mállýsku skalla, sem allar merkja að glymja eða hljóma hátt. Flvorugkynsnafnorðið hörsl er einnig tilgreint í íslenskri orðabók Eddu og gefin merkingin: ójöfnur, örður á frosnum snjólausum vegi eða annars staðar þar semfarið er. Islensk orðsifjabók Ásgeirs Blöndal Magnússonar tilgreinir einnig orðmyndirnar hörtl og hörkl, sem gætu átt við það sama, en er í nokkrum vandræðum með uppruna. Samkvæmt þessu virðist mega nota heitið plaque bæði um flatar og upphækkaðar skellur. Ólíklegt er hins vegar að heitið hörsl nái að skjóta rótum í nú- tíma læknamáli. í læknisfræðiorðabókum má til dæmis finna atheromatous plaque, sem verður þá æðakölk- unarskella, pleural plaque, sem verður fleiðruskella eða brjósthimnuskella, og senile plaque, sem verður öldrunarskella. Angina pectoris Árni Kristinsson, hjartalæknir, hafði samband og sagðist ekki sáttur við að fyrirbærið stable angina pectoris væri nefnt stöðug hjartaöng á íslensku. Það heiti getur gefið til kynna að brjóstverkurinn sé stöð- ugur eða viðvarandi, en hugmyndin að baki enska heitinu er alls ekki þess eðlis. Læknisfræðiorðabók Dorlands lýsir stable angina pectoris þannig: hjartaöng sem birtist í fyrirsjáan- legum köstum, hvað varðar tíðni og tímalengd, og eru framkölluð af þáttum sem auka súrefnisþörf hjarta- vöðva, svo sem áreynslu, streitu og œsingi. Þessir framkallandi þættir eru svipaðir í mismunandi köst- um. Unstable angina pectoris er hins vegar hjartaöng sem birtist í ófyrirsjáanlegum köstum eða með vax- andi tíðni og tímalengd. Slík köst geta komið án framkallandi þátta, til dæmis við hvíld eða í svefni, og varað óvenju lengi. Árni var þegar búinn að finna heiti á unstable angina pectoris, sem hann vill nefna hvikula hjarta- öng. Hann vill ekki nota heitið óstöðug hjartaöng vegna hættu á að andheitið stöðug hjartaöng festist í sessi. Árni óskaði á móti eftir aðstoð við að finna heiti á stable angina pectoris. íslensk orðabók Eddu greinir frá því að lýsingarorðið hvikull merki hverf- lyndur, óstöðugur. í íslenskri samheitaorðabók eru til- greind samheitin: fallvaltur, flysjungslegur, flöktandi, hverflyndur, ístöðulaus, rótlaus, stopull og andheitið óhvikull. Meðan ekki koma fram betri hugmyndir má ef til vill nota heitið óhvikul hjartaöng um stable angina pectoris. Þrekband Árni gerði einnig athugasemd við heitið traðkmylla sem hann sagði að einhver hefði sett saman til að nota um tæki sem á ensku nefnist treadmill. Undir- ritaður svaraði með nokkrum þjósti að það efni hefði verið tekið fyrir í 40. pistli (Fréttabréf lækna 1993; 11: 10) og verið afgreitt með íslenska heitinu þrekband til samræmis við hið vel viðurkennda heiti þrekhjól. Jóhann Heiðar Jóhannsson johaimhj@landspitali.is Úr golfinu Jón Þ. Hallgrímsson, kvensjúkdómalæknir, var á golfvellinum með fé- laga sínum Sigurði Þ. Guðmundssyni, lyflækni. Þá vildi það til að annar sló golfkúlu í andlit hins þannig að áberandi mar kom fram yfir kinnbeini. Báðir komust að öðru leyti heilir heim, en næstu daga sigu bjúgur- inn og litarbreytingarnar niður eftir andlitinu þar til nam við kjálkabarð. Kom þeim félögum sam- an um að slíkt mætti nefna sigmur. Læknablaðið 2003/89 627
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88

x

Læknablaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Læknablaðið
https://timarit.is/publication/986

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.