Læknablaðið - 15.02.2004, Side 21

FRÆÐIGREINAR / ORÐSKILNINGUR
tali en konur 3,8. Þessi árangur háskólamenntaðra
kvenna var sá besti í könnuninni. Meðal þeirra sem
tekið hafa grunnskólapróf eða gengið skemur í skóla
kom í ljós að aldur skýrði mest af þekkingu, þannig
að elsti hópurinn (55 ára og eldri) og sá yngsti (16-24
ára) höfðu minni þekkingu á hugtökunum en þeir
sem voru 25-54 ára. Lítt menntaðir karlar eldri en 54
ára höfðu minnsta þekkingu á umræddum læknis-
fræðilegum hugtökum. Meðalfjöldi réttra svara í
þeirra hópi var 2,2, sá sami og í þeim hluta yngsta
hópsins sem svaraði ekki spurningunni um heimilis-
tekjur (vissi ekki eða neitaði spurningunni).
Þegar á heildina var litið hafði menntun mest áhrif
á skilning fólks en aldur og kyn höfðu einnig nokkur
áhrif.
Þekking almennings og upplýst samþykki
í rannsóknum Waitzkin og félaga (3) kom fram að
flestir sjúklingar vilja vita sem mest um ástand sitt og
rannsóknarniðurstöður. Læknar vanmátu hins vegar
oftast þessar væntingar. Að auki töidu þeir sig hafa
varið nífalt lengri tíma til að upplýsa sjúklinga en
mælingar á viðtölum sýndu. Aðrar rannsóknir (1, 2)
sýna að sjúklingum líður betur fái þeir ítarlegar upp-
lýsingar um ástand sitt sem bendir til þess að fræðsla
geti verið heilsubætandi. Margir þættir þurfa að vera
í lagi til þess að fræðsla skili sér til sjúklinga og þar er
um flókið ferli að ræða. Nægir að nefna áhyggjur og
streitu sjúklinga. Rannsókn okkar varpar ljósi á einn
þessara þátta, orðskilning.
Upplýst samþykki er talið siðferðileg forsenda
læknisaðgerða og rannsókna og er bundið í lög hér á
landi. Erlendar rannsóknir (8, 9) sýna að í sumum
tilfellum skilja einungis 30% þátttakenda hlutverk
sitt í vísindarannsókn þrátt fyrir miklar og vandaðar
útskýringar. Niðurstöður McCormack og félaga (6)
benda til þess að sjúklingar skrifi oft undir upplýst
samþykki án þess að fullnægjandi fræðsla hafi farið
fram. Vitneskja um skilning almennings á orðum úr
læknisfræði gæti gert útskýringar markvissari þannig
að samþykki sjúklinga stæði á traustari grunni.
Niöurlag
Könnun þessi er tilraun til þess að skilgreina þekk-
ingu almennings á algengum orðum úr læknisfræði
sem reikna má með að heilbrigðisstéttir noti gjarnan
í samskiptum við sjúklinga og aðstandendur þeirra.
Við notuðum símakönnun á vegum IMG Gallup til
þess að afla upplýsinga. Hringt var af handahófi í fólk
samkvæmt úrtaki úr þjóðskrá. Svarhlutfall var yfir
70%, og er þetta einn helsti styrkur rannsóknarinnar
ásamt því að hún var gerð á vegum fyrirtækis sem býr
yfir mikilli reynslu og sérhæfingu á þessu sviði. Helsti
veikleiki hennar er hins vegar sá að fjölvalsspurning-
ar voru notaðar en slíkri aðferð fylgir einhver hætta á
að svarendur misskilji spurningar. Mjög vandasamt
er að semja spurningar sem ekki eru of auðveldar eða
of flóknar, svarmöguleikar mega ekki vera of líkir
hverjir öðrum og ekki of fræðilega orðaðir (sjá spurn-
ingar í viðauka). Nefna má spurninguna hvað er
lungnaþemba. Orðin uppþemba og reykingar, sem
gætu virst tengd réttum svörum, voru notuð í tveimur
röngum svarmöguleikum. Einnig skal bent á að í
spurningunni hvað eru sterar má færa rök fyrir því að
tveir svarmöguleikar séu réttir, það er að segja „sterk
bólgueyðandi lyf“ sem var það svar sem höfundar
voru að fiska eftir og „ólögleg og varasöm lyf“ sem
flestir svarendur völdu. Hér er því tæplega hægt að
tala um rétt og rangt svar en niðurstaðan gefur tæki-
færi til gagnlegrar umræðu.
Að auki má segja að það sé álitamál hvort mönnum
finnist of fáir eða ef til vill furðu margir skilja einstök
orð í rannsókninni. Heilbrigðisstarfsmenn hafa líklega
misjafnar skoðanir á því hvað eigi að telja mikla eða
litla þekkingu í þessum efnum. Hvað sem því líður
kemur fram að hún er misjöfn eftir því hvað er spurt
um og hverjir eru spurðir. Þegar á heildina er litið telj-
um við að könnunin gefi ágæta vísbendingu um þekk-
ingu almennings á algengum orðum úr læknisfræði.
Helstu niðurstöður eru þær að almenningur þekk-
ir sum orð og hugtök mun betur en önnur og að
skólafólk og tekjuháir standa betur að vígi hvað þetta
varðar. Einnig virðist ungu fólki (16-24 ára) ganga
verr en öðrum að skilja orð úr læknisfræði. Við telj-
um að heilbrigðisstarfsfólk geti nýtt sér þetta til þess
að útskýra sum orð betur en önnur og huga sérstak-
lega að tekjulágum og lítt skólagengnum í þessu sam-
bandi. Markvissari útskýringar geta einnig rennt
styrkum stoðum undir upplýst samþykki. Til greina
kemur að gera mun viðameiri rannsókn á orðskiln-
ingi svo nýta megi niðurstöðurnar með þessum hætti.
Hraði og álag víða í heilbrigðiskerfinu getur gert
samskipti lækna og sjúklinga ónákvæm. Varðveita
þarf skýr samskipti, meðal annars með því að gera
rækilega ráð fyrir þeim í öllu vinnuskipulagi.
Heimildir
1. Coyne CA, Xu R, Raich P, Plomer K, Dignan M, Wenzel LB,
et al. Randomized controlled trial of an easy-to-read informed
consent statement for clinical trial participation: a study of the
Eastern Cooperative Oncology Group. J Clin Oncol 2001; 21:
836-42.
2. Hadlow J. Pitts M. The understanding of common health
terms by doctors, nurses and patients. Soc Sci Med 1991; 32:
193-6.
3. Waitzkin H. Doctor-patient communication. Clinical implica-
tions of social scientific research. JAMA 1984; 252: 2441-6.
4. Boyle CM. Difference between patients’ and doctors' inter-
pretation of some common medical terms. BMJ 1970; 2: 286-9.
5. Ólafsson Ó, Halldórsson M. Kvartanir og kærur - Heilbrigðis-
skýrslur Landlæknisembættisins fylgirit 1998 nr. 3.
6. McCormack D, Evoy D, Mulcahy D, Walsh M. An evaluation
of patients'comprehension of orthopaedic terminology: impli-
cations for informed consent. J R Coll Surg Edinb 1997; 42:33-5.
7. Verheggen FW, Jonkers R, Kok G. Patients perceptions on
informed consent and the quality of information disclosure in
clinical trials. Patient Education Conseling 1996; 29:137-53.
Læknablaðið 2004/90 117