Læknablaðið - 15.02.2004, Blaðsíða 32

FRÆÐIGREINAR / VISTUNARMAT ALDRAÐRA
stiga og inntaka á stofnun tæki mið af niðurstöðunni.
Til þess yrðu notaðir spáþættir lifunar við að reikna
út lifunarstuðul sem þörfin yrði metin út frá. Samspil
aldurs og stiga að undanskilum félagslegum stigum
reyndist athyglisvert. Ungir aldraðir karlar með mörg
stig og háaldraðir karlar með fá stig reyndust hafa
svipaðar lífslíkur eftir vistunarmat. Forspárgildi stiga
úr vistunarmati á lífslíkur komu því skýrt fram og
styrkja vistunarmatið sem aðferð til að velja inn á
stofnanir fyrir aldraða.
Meðaldvalartími karla í hjúkrunarrými í Reykja-
vík var 2,5 ár og kvenna 3,1 ár en veginn meðaldval-
artími var um 2,9 ár. I Bandaríkjunum var meðaldval-
artími í hjúkrunarrými árið 1995 um 2,3 ár (11) sem
er töluvert lægra en á íslandi. Auðvitað má ræða
hvort aldraðir á Islandi séu teknir of snemma inn á
hjúkrunarheimili eða hvort aldraðir séu teknir of
seint inn í Bandaríkjunum. Stefna íslenskra heil-
brigðisyfirvalda er hins vegar sú að fólk dvelji eins
lengi heima hjá sér og kostur er. Markvist þarf því að
skoða hvernig styðja má aldraða hjúkrunarsjúklinga
til sem lengstrar dvalar heima. Líklegt er að styrkja
þurfi 24 klukkustunda samþættingu heilsugæslu og
félagsþjónustu. Nefnd vinnur nú að skoðun slíkrar
samþættingar (12). Sérhæfð heimaþjónusta sem ynni
með Heilsugæslunni í Reykjavík, Félagsþjónustunni í
Reykjavík og öldrunarsviði Landspítala gæti hjálpað
til við að ná þessu markmiði í Reykjavík, en tillaga að
slíku fyrirkomulagi liggur fyrir heilbrigðisráðherra til
ákvörðunar en slíkt fyrirkomulag tíðkast víða erlend-
is (13). Það hefur komið í ljós erlendis að rúmlega
70% aldraðra kjósa að nýta sér slíka þjónustu og það
er ekki óþægilega íþyngjandi (14). Loks gætu reglu-
bundnar hvíldarinnlagnir stuðlað að lengri dvöl
heima.
Mikill breytileiki var á meðalstigum við vistun
milli stofnana. Sumar stofnanir sinntu því betur að
taka inn þá öldruðu sem höfðu hæstu stigin úr vistun-
armati, en stofnanirnar ráða því sjálfar hverja þær
vista að því gefnu að einstaklingurinn sé talin í þörf
fyrir vistun samkvæmt vistunarmati. Munurinn stafar
hugsanlega af misjafnri aðstöðu til að ráða við aldr-
aða í mikilli hjúkrunarþyngd. Einnig hefur það ef til
vill áhrif hér að á rannsóknartímabilinu fengu flest
hjúkrunarheimilin greitt frá ríkinu óháð hjúkrunar-
þyngd hinna öldruðu og var því ekki mikil hvatning
til þess að taka inn veikasta fólkið sem þarfnaðist
mestrar hjúkrunar. Því hefur verið breytt, en á árinu
2003 fengu öll hjúkrunarheimili greitt meira fyrir að
taka inn aldraða í mikilli hjúkrunarþyngd en hjúkr-
unarþyngdin er metin með RAI mati. Einnig getur
lyfjakostnaður haft hér áhrif þar sem lyf eru ekki
greidd sérstaklega af ríkinu og er því dýrara fyrir
hjúkrunarheimili að taka inn einstakling á dýrum
lyfjum. Þegar valið er inn á hjúkrunarheimili er ekki
alltaf hægt að taka þann sem er í mestri þörf fyrir
vistun, þar sem einnig þarf að huga að öðrum þáttum
eins og því hvort viðkomandi passi inn á deildina.
Erfitt getur reynst að láta stóran karlmann með
hegðunarvandamál inn á deild með rólegum konum
eða konu með heilabilun á háu stig inn á deild þar
sem flestir eru tiltölulega skýrir. Alag á starfsfólk er
mismikið eftir deildum og stundum er ekki hægt að
bjóða starfsfólki á deild með mikilli hjúkrunarþyngd
upp á að bæta við nýjum einstaklingi sem þarfnast
mikillar hjúkrunar.
Athyglisvert er að aldraðir á Akureyri voru með
nokkuð hærri stig úr vistunarmatinu við vistun en
aldraðir á höfuðborgarsvæðinu. Ein hugsanleg skýr-
ing er sú að félagslega heimaþjónustan og heima-
hjúkrunin sé öflugri á Akureyri en á Reykjavíkur-
svæðinu. Akureyri hefur verið frá 1995 svokallað
reynslusveitarfélag í þeirri merkingu að þar er félags-
lega heimaþjónustan, heimahjúkrunin og hjúkrunar-
heimilin öll á sömu hendi og því hægara um vik að
beita ódýrari úrræðum í málefnum aldraða en til
dæmis í Reykjavík þar sem heimahjúkrunin og hjúkr-
unarheimilin eru kostuð af ríkinu en félagslega
heimaþjónustan af Reykjavíkurborg. Hagsmunir rík-
is og Reykjavíkurborgar fara því ekki alltaf saman
því að ódýrara er fyrir Reykjavíkurborg að aldraður
einstaklingur fari á hjúkrunarheimili en að honum sé
veitt mikil félagsleg heimaþjónusta þar sem hjúkrun-
arheimilin eru kostuð af ríkinu. Það að Akureyri er
reynslusveitarfélag verður þó að teljast ólíkleg skýr-
ing á því að aldraðir vistist með hærri stig þar en á
Reykjavíkursvæðinu þar sem stig vegna formlegrar
aðstoðar úr vistunarmati eru mun lægri á Akureyri
en í Reykjavík en það bendir til þess að minni form-
leg aðstoð sé veitt á Akureyri. Stuðningur frá ættingj-
um hefur mælst meiri á landsbyggðinni en í Reykja-
vík (15) og gæti það skýrt að einhverju leyti af hverju
aldraðir á Akureyri geta dvalið lengur í heimahúsi.
Annar möguleiki er sá að matshópurinn á Akureyri
meti aldraða með hærri stig en matshópurinn í
Reykjavík þó sömu vandamál séu fyrir hendi. Það
sem styður þann möguleika er að lifun í hjúkrunar-
rými á Akureyri er svipuð og lifun í Reykjavík eða
ívið hærri á Akureyri sem bendir til þess að þeir sem
vistast á Akureyri séu ekki veikari en þeir sem vistast
í Reykjavík þótt þeir séu með fleiri stig. Það er þó
ekki hægt að fullyrða neitt um skýringuna en þetta
mætti kanna betur til dæmis með því að láta fara fram
áreiðanleikapróf á gæðum vistunarmatsins milli
sveitarfélaga. Ef niðurstaðan reynist sú að aldraðir á
Akureyri geti dvalið lengur í heimahúsi en í Reykja-
vík þá hefur það mikla þýðingu að vita skýringu þess
því þannig mætti spara umtalsverðar fjárhæðir og
jafnframt koma til móts við þá sem vilja vera lengur í
heimahúsi en það er þorri aldraðra (1). Það væri
einnig mikilvæg innlegg í umræðuna hvort samþætt-
ing heilbrigðis- og félagsþjónustu svo og hjúkrunar-
heimilisþjónustu á sveitarfélagsstigi sé skynsamleg út
frá hagsmunum aldraðra og ríkis. Svo er víða á Norð-
128 Læknablaðið 2004/90