Læknablaðið - 15.02.2004, Blaðsíða 15

FRÆÐIGREINAR / ORÐSKILNINGUR
Könnun á þekkingu almennings
á algengum orðum úr læknisfræði
Birgir Briem1
LÆKNIR
Þorlákur
Karlsson2
SÁLFRÆÐINGUR, fram-
KVÆMDASTJÓRI HJÁ IMG
Geir Tryggvason'
LÆKNIR
Ólafur
Baldursson1
SÉRFRÆÐINGUR í LYF- OG
LUNGNALÆKNINGUM
Rannsóknin var styrkt til
jafns af Vísindasjóði
Landspítala og
GlaxoSmithKline.
'Lyflækningadeild Landspítala
2IMG Gallup.
Fyrirspurnir og bréfaskipti:
Ólafur Baldursson,
Lungnadeild A6,
Landspítala Fossvogi,
108 Reykjavík.
olafbald@landspitali. is
Lykilorð: samskipti lœknis og
sjúklings, lœknisfrœðileg
þekking, skilningur,
upplýst samþykki.
Ágrip
Samskipti lækna og sjúklinga eru afar mikilvæg.
Rannsóknir sýna að fræðsla bætir líðan sjúklinga.
Einnig er talið að mörg kærumál á hendur heilbrigð-
isstarfsmönnum byggist á misskilningi. Útskýringar
þurfa að vera vandaðar og skilningur góður til að
unnt sé að efla fræðslu og forðast misskilning. Til
þess að byrja að kanna þetta flókna samspil rannsök-
uðum við skilning almennings á 11 orðum úr læknis-
fræði. Við notuðum símakönnun og lögðum fjölvals-
spurningar fyrir 1167 íslendinga á aldrinum 16-75
ára. Niðurstöður (% þátttakenda með rétt svar):
Bakflæði (72), lungnaþemba (25), sterar (40), ein
tafla tvisvar á dag (79), aukaverkanir (67), berkju-
bólga (68), hvít blóðkorn (56), sökk (33), sykursýki
(87), langvinn lungnateppa (42). Þættir sem bættu
árangur í könnuninni voru: Kyn (konur betri í sjö af
tíu spurningum), háskólamenntun (10/10), háar tekj-
ur (9/10). Fjölbreytugreining sýndi að menntun vó
þyngst af þessum þáttum. Yngstu þátttakendurnir
(16-24 ára) stóðu sig verst í sjö spurningum af tíu.
Nýta má niðurstöðurnar til þess að útskýra sér-
staklega vel þau orð sem illa skiljast og verja meiri
tíma til fræðslu ungs fólks, tekjulágra og lítt skóla-
genginna. Huga þarf sérstaklega vel að lyfjafyrirmæl-
um þar sem 21% fólks skilur ekki einföldustu fyrir-
mæli af þessu tagi. Niðurstöðurnar geta einnig nýst til
þess að bæta upplýst samþykki. Gera þarf viðameiri
rannsókn á því hvernig fólki gengur að skilja algeng
orð úr læknisfræði.
Inngangur
Mál gegnir lykilhlutverki í samskiptum lækna og
sjúklinga og er mikilvægt tæki til sjúkdómsgreiningar.
Farsæl samskipti byggjast á skýru málfari lækna ann-
ars vegar og á skilningi sjúklinga hins vegar. Málfar
lækna og annarra heilbrigðisstétta hefur lengi þótt
sérkennilegt og á stundum dálítið hjákátlegt þar sem
gjarnan slær saman íslensku, ensku og latínu. í því er
margt sem betur mætti fara. En hvernig er skilningi
sjúklinga háttað? Ýmsar rannsóknir, svo sem Coyne
og félaga (1) og Hadlow og Pitts (2), hafa sýnt að
ítarlegri útskýringar til sjúklinga og aðstandenda
þeirra leiða til meiri ánægju og minni kvíða. í
rannsókn Waitzkin (3) kom fram að sjúklingar vilja
vita sem mest um ástand sitt og rannsóknarniður-
stöður. Af þessu leiðir að í samskiptum sjúklinga og
lækna þarf að nota flókin orð og hugtök sem krefjast
útskýringa. Erlendar rannsóknir sýna að fólk leggur
EIUGLISH SOMMARY
Briem B, Karlsson Þ, Tryggvason G, Baldursson Ó
Public comprehension of medical terminology
Læknablaðiö 2004; 90: 111-9
The quality of doctor-patient communication is critical for
the practice of medicine. Studies show that effective
communication results in patient satisfaction and improved
compliance. To better understand one aspect of this
complex phenomenon we estimated the ability of people to
comprehend 11 commonly used medical terms. We used
multiple choice questions in a telephone survey of 1167
lcelanders aged 16-75 years.
Results (% of participants with correct answers):
Gastroesophageal reflux (72), emphysema (25), steroids
(40), one tablet twice a day (79), side effects (67), bronchitis
(68), white blood cells (56), erythrocyte sedimentation rate
(33), diabetes mellitus (72), antibiotics (87), chronic
obstructive pulmonary disease (42). Variables associated
with better comprehension were: Female gender (better in
7/10 questions), university degree (10/10) and high income
(9/10). Decision tree analysis showed that education had
the most impact. The youngest participants (age 16-24)
had the worst outcome in seven out of 10 questions.
The results define certain medical terms that require more
careful explanation than others. They also indicate that
those of young age, low socioeconomic status and less
educated require more help in understanding medical
terms. Interestingly, 21 % of participants failed to under-
stand a very simple medication order, emphasizing the
importance of explaining these in detail. The data may also
have implications for informed consent. A larger study
exploring the public comprehension of multiple medical
terms should be considered.
Key words: Doctor-patient communication, medical
knowledge, comprehension, informed consent.
Correspondence: Ólafur Baldursson,
olafbald@landspitali.is
oft annan skilning í orð og hugtök úr læknisfræði en
læknar og annað heilbrigðisstarfsfólk gerir (2-4). Slíkt
misræmi getur hæglega leitt til misskilnings sem getur
valdið óþægindum, óþarfa áhyggjum og rangri með-
ferð svo eitthvað sé nefnt. Samkvæmt Landlæknis-
embættinu er talið að talsverður hluti klögumála á
hendur læknum stafi af misskilningi milli þeirra og
sjúklinga (5). Misskilningur af þessu tagi getur verið
afar flókinn en hugsanlegt er að hluti hans stafi af
mismunandi orðskilningi lækna og sjúklinga.
Svokallað upplýst samþykki hefur mjög verið til
Læknablaðið 2004/90 111