Læknablaðið - 15.02.2004, Blaðsíða 26

FRÆÐIGREINAR / VISTUNARMAT ALDRAÐRA
þennan hóp en í Reykjavík 1. maí 2003 voru 360 aldr-
aðir á biðlista eftir hjúkrunarrými og 165 á biðlista
eftir þjónusturými samkvæmt tölum úr vistunarskrá.
Útgjöld ríkisins vegna reksturs hjúkrunarheimila eru
mikil en í fjárlögum árið 2002 var gert ráð fyrir tæp-
lega 8 milljörðum til rekstur hjúkrunarheimila. Til
samanburðar var bein fjárveiting til heilsugæslu um
3,6 milljarðar í sömu fjárlögum.
í Reykjavík er heimaþjónusta aldraða frá yfir-
völdum í megindráttum tvískipt. Annars vegar er fé-
lagsleg heimaþjónusta, rekin af Félagsþjónustunni,
sem meðal annars hjálpar til við þrif, innkaup og mat.
Hins vegar er heimahjúkrun í tengslum við heilsu-
gæslustöðvar sem hjálpar rneðal annars til við lyfja-
gjafir, böðum, að klæðast og sárameðferð, svo að
dæmi séu tekin.
Mikilvægasta leiðin sem farin er til að finna út hvort
þörf fyrir varanlega vistun er réttmæt er vistunarmat
aldraðra. Tilgangur vistunarmatsins er að meta alla þá
grunnþætti sem almennt liggja til grundvallar vistun,
hvort sem það er í þjónusturými eða hjúkrunarrými.
Þannig á vistunarmatið að endurspegla raunverulegar
þarfir þeirra sem þurfa á vistun að halda. Vistunarmati
aldraða hefur áður verið lýst í Læknablaðinu (2).
Gerð hefur verið ein rannsókn á vistunarmati
aldraðra í Reykjavík og var hún gerð á gögnum vist-
unarmatsins frá árinu 1992 en það var fyrsta heila
árið sem vistunarmat aldraða var framkvæmt í
Reykjavík. Sú rannsókn sýndi meðal annars að tæp-
lega tveir þriðju hlutar þeirra sem höfðu undirgengist
vistunarmat voru konur (3). Meðalaldur metinna var
tæplega 82 ár hjá báðum kynjum og dánartíðni þeirra
sem metnir voru í hjúkrunarþörf var há (3).
Mismunandi fyrirkomulag er á því hvernig valið
er inn á stofnanir fyrir aldraða í öðrum löndum. í
Bandaríkjunum er einnig misjafnt eftir fylkjum
hvaða skilyrðum aldraðir þurfa að fullnægja til að
mega vistast. í Kansas þarf til dæmis einstaklingur að
vera ósjálfbjarga í að minnsta kosti þremur af sex
þáttum athafna daglegs lífs (ADL) og tveimur af al-
mennum þáttum daglegs lífs (IADL) ásamt lág-
marksstigafjölda úr þessum prófum (4). Auk ADL
Tafla I. Þýöi.
Reykjavík Nágrenni Reykjavíkur Akureyri
'Hjúkrunarrýmisþörf 1976 525 232
Fluttu úr þjónusturými í hjúkrunarrými 395 111 46
í þjónusturými að biða eftir hjúkrunarrými 2Endurmat: Þjónusturýmismat verður 221 30 20
aö hjúkrunarrýmismati 3Endurmat: Hjúkrunarrýmismat veröur 523 112 60
aö þiónusturýmismati 17 4 0
1 Þetta eru aöilar sem voru metnir í hjúkrunarþörf í sínu fyrsta vistunarmati og einnig í öllum endurmötum.
2 Þetta eru aöilar sem voru fyrst metnir í þörf fyrir þjónusturými en þörfin breytist á tímabilinu í þörf fyrir
hjúkrunarrými.
3 Þetta eru aöilar sem eru fyrst metnir í þörf fyrir hjúkrunarrými en þörfin breytist á tímabilinu í þörf fyrir
þjónusturými.
og IADL skoða mörg fylki vitræna getu, hegðunar-
vandamál, samskiptavandamál, lyfjameðferð og fleira
(4). Á sumum stöðum, til dæmis New York, getur
öldrunarlæknir veitt undanþágu þó viðkomandi full-
nægi ekki formlegum skilyrðum vistunar (4). Á öðr-
um stöðum eru engar undantekningar veittar, til
dæmis í Missouri (4).
Markmið rannsóknarinnar var að fá lýsandi mynd
af öllum þeim sem óskað höfðu eftir varanlegri vistun
í hjúkrunarrými á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri
á 10 ára tímabili, 1992-2001. Auk þess voru skoðaðir
þeir þættir sem einkenna aldraða og lýst er í vistunar-
matinu. Greindir voru þættir í vistunarmatinu sem
spáðu fyrir um lifun einstaklinga auk þátta sem áhrif
höfðu á biðtíma fólks eftir vistrými. Stærstu hjúkrun-
arheimilin voru borin saman og athugað hvort munur
væri á því hvernig valið var inn á stofnanirnar. Gerð-
ur var sérstakur samanburður á vistunum í Reykja-
vík, Akureyri og nágrenni Reykjavíkur.
Efniviður og aöferöir
Allar umsóknir um vistunarmat aldraðra eru færðar
inn í gagnabanka sem er varðveittur hjá SKYRR hf.
Skoðuð voru gögn úr þeim gagnabanka um alla sem
gengust undir fyrsta vistunarmat á tímabilinu 01.01.
1992-31.12.2001 og áttu heima í Reykjavík, nágrenni
Reykjavíkur (hér skilgreint sem Kópavogur, Garða-
bær og Hafnarfjörður) eða á Akureyri. Samtals voru
það 6173 einstaklingar. Dánardagur hjá viðkomandi
einstaklingum var fenginn með samkeyrslu við þjóð-
skrá þann 2. janúar 2003. Gögnin voru fengin frá
SKÝRR í einni skrá á textaformi án kennitalna en í
stað þeirra voru ópersónugreinanleg raðnúmer. Frum-
gagnavinnsla var gerð í Excel® og gögnunum komið
á heppilegt form og þau færð yfir í tölfræðiforritið
SPSS® en þar fór fram öll tölfræðileg úrvinnsla.
Hluti gagnanna var ekki notaður af ýmsum ástæð-
um sem verða taldar upp hér. Þeir sem voru yngri en
67 ára þegar nýjasta vistunarmat þeirra var gert, var
sleppt í rannsókninni þar sem þessi rannsókn ein-
skorðaðist við 67 ára og eldri. Samtals voru 255 ein-
staklingar yngri en 67 ára. Grein þessi fjallar eingöngu
um þá sem voru metnir í þörf fyrir hjúkrunarrými.
Þeir sem einungis höfðu verið metnir í þörf fyrir þjón-
usturými voru ekki skoðaðir en þeir voru 1264. Þeim
sem voru ekki taldir í þörf fyrir vistun samkvæmt vist-
unarmati var sleppt en það voru 288 einstaklingar.
Loks var 84 einstaklingum sleppt vegna villu í skrán-
ingu gagna. Samtals var því sleppt að nota gögn 1901
einstaklinga og voru þá 4272 einstaklingar eftir en
þeim var skipt í hópa samkvæmt töflu I.
Þegar sveitarfélög voru borin saman var miðað
við lögheimili umsækjanda. Nánast allir vistuðust í
því sveitarfélagi þar sem þeir áttu lögheimili.
í desember 1995 var sett ákvæði í reglugerð um
vistunarmat aldraðra um að endurmat þurfi að fara

122 Læknablaðið 2004/90