Læknablaðið - 15.07.2004, Blaðsíða 19

FRÆÐIGREINAR / SALÍLYFJAOFNÆMI
ar“ hliðarverkanir salílyfjanna, enda eru þessi áhrif
réttar nefnd gerviofnæmi (pseudoallergy). Þannig
er til dæmis eitt af algengari ofnæmisviðbrögðun-
um nefnt salilyfjaofurnæmi (NSAID-hypersens-
itivity) sem getur komið fram sem versnun asma
og almennir öndunarerfiðleikar eftir töku salflyfja
og byggist hún aðallega á lyfhrifum salflyfjanna (sjá
síðar). Önnur áhrif, eins og til dæmis hin svokallaða
bráðaofnæmislíka svörun (anaphylactoid reaction),
sem lýsir sér oft sem húðútbrot og kláði, hefur sömu
klínísku mynd og klassísk Gell og Coombs ofnæmis-
svör, þó svo hún byggi ekki á nákvæmlega sama ferli
og hefðbundin ofnæmissvör (15).
Finnsk rannsókn frá 1999 fann að 5,7% einstak-
linga fá hliðarverkanir af einhverjum toga vegna
salflyfja (16). Almennt eru ofnæmisáhrif talin orsök
6-10% allra hliðarverkana lyfja en líklegt má telja
að það hlutfall sé nokkuð hærra fyrir salflyf sem sést
til dæmis á því að 1,2% allra einstaklinga fá önd-
unarerfiðleika eftir töku salflyfja samkvæmt áður-
nefndri rannsókn frá Finnlandi (16). Mjög margar
mismunandi birtingarmyndir salflyfjaofnæmis hafa
verið skráðar en svo virðist sem versnun asma, húð-
útbrot og kláði séu algengustu einkenni salflyfjaof-
næmis (17,18).
Birtingarmyndir salílyfjaofnæmis
I. Versmm asma vegna salílyfja
Versnun asma eftir töku salílyfja er sérstök sjúk-
dómsmynd salílyfjaofnæmis. Einkenni sjúkdómsins
eru gjarnan kölluð „Samter's triad“ eftir þeim Samter
og Beers sem stuðluðu að víðtækri vitneskju um þau
á sjöunda áratug síðustu aldar (19). Þessi þrennd
inniheldur sepa í nefholi, asma og versnun asma
eftir töku salflyfja. Nú nýlega var langvarandi nef- og
skútabólgu (rhinosinusitis) bætt við þennan hóp (20).
Náttúrulega sjúkdómsferlið er ekki háð töku
salflyfja en þau geta þó líklega valdið hröðun ferlis-
ins. Algengast er að fólk finni fyrst fyrir einkennun-
um um þrítugt, yfirleitt eru fyrstu einkenni nefhols-
bólga sem bregst lítt við lyfjum og er óháð öðrum
þáttum, svo sem árstíma. Tveimur árum síðar, að
meðaltali, koma fram asmaeinkenni og um fjórum
árum síðar, að meðaltali, koma fram separ í nefholi,
skútabólga (sinusitis) með miklu magni eosinoffla
í vefnum, lyktarskynstap og ofurnæmi fyrir salí-
lyfjum. í sumum tilfellum er þó stutt á milli fyrstu
einkenna og salflyfjaofurnæmisins. Öfugt línulegt
samband virðist vera milli aldurs við fyrstu einkenni
og alvarleika asmans. Við töku salflylja hjá einstak-
lingum sem sýna einkenni „Samter's triad“ koma
fljótlega (innan tveggja tíma) fram einhver eða öll
eftirtalinna einkenna (auk nokkurra sjaldgæfari):
öndunarerfiðleikar (með falli á FEV1)(88% heild-
artilvika), nefrennsli og nefstíflur (42%), ofsakláði
og/eða roði á húð (20%), hornhimnuóþægindi
Figure 1. The generation of leukotrienes by inflammatory cells as well as their target
cells aiul asthma related effects.
This diagram shows how the cell is first activated by some type of meclianism, i.e.
IgE molecules. This causes an intracellular cascade ofeffects that bring together FLAP,
5-LO and CPLA2 on the nuclear membrane. Together they convert arachidonic acid
into LTA4 that is itself converted into either LTB4 or LTC4. LTC4 can then befurther
augmented to produce LTD4 or LTE4.
Prostaglandins synthesis (not shown) occurs by a similar mechanism. Nuclear
membrane-bound cyclooxigenase enzymes and CPLA2 create prostaglandin H2 from
arachidonic acid. Prostaglandin H2 is further converted into prostaglandin D,E or F,
prostacyclin or thromboxane, resulting in various biological effects.
FLAP: 5-Lipoxygenase-Activated Protein. 5-LO: 5-Lipoxegenase. CPLA2:
Cytosolic Pltospholipase A2. AA: Arachidonic Acid. LT: Leukotriene. SMC: Smooth
Muscle Cell. PCV: Post-Capillary Venule.
Redrawn from Funk, CD. Science. 2001 (28).
ýmiss konar (15%), ofsabjúgur (8%) og ofnæmislíkt
(anaphylactoid) lost með blóðþrýstingsfalli og með-
vitundarleysi (6%).(21)
Sjúkdómnum hafa verið gefin ýmis nöfn, meðal
annars aspirin-induced asthma, aspirin-sensitive-
asthma, aspirin hypersensitivity og aspirin-exacer-
bated-respiratory-disease (AERD) og verður það
nafn notað hér. Talið er að AERD hrjái 9-20%
fullorðinna asmasjúklinga en sjúkdómurinn er lík-
legast vangreindur (22,23). Einungis mjög lítill hluti
asmaveikra barna þjást af AERD og þau böm hafa
þá yfirleitt slæman undirliggjandi asma (21). Flest
salflyf geta valdið AERD, en aspinn er algengasti
skaðvaldurinn. Frumorsök sjúkdómsins er enn að
miklu leyti ókunn en talað hefur verið um samspil
erfða og umhverfis, svo sem veirusýkingar, sem lík-
legustu hvata heilkennisins (2).
Sameindafræði AERD er farin að skýrast nokk-
uð og fullvíst þykir að hömlun salflyfja á COX-1
sé frumorsök þeirrar versnunar sem verður hjá
einstaklingunum (25, 26). Flömlunin veldur því að
Læknablaðið 2004/90 547