Læknablaðið - 15.07.2004, Blaðsíða 30

FRÆÐIGREINAR / ALGENGI GEÐRASKANA
DDD/lOOO/day
180
2001 1984 2001 1984 2001 1984 2001 1984 2001
Denmark Finland Finland lceland lceland Norway Norawy Sweden Sweden
I Other Psychopharmaca ■ Antidepressants
Fig. 4. Sales of psychopliarmaca in DDD/lOOO/day in the Nordic countries 1984 and
2001.
voru á daglegri lyfjameðferð hefðu náð greiningar-
mörkum án hennar.
Lítið er um erlendar rannsóknir sem hægt er að
bera þessar niðurstöður saman við. Flestar rann-
sóknir hafa verið gerðar með mismunandi aðferðum
á mismunandi aldurshópum og ekki á sömu svæðum.
Þetta á m.a. við stóru bandarísku rannsóknirnar frá
1981 (23) og 1990 (24). Algengi geðraskana reyndist
mun meira við síðari rannsóknina, en höfundarnir
gera mikla aðferðafræðilega fyrirvara við samanburð-
inn, svo að ekki er hægt að álykta að um raunverulega
aukingu sé að ræða.
í Bretlandi hafa verið gerðar tvær úrtaks rann-
sóknir 1993 og 2000 sem eru aðferðafræðilega eins og
hægt er að bera saman niðurstöður fyrir aldurshópinn
16-64 ára. Engin aukning varð á þessu tímabili á
heildaralgengi geðraskana sem eru sambærilegar við
þær sem okkar rannsóknir taka til (25). I Noregi og
Finnlandi er verið að endurtaka rannsóknir sem gætu
varpað frekara ljósi á hvort nokkrar breytingar hafi
orðið á algengi geðraskana, en í báðum löndunum
hefur orðið veruleg aukning í sölu geðlyfja (mynd 4).
Fjórðungur af aukningunni á ávísunum á geð-
deyfðarlyf skýrist af minnkaðri ávísun á kvíðalyf, því
að geðdeyfðarlyfin verka líka kvíðastillandi. Til við-
bótar má minna á að sala kvíðalyfja hafði minnkað
um nærri helming frá 1974 til 1984 vegna breytinga á
reglum og vegna þessa að þau voru talin vanabindandi
og að hætta væri á misnotkun þeirra. Samanlagt ávís-
að magn kvíða- og geðdeyfðarlyfja í Reykjavík 1974
var 60,2 DDD/1000/dag (26) en 90,9 DDD/1000/dag
2001 eða aukning um 51%. Aður hafa verið leiddar
líkur að því að geðlyfjaávísanir í Reykjavík væru hlut-
fallslega heldur fleiri en annars staðar á landinu (15),
svo að aukingin hefur kannske verið heldur meiri en
sú sem hér er reiknuð,
Arið 1984 svaraði geðlyfjanotkunin til þess að
þriðjungur þeirra sem ætla mátti að væru með ein-
hverjar geðraskanir fengju geðlyf, en 2001 svaraði
magnið sem ávísað var til þess að tveir þriðju sjúk-
linganna fengju lyf.
Aukningin á geðlyfjanotkuninni skýrist varla
með breytingu á algengi geðraskana nema að litlu
leyti, frekar en aukning á lyfjanotkun almennt skýr-
ist af aukningu á algengi sjúkdóma. Sennilegt er að
aukin lyfjanotkun skýrist að verulegu leyti af aukinni
fræðslu og þekkingu fólks á sjúkdómum og mögu-
leikum til að bæta þá. Að því er varðar þunglyndis-
raskanir hefur um langt skeið verið hamrað á að þær
væru vangreindar og vanmeðhöndlaðar og reynt að
leiðbeina læknum og leikum í því sambandi (6). Má
í þessu sambandi minna á átak landlæknis á síðustu
árum, „þjóð gegn þutiglyndf' (27).
Sala geðlyfja hefur aukist á öllum Norðurlöndunum
frá 1984 nema í Danmörku þar sem hún hefur minnk-
að vegna miklu minni sölu kvíða- og svefnlyfja. Mest
hefur aukningin orðið í Finnlandi (mynd 4) þar sem
sala kvíða- og svefnlyfja hefur tvöfaldast. Sala geð-
deyfðarlyfja hefur aukist mikið í öllum löndunum,
mest á íslandi. Sölutölur segja ófullkomna sögu um
lyfjanotkun vegna þess sjúklingar taka ekki lyfin eins
og ráðlagt er. Sérstaklega á þetta við um geðdeyfðar-
lyfin sem verka ekki fyrr en eftir eina til fjórar vikur.
Þau hafa og oft ýmsar aukaverkanir sem koma áður
en lækningaáhrifin koma fram. Samanburður á sölu-
tölum og því sem fók segist hafa notað af lyfjunum
bendir til að stór hluti sjúklinganna noti ekki lyfin (2).
Má gera ráð fyrir að þar séu margir sem hafa fengið
ávísað mánaðarskammti og hætt fljótlega taka lyfin.
Koma mætti í veg fyrir verulega sóun ef reglur og
pakkningar leyfðu að í byrjun væri ávísað einnar til
tveggja vikna skammti án þess að kostnaður sjúklinga
sem þyldu lyfin og þyrftu á þeim að halda yrði meiri
þess vegna.
Aukin notkun geðdeyfðarlyfja hefur ekki haft
áhrif á grófa mælikvarða lýðheilsu, svo sem innlagnir
á geðdeildir, komur til geðlækna, fjölda öryrkja eða
sjálfsvíg (3). En niðurstöður þessarar rannsóknar
benda til að lyfin hafi komið í veg fyrir meira algengi
geðraskana sem hugsanlega hefði orðið án þeirra,
samanber fjölda þeirra sem sögðust hafa tekið lyf á
árinu og höfðu engin einkenni samkvæmt skimpróf-
inu. Þó að aukin notkun geðlyfja og annarra lyfja hafi
ekki dregið úr algengi örorku (28,29) hefur hún bætt
líðan fjölda fólks og hjálpað því í daglegu líl'i og til
þátttöku í atvinnulífinu. Þó að lyfjanotkunin sé mikil
er enn nokkur fjöldi með geðraskanir samkvæmt
skimprófinu, sem ekki segist hafa tekið lyf á síðustu
12 mánuðum.
Af lýðheilsufræðilegum ástæðum er nauðsynlegt
að gera endurteknar skimrannsóknir á slembiúrtaki
fólks utan stofnana til að greina breytingar á algengi
sjúkdóma, og áhrif lyfjanotkunar og annarar með-
ferðar á algenga og langvinna sjúkdóma, svo sem
geðraskanir og stoðkerfisraskanir sem eru algengustu
orsakir örorku (29).
558 Læknablaðið 2004/90