Læknablaðið - 15.09.2004, Blaðsíða 56

UMRÆÐA & FRÉTTIR / STOFNFRUMUR OG PÓLITÍK
Stofnfrumur í kosningabaráttunni vestanhafs
Víða um lönd er rætt um rannsóknir á stofnfrumum úr fósturvísum til lækninga en hér á landi
ríkir þögnin ein
Þröstur
Haraldsson
Það er ekki á hverjum degi sem málefni læknisfræði
og vísinda verða að kosningamálum. I aðdraganda
forsetakosninga í Bandaríkjunum hefur það hins
vegar gerst að frambjóðandi demókrata, John Kerry,
hefur lýst því yfir að eitt af hans fyrstu verkum, nái
hann kjöri, verði að nema úr gildi bann sem George
W. Bush forseti lagði við því að rannsóknir á stofn-
frumum úr fósturvísum njóti stuðnings úr sjóðum al-
ríkisstjórnarinnar í Washington. Af blaðafregnum má
ráða að þetta sé töluvert hitamál þar vestra og í Kalí-
forníu verður beinlínis kosið um opinber fjárframlög
til stofnfrumurannsókna.
Eins og fram hefur komið hér í blaðinu (1) eru
rannsóknir á stofnfrumum úr fósturvísum ung vísinda-
grein. Þær hófust á níunda áratugnum en verulegur
skriður komst á þær rétt fyrir aldamót. Umræður
um þessar rannsóknir blönduðust inn í umræður um
einræktun sem þá hafði víða um lönd verið bönnuð
með lögum, þar á meðal hér á landi. A allra síðustu
árum hafa stjórnvöld í mörgum löndum verið að
slaka á hömlum á rannsóknum á stofnfrumum en í
Bandaríkjunum fékk Bush forseti því framgengt fyrir
þremur árum að bann var lagt við því að frekari rann-
sóknir á stofnfrumum úr fósturvísum nytu opinbers
fjárstuðnings. Áfram mátti þó vinna með 21 frurnu-
línu sem komin var fram á sjónarsviðið þegar bannið
tók gildi 9. ágúst 2001 og skráð er hjá National Insti-
tute of Health.
Bandaríkin sitja eftir
í mörgum öðrum löndum er verið að losa um höml-
ur á rannsóknum á stofnfrumum úr fósturvísum eða
þegar búið að því. Til dæmis eru Svíar mjög virkir í
slíkum rannsóknum á meðan þær eru bannaðar í Nor-
egi en Danir ræða af kappi hvort rétt sé að leyfa þær.
Og nú í ágúst hlaut rannsóknarhópur við háskólann í
Newcastle á Norður-Englandi leyfi stjórnvalda til að
einrækta stofnfrumur úr fósturvísum með ströngum
skilyrðum.
Þetta svíður bandarískum vísindamönnum eins
og lesa má í grein sem birtist nú í ágúst í New Eng-
land Journal of Medicine (2). Þar telur höfundurinn,
George Daly prófessor við Harvard læknaskólann í
Boston, upp þá áfanga sem náðst hafa í stofnfrumu-
rannsóknum hér og þar um heiminn og harmar það
að bandarískir vísindamenn fái ekki að keppa við er-
lenda kollega sína á jafnréttisgrundvelli.
Sjúkdómarnir sem menn sjá fyrir sér að hægt væri
að meðhöndla á þennan hátt eru fjölmargir en augu
manna hafa hingað til einkum beinst að sykursýki,
mænuskaða, Parkinsonsveiki og Alzheimer. Eins og
kunnugt er lést Ronald Reagan fyrrverandi Banda-
ríkjaforseti úr Alzheimer fyrr á þessu ári og af því
spratt mikil umræða þar sem ekkja og aðrir ættingjar
hins látna forseta lýstu yfir stuðningi við afnám stofn-
frumubannsins. Við það komust þau í andstöðu við
Repúblikanaflokkinn sem þótti tíðindum sæta, ekki
síst þegar sonur forsetans hélt ræðu á flokksþingi
Demókrata og hvatti til þess að öilum hömlum yrði
létt af stofnfrumurannsóknum.
Siðferðilegar spurningar
Það sem hangir á spýtunni í þessum rannsóknum er að
vísindamenn hafa áhuga á að nýta umframfósturvísa
sem verða til við glasafrjóvganir en eru ekki notaðir.
Umframfósturvísar eru geymdir í fljótandi köfnunar-
efni í fimm ár áður en þeim er eytt. Þessa fósturvísa
vilja vísindamenn nýta (með upplýstu samþykki kyn-
frumugjafanna) til að einangra úr þeim stofnfrumur
sem þroska má í sérhæfðar frumur og nota þær til að
byggja upp líffæri eða gera við skemmda vefi.
I þessu sambandi er rétt að geta þess að auk rann-
sókna á stofnfrumum úr fósturvísum er einnig mikið
verið að rannsaka vefjasérhæfðar stofnfrumur, svo
sem í beinmerg, húð og þörmum. Þessar rannsóknir
hafa verið stundaðar lengi og hafa ekki valdið sið-
fræðilegum deilum. Til dæmis hafa stofnfrumur úr
beinmerg lengi verið notaðar í krabbameinslækning-
um. Árið 1998 tókst vísindamönnum í fyrsta sinn að
einangra stofnfrumur úr fósturvísum og þá hófst sú
þróun sem hér er til umfjöllunar.
Enn liggur ekkert fyrir um það hvort hægt verður
að nota þessar stofnfrumur til lækninga. Ástæðan er
sú að þær hafa ekki verið reyndar á mönnum. Hins
vegar hafa tilraunir á dýrum þótt gefa vísbendingar
um að eftir miklu kunni að vera að slægjast við með-
höndlun margra útbreiddra sjúkdóma.
Andstaða gegn þessari notkun fósturvísa hefur
hamlað því að hægt sé að halda rannsóknunum áfram
með því að gera tilraunir á mönnum. Hér er um sið-
fræðilegt álitamál að ræða því andstæðingar stofn-
frumurannsókna koma ekki síst úr röðum kirkjunnar
manna og málflutningur þeirra snýst um hið eilífa
deilumál hvenær lífið hefst. Er það við getnað eða er
það þegar taugarák fer að myndast í fósturvísunum?
í breskum lögum eru ströng viðurlög við því að rækta
fósturvísi utan líkama móður lengur en í tíu daga en
þá hefst myndun taugarákarinnar.
652 Læknablaðið 2004/90