Læknablaðið - 15.03.2006, Blaðsíða 47

UMRÆÐA & FRÉTTIR
Stjórnvöld í Suður-Kóreu og Noregi brugðust
bæði við með því að skipa rannsóknanefndir sem
eiga að fara í saumana á því sem gerðist hjá þeim
Hwang og Sudb0. Þar verður hverjum steini velt
við og vonandi getur vísindaheimurinn og útgef-
endur fræðirita sótt þangað fróðleik til þess að
bæta vinnubrögð sín enn betur.
Vísindin hreinsa sig sjálf
Spurningin sem eftir stendur er hins vegar hvort
svona vinnubrögð séu útbreidd. Hafa birst margar
greinar sem þannig er staðið að án þess að upp hafi
komist og er verið að nota þær núna sem grundvöll
meðferðar í læknisfræði? Um það er erfitt að segja
en þó er ljóst að töluverð brögð eru að því að vís-
indamenn, einkum í lífvísindum, séu staðnir að
óheiðarlegum vinnubrögðum af einhverju tagi. I
Bandaríkjunum voru skoðaðar tæplega 1000 rann-
sóknir frá árunum 1993-1997 þar sem grunsemdir
höfðu vaknað um að ekki væri allt með felldu
en þessar rannsóknir nutu stuðnings US Public
Health Service. Af þeim voru 150 tilvik tekin til
formlegrar rannsóknar og 76 þeirra þóttu bera
einkenni vísindasvindls af einhverju tagi. Mest var
um að menn fölsuðu niðurstöður eða byggju til
gögn sem ekki studdust við veruleikann en einnig
fundust tilvik um ritstuld eða eftiröpun annarra
rannsókna (plagiarism).
Rannsóknin leiddi einnig í ljós að yngri og
óreyndari vísindamenn voru oftar staðnir að
svindli en eldri kollegar þeirra. Það voru hins vegar
oftar þeir eldri og hærra settu sem komu upp um
svindlið.
Bandaríski eðlisfræðingurinn David Goodstein
er prófessor við California Institute of Technology
og hefur sérhæft sig í vísindasvindli. Hann hefur
ekki miklar áhyggjur af slæmum áhrifum þess á vís-
indin. í grein sem hann ritaði í tímaritið Academe
árið 2002 sagði hann meðal annars:
„Alvarlegt vísindasvindl, svo sem fölsun rann-
sóknargagna, er sjaldgæft ... Vísindin leiðrétta
sig sjálf á þann hátt að falsanir sem laumað
hefur verið inn í þekkingargrunninn verða fyrr
eða síðar afhjúpaðar og þeim hafnað. ... Þó er
fyllsta ástæða til að halda uppi öflugum vörnum
fyrir vísindin vegna þess að ef þekkingargrunn-
urinn verður mengaður af fölskum upplýsingum
dregur það úr getu vísindanna til þess að hreinsa
sig.“
Harðnandi samkeppni
Goodstein hefur velt því fyrir sér hvað fái vís-
indamenn til þess að grípa til falsana eða annarra
óheiðarlegra vinnubragða og segist hafa greint
þrjú einkenni sem ávallt séu til staðar. í fyrsta lagi
sé viðkomandi undir álagi sem hafi áhrif á starfs-
frama hans. í öðru lagi telji vísindamenn sig alltaf
vita hver niðurstaðan hefði orðið ef þeir hefðu lagt
á sig það ómak að gera rannsóknina eftir öllum
kúnstarinnar reglurn. Og í þriðja lagi skáki menn
í því skjóli að erfitt sé að gera nákvæmlega eins
rannsókn og afhjúpa þar með svindlið. Hann bætir
því við að vonin um peningalegan ábata stjórni
afar sjaldan gerðum svindlaranna.
Hann segir líka að þótt öll ofangreind einkenni
séu til staðar sé ekki þar með sagt að menn byrji
ávallt að svindla. Þá væri svindlið útbreiddara
en raunin er. Hann hefur hins vegar áhyggjur af
því að það gæti aukist vegna breytinga sem hafa
orðið í vísindaheiminum. Áður hafi framþróun
vísindanna eingöngu takmarkast af ímyndunar-
afli og sköpunarkrafti þeirra sem að þeim unnu
en á síðustu áratugum hafi þetta breyst verulega.
Nú takmarkist vísindastarf einkum af því hversu
mörg stöðugildi og styrkir fást til að sinna því.
Samkeppnin um stöður og styrki verður æ harðari
og grefur undan siðrænni vitund vísindamanna.
Hann tekur dæmi af áhrifum þessarar auknu
samkeppni á fyrirkomulag ritrýni hjá fræðiritum.
„Ritrýnirinn er oftast í hópi virtustu sérfræðinga
í sinni fámennu sérgrein og þar með keppinautur
greinarhöfunda um takmarkaða styrki. Flestir
vísindamenn búa yfir ríkri siðvitund og reyna að
láta eiginhagsmuni ekki hafa áhrif á vísindalega
dómgreind sína. En allir vísindamenn sem ég
þekki segja mér sögur af ósanngjarnri meðferð
nafnlausra ritrýna. Ritrýnar þiggja yfirleitt aldrei
laun fyrir störf sín og nafnleyndin tryggir að þeir
þurfa aldrei að standa reikningsskil gerða sinna.
Það hlýtur því oft að freista þeirra óskaplega að
geta fundið eitthvað að verkum keppinauta sinna,“
segir Goodstein.
Heimildir
Stuðst var við greinar í Washington Post, Tidsskrift for Den norske
legeforening, British Medical Journal, Academe og eftirfar-
andi netslóð:
www.abc.net. an/rn/talks/8.30/helthrpf/stories/sl 1681. htm
VÍSINDASVINDL ■
Læknablaðið 2006/92 223