Læknablaðið - 15.03.2006, Blaðsíða 51

UMRÆÐA & FRÉTTIR / BÓKADÓMUR
brýn og ýtti undir nýjungar hvort sem við hugsum
til sýklalyfjanna á stríðstímum eða getnaðarvarna
á tímum kvenfrelsisbaráttu, uppgangs í efnahags-
lífinu og sívaxandi neysluhyggju.
Það má líka velta fyrir sér hvort áhrif einstakra
frumkvöðla lækna, ljósmæðra og hjúkrunar-
kvenna komi nægilega vel fram en það er stefna
höfundar að rekja söguna almennt en leggja minni
áherslu á einstaklinga. Reyndar kemur margt
fram í myndatextum og afmörkuðum dálkum sem
gefa bókinni mjög skemmtilegan blæ, til dæmis
þar sem notast er við minningar lækna. Þegar ég
nefni einstaklinga er ég ekki síst að hugsa til sögu
Sólveigar Pálsdóttur ljósmóður í Vestmannaeyjum
sem átti mikinn þátt í að útrýma ginklofa þar á
bæ í samvinnu við þann danska lækni sem þangað
var sendur. Hennar er ekki getið. Þá má minna
á hve margir læknar voru virkir í stjórnmálum
og beittu sér á þingi í þágu ýmiss konar umbóta,
heilbrigðis og reyndar mannréttinda, til dæmis
kvenréttinda enda sumir giftir miklum kvenskör-
ungum. Þar má nefna Jónas Jónassen landlækni
sem utan þings vann mikið að því að fræða konur
um hreinlæti, umönnun ungbarna og hirðu eigin
líkama, Guðmund Björnsson landlækni sem bæði
var bæjarfulltrúi og þingmaður en hann beitti
sér fyrir vatnsveitu í Reykjavík og Guðmund
Hannesson prófessor sem var óþreytandi við að
bæta samfélagið, meðal annars með hugmyndum
um skipulagsmál og skipan heilbrigðismála.
Eins og fyrr segir má lengi velta vöngum yfir
því hvað eigi að hafa með og hvað ekki, hvar eigi
að leggja áherslur og hvar ekki. í formála kemur
fram að í upphafi var hugmyndin sú að skrifa sögu
Læknafélags íslands en þannig saga hugnaðist
höfundi ekki og því var tekin allt önnur stefna.
Samt sem áður er að finna kafla í bókinni um sögu
Læknafélagsins (en ekki annarra félaga) fram yfir
1950 en ekki fann ég skýringar á því af hverju þá
var staðnæmst. Það má ljóst vera að saga lækna
og þróun læknisfræðinnar eftir 1950 er ekki síður
stórstíg og merkileg, ekki síst sú gífurlega fjölgun
lækna sem átt hefur sér stað, sem bætti alla þjón-
ustu til muna en leiddi til þess að ákveðið var að
takmarka fjölda þeirra sem útskrifast. Loksins
rættist spá Guðmundar Hannessonar en hann
hafði lengi miklar áhyggjur af offjölgun lækna og
vildi takmarka fjölda þeirra. Mér finnst gæta þarna
ósamræmis, staðnæmst er við sögu Læknafélagsins
um miðja öldina en á öðrum stöðum er vikið að
umræðum um heilbrigðismál um þessar mundir og
þeim miklu breytingum sem læknar hafa þurft að
glíma við undanfarin ár. Þar má nefna nýjar spurn-
ingar um siðfræði og hve langt megi ganga, meðan
sögu stéttarinnar er ekki fylgt eftir.
Þótt ég hafi hér vikið að einstökum atriðum
sem deila má um er mikill fengur að þessari bók
og hún gefur gott yfirlit yfir langan tíma. Hún er
vel skrifuð, henni fylgir mikið myndefni og ítarefni
um einstök mál sem segja mikla sögu sem og ítar-
leg heimildaskrá sem hjálpað getur þeim sem vilja
fá meira að vita. Það er því óhætt að óska höfundi
og Læknafélagi íslands til hamingju með bókina
sem lýsir ferð íslendinga frá fátækt og skorti til
bjargálna og hvert hlutverk heilbrigðismála var og
er í þeirri langferð. Baráttan við sjúkdóma heldur
áfram og er glíma sem snertir líf okkar allra.
Líf og lækningar
Íslensk heilbrigðissaga eftir sagnfræðinginn Jón
Ólaf Isberg er mikið rit og fróðlegt. Bókin er 300
blaðsíður í stóru broti og frágangur allur vandaður.
Efnistök eru góð og bókin mjög læsileg. Gífurleg
vinna liggur að baki þessarar bókar, á annað þús-
und tilvísanir í ca. 700 heimildir bera þess vott.
Þessi mikla heimildaskrá verður sagnfræðingum
og öðrum áhugamönnum um sögu læknisfræðinn-
ar ómetanleg í framtíðinni.
I inngangi gerir höfundurinn grein fyrir aðdrag-
anda að ritun bókarinnar, gagnasöfnun, vinnu-
tilhögun og útgáfu. Hann bendir á að hingað til
hefur íslensk sagnaritun um heilbrigðismál einkum
verið í höndum lækna „enda hafa þeir einir verið
taldir hæfir að greina fortíðina læknisfræðilega“.
Höfundur rökstyður með tilvísun í erlenda fræði-
menn nauðsyn þess að sagnfræðingar skrifi einnig
söguna frá sínum sjónarhóli. Fyrsti kaflinn er yfirlil
um læknislist fyrri alda. Fræði Hippókratesar og
Galenosar voru í helj argreipum kristinnar trúar allar
miðaldir og langt fram á upplýsingaöld. Höfundur
lýsir þessu langa stöðnunarskeiði skemmtilega
blandað stjörnuspeki og hindurvitnum. Hér vildi ég
hafa séð minnst á læknislist elstu menningarþjóða,
Indverja, Kínverja, Japana og Egypta, og höfundur
hefði mátt minnast á þátt fornmeinafræðinnar í
þessu samhengi. Prófessor Jón Steffensen rann-
sakaði Skeljastaðabeinin 1939 og skrifaði merka
grein í „Fortidagaardar paa Island“, 1943, og Hildur
Gestsdóttir, fornleifafræðingur, hefur líka rann-
sakað þessi bein og fleiri úr gömlum kumlum sem
fengur væri í að hafa með því að þau bera merki um
Jón Þorsteinsson
Höfundur er gigtarlæknir.
Læknablaðið 2006/92 227