Læknablaðið - 15.02.2007, Blaðsíða 14

FRÆÐIGREINAR / SARKLÍKI
39% og birtast oftast sem liðverkir. Sarklíki veldur
einkennum frá taugakerfi í 5-10% tilfella, oftast
andlitstaugarlömun öðrum megin (3). Niðurstöður
krufninga hafa leitt í ljós hnúðabólgur í hjarta-
vöðva í allt að 20-27% tilfella í Bandaríkjunum og
hjá 58-67% í Japan (3,5) en aðeins 5% fá einkenni
um sarklíki í hjarta (3). Almenn einkenni,þar með
talið þyngdartap, slappleiki og nætursviti, koma
fyrir hjá um einum þriðja sjúklinga (3-6). Stór hluti
sjúklinga (30-60%) er einkennalaus og sarklíki
uppgötvast hjá þeim fyrir tilviljun, til dæmis með
röntgenmyndatöku af lungum (7). Dánartíðni
vegna sarklíkis er 1-5% (2).
Sarklíki getur birst með þrennu móti: Bráð
einkenni, hiti, rósahnútar og liðbólgur (Löfgrens
heilkenni) sem ganga yfirleitt fljótt yfir og sjúk-
lingurinn læknast. 1 öðru lagi gengur sjúkdóm-
urinn yfir á nokkrum mánuðum en þarfnast
lyfjameðferðar. I þriðja lagi getur hann þróast í
langvinnt form með einkennum sem erfitt er að
ráða við. Minni líkur eru á að sjúkdómurinn lækn-
ist alveg hafi hann staðið yfir í tvö ár eða lengur
(7). Samkvæmt dánarmeinaskrá Hagstofu íslands
kemur fram á dánarvottorðum aðeins þriggja ein-
staklinga á rannsóknartímabilinu að þeir hafi látist
vegna sarklíkis (óbirtar upplýsingar).
Hvernig sarklíki þróast virðist að hluta til vera
erfðafræðilega ákvarðað og tengsl hafa fund-
isl á milli ákveðinna HLA flokka og þróunar
sjúkdómsins (9). Meðferð er ónæmisbæling með
sterum eða öðrum ónæmisbælandi lyfjum, svo
sem methotrexati (2). Algengast er að sjúklingar
greinist á aldrinum 20-29 ára (2, 8). í Skandinavíu
og Japan hefur verið sýnt fram á annan topp
nýgengis hjá 45-65 ára konum (4, 8). Algengi,
sjúkdómsmynd og horfur sarklíkissjúklinga eru
breytilegar eftir landsvæðum og á milli kynþátta.
Nýgengi er mun hærra hjá Bandaríkjamönnum af
afrískum uppruna en hjá hvfta kynstofninum og
þeir fá oftar einkenni frá augum, húð og beinum.
Bandaríkjamenn af afrískum uppruna fá einnig í
ríkari mæli langvinnan sjúkdóm með verri horf-
um en hvítir Bandaríkjamenn (2, 4, 8). Sarklíki
er algengara innan tiltekinna fjölskyldna (10, 11),
starfstétta (12,13) og í umgengnishópum sarklíkis-
tilfella (14).
Friðrik Guðbrandsson og Halldór Steinsen
lýstu faraldsfræði sarklíkis á íslandi á árunum
1946-1977 (15) en fyrsta greining sjúkdómsins á
íslandi árið 1946 er eignuð Óla Hjaltested (16).
Árið 1998 lýstu Vilhjálmur Rafnsson og fleiri tíðni
sarklíkis meðal starfsmanna kísilgúrverksmiðj-
unnar í Mývatnssveit (17). Átta tilfelli fundust,
sex þeirra höfðu komist í tæri við kísilgúr og krist-
óbalít (cristobalite) í vinnunni.
Ýmsir þættir í umhverfinu, bæði ólífrænir og
lífrænir hafa verið tengdir sarklíki (4, 8). Par
má nefna efni einsog beryllium, kísil, furunálar,
vírusa og sýkla eins og Borreliu burgdorferi,
Propionibacterium acnes og ýmsar mycobakt-
eríur (18, 19). I þessum tilfellum þykir líklegt að
sýkillinn sé ónæmisvaki sem virki ónæmissvar hjá
erfðafræðilega næmum einstaklingum. Sýklalyf
hafa því ekki áhrif þar sem um ræsingu á ónæm-
iskerfinu er að ræða, sem heldur áfram, þótt sýk-
illinn deyi. Stór tilfellaviðmiðarannsókn sem gerð
var í Bandaríkjunum á árunum 1996-1999 sýndi
hærri tíðni sarklíkis hjá einstaklingum sem útsettir
voru fyrir ýmsum efnum í vinnu, skordýraeitri,
sveppagró í lofti og myglu (20).
Markmið rannsóknarinnar var að kanna tíðni
sarklíkis á Islandi, birtingarform sjúkdómsins og
nrögulega áhrifaþætti umhverfis.
Efniviður og aðferðir
Rannsóknarhópsins var leitað á tvennan hátt: A.
Farið var yfir öll hnúðabólgusvör Rannsóknarstofu
Háskólans í meinafræði, meinafræðideildar
Fjórðungssjúkrahússins á Akureyri (FSA) og
vefjarannsóknastofunnar í Glæsibæ. Öllum sýnum
sem höfðu fengið nreinafræðilegu greininguna
sarklíki var safnað saman. B. í sjúklingabókhaldi
Landspítala voru lundnar upplýsingar um alla sem
höfðu fengið greininguna sarklíki á tímabilinu
1981-2003 á sjúkrahúsum höfuðborgarsvæðisins
og FSA. Þegar sjúkraskrárgreining var sarklíki var
leitað að vefjasvari og ef það fannst og reyndist
rétt vefjagreining bættist einstaklingurinn í rann-
sóknarhópinn. Rannsakendur endurmátu ekki
vefjasvör, heldur var stuðst við frumgreiningu.
Tveir af greinarhöfundum (SÓH og KBJ) skoð-
uðu í sameiningu allar sjúkraskrár og skráðu upp-
lýsingar úr þeim á kerfisbundinn hátt. Eftirfarandi
var skráð: Aldur við greiningu, kyn, þjóðerni,
sarklfki í fjölskyldu, menntun, atvinna, þekkt
mengun í vinnuumhverfi, reykingasaga, búseta,
dýr á heimili, berklasaga, ofnæmi, lyf að staðaldri,
heilsufarssaga, tími sem leið frá byrjun einkenna
til greiningar, einkenni sarklíkis hjá viðkomandi,
hvernig greining fékkst, niðurstöður blástursprófa,
hjartalínurits, myndgreininga og skoðunar hjá
augnlækni, meðferð og afdrif. Leitað var að nið-
urstöðum ýmissa blóðgilda í sjúkraskrá og var
þá miðað við gildi innan við tímabilið viku fyrir
og viku eftir greiningardag (dagsetning vefja-
svars). Fengin voru leyfi Vísindasiðanefndar og
Tölvunefndar fyrir söfnun og úrvinnslu gagna í
rannsókninni (VSN 99-069-Vl-V2-Sl,Tölvunefnd
99080306).
106 Læknablaðið 2007/93