Læknablaðið - 15.02.2007, Blaðsíða 44

UMRÆÐA & FRÉTTIR / LÆKNADAGAR
Magnús Ásmundsson og tj| ,jagS j- kapphlaupi við hraðann í framförum í
Hallclóra Ólafsdóttir. vísindum og heimsvæðinguna, sem kallar á tals-
verðan lærdóm í tjáningu á öðrum tungumálum.
(Alltaf kemst ég fyrr eða síðar að uppáhalds-
áskorun minni: lærið tungumál, lærið fleiri tungu-
mál en bara ensku, það er aðeins hinn enskumæl-
andi heimur sem hugsar á ensku, og það er svo
flott að skilja og lala önnur tungumál og það er
virðing við menningu þeirra þjóða sem nota þau).
Svo þarf í okkar dæmi einnig að muna, að um leið
og læknar eru með nokkrum hætti hafnir á stall í
samfélaginu þá eru þeir í nánari samskiptum við
annað fólk en flestir aðrir sérfróðir menn og vís-
indalega þjálfaðir - og þurfa að finna sameiginlegt
tungutak við allan almenning.
Allt þetta leiðir hugann „að hinu og þessu“ eins
og sagt var í upphafi. Til dæmis að stöðu lækna í
samfélagi og að því, hvernig þeir og aðrir bregðast
við þeirri stöðu.
Sumir segja að læknar séu aristókratar nú-
límans, einskonar aðall - sem um leið er í afar
nánu sambandi ekki aðeins við aðra höfðingja
heldur og alla alþýðu - en slíkt gerðist ekki áður
hjá aristókrötum nema einhver þeirra yrði skotinn
í alþýðustelpu og kippti henni innfyrir dyr á kastal-
anum sínum.
Sumir segja: læknar eru háklerkar nútímans
eftir að samfélagið sekúlariseraðist (sletta!) - það
er til þeirra sem menn snúa sér í vanda sem tengist
lífi og dauða. Frásagnir og bókmennlir heimsins
minna okkur að sönnu á að menn hafa alltaf haft
tilhneigingu til að hafa tröllatrú á læknum. Líka
á þeim tímum þegar þeir vissu á okkar mæli-
kvarða lítið sem ekki neitt - eins og skáld á borð
við Moliére og Holberg gerðu óspart gys að í
gamanleikjum um ímyndunarveika menn og
fláráða skottulækna. En tröllatrúin á lækna hefur
vaxið - bæði vegna þess að læknavísindum hefur
fleygt fram, þau standa svo miklu betur undir
stórum væntingum en áður - og svo vegna þess að
öðrum stéttum hefur hrakað sem leiðbeinendum
í stórum vanda. Ég á við efahyggjuna, við það
að víða hafa klerkar kirknanna misst tiltraust og
þá skapast tómarúm og natura vacuum abhorret
(latínusletta fyrir sérhæfða áheyrendur) náttúr-
unni geðjast lítl að tómi, og læknar eru látnir fylla
það, áhrifasvið þeirra stækkar og stækkar ... hvort
sem þeim líkar betur eða verr.
Þetta ástand byrjar kannski seint á 19. öld. Þá
komast læknar mjög í tísku með bjartsýnni og
bláeygri vísinda- og framfaratrú. Mörgum þótti
sem þessu fylgdi ofmat á læknavísindum. Altént
fannst mörgum læknar orðnir svo fyrirferðarmikl-
ir að nauðsynlegt væri að bregðast við og „taka
þá til umræðu“ eins og Brandes kvað. Gaman að
skoða hvað hin ýmsu stórskáld tímans höfðu til
þessara mála að leggja. Rússneski sagnameistarinn
Tolstoj í fer í sögunni um Dauða Ivans Ivanovits
með afar grimma ádrepu á lækna, sem vilja ekki
sjá að hér er maður að deyja með harmkvælum
heldur halda uppi kaldrifjuðum deilum um það
hvort það sé ristillinn eða nýrað. Og þetta er svo
sem ádrepa sem oft hefur verið ítrekuð síðan, líka
af þeim læknum sem best hafa haldið á penna.
Aðrir rithöfundar voru svo mun jákvæðari en
Tolstoj í garð lækna. Til dæmis leikskáldin Ibsen
og Tsjekhov (sem var sjálfur læknir), - læknirinn
í leikritum þeirra er ekki þangað kominn til að
glíma við sjúkdóma, hann er traustur og raunsær
vinur einhverrar aðalpersónu sem á í kreppu
og siðferðilegum vanda. Þarna sjáum við mjög
aðlaðandi mynd af lækni sem húmanista: læknir
er sá sem sér langt út fyrir sín fræði, en læknis-
fræðin gerir honum urn leið fært að sjá samhengi
ekki aðeins milli líffæra heldur og milli tilfinninga
og milli persóna. Mannþekkingin hefur reyndar
gert fleiri lækna að skáldum en Rússann Anton
Tsjekhov - Rabelais hinn franski var læknir, þýska
skáldið Schiller lærði til herlæknis, og þeir voru
læknar Rússinn Bulgakov, þýska skáldið Gottfried
Benn, og franska ljóðskáldið Aragon, - Cronin var
læknir og eilítið gagnrýnin á lækna, meira að segja
höfundur Sherlock Holmes, Arthur Conan Doyle
var læknir. Sem minnir líka á það að læknar hafa
ekki barasta búið um sig í hámenningunni, þeim
hefur líka verið komið kyrfilega fyrir í allskonar
dagurbókmenntum. Læknar eru ekki bara sá góði
Watson, sambýlismaður Sherlock Holmes. Þeir eru
hinn fagri og trausti bjargvættur og draumaprins í
þúsund og einni ástarsögu sem gerast á spitölum
og heilsuhælum. Þeir eru drjúgur partur af brjálaða
vísindamanninnum sem leikur lausum hala í hroll-
vekjum og framtíðarsögum og gerir sig líklegan til
að koma mannkyninu fyrir kattarnef eins og það
136 Læknablaðið 2007/93