Læknablaðið - 15.02.2007, Blaðsíða 43

UMRÆÐA & FRÉTTIR / LÆKNADAGAR
Ólafur Skúli Indriðason, Michael Clausen og Sigrún Hjartardóttir.
Samúei J. Samúelsson, Kristján Sigurðsson, Einar Hjaltason og Ásgeir
Theodórs.
íslenskir raunvísindamenn hafa verið við að smíða
orð yfir allt sem að þeirra fræðum snýr - og ekki
síst verkfræðingar og læknar.
Vilmundur Jónsson landlæknir var til dæmis
stórsnjall orðasmiður. Man nokkur nú að það var
hann sem bjó til orðið „tandurhreinn“ um pýro-
genfrítt vatn? - frábært orð sem lagði síðan í langt
og skemmtilegt ferðalag út úr sérfræðinni og til
sterkrar áherslu á það sem alhreint er. Allir muna
auðvitað að það var þessi orðsnjalli landlæknir
sem skáldaði upp veiruna, á meðan Sigurður Nor-
dal sem við skulum hér kalla lýtalækni erlendra
slettuorða fann upp tölvu-orðið fyrir PC-ið og lét
það ríma við hina dularfullu völvu, - og nú getum
við tengt öll möguleg orð við orðið tölva, tölvu-
leikir, tölvunámskeið, eða tölvu-idjót. Pað vildi ég
óska að það hefði verið búið að finna upp i-pod-
ið í tíð Vilmundar eða Sigurðar Nordal - okkur
vantar svo gott orð yfir i-pod. (Og kannske er
nú reyndar búið að því, þótt mér hafi ekki borist
það til eyrna). Það eru alveg gríðarleg skilaboð í
orðum ef þau eru góð ég tala nú ekki um ef um
tækni er að ræða.
Orðavalsvandinn er margskonar. Hann snýr að
því, hvað hlutirnir eiga að heita, og hann snýr að
samhengi hlutanna. Við vitum að á okkar sérhæf-
ingartímum er það rnikil freisting að festa sig í
tiltölulega lokuðum málheimi ákveðinna starfs-
stétta - eins og unglingarnir festast í sínu slangi.
Hvort sem að baki er meðvitaður tilgangur eða
ekki þá verður niðurstaðan svipuð: öðrum er hald-
ið fyrir utan umræðuna og samskiptin - „þið skiljið
okkur ekki“, þið sem ekki eruð unglingar eða
lögfræðingar eða hagfræðingar. Og þegar öðrum
er haldið fyrir utan samtalið þá erum við komin í
vafasamt valdatafl fyrr en varir. Sem er stundum
spaugilegt. Eins og við sjáum á fjöldamörgum
dæmum um það að menn leggja stóra lykkju á leið
sína til að vera sem allra tyrfnastir í málfari. Hér
er eitt dæmi sem að mér barst um daginn: - um
viðgerðaráætlanir í fjölbýlishúsi:
„Enda þótt enn geti brugðið til beggja vona um
tímatafir og málalyktanir telur stjórnin tímabært
að hefja umhugsun og undirbúning að þeirri um-
gjörð félagslegrar, tæknilegrar og fjárhagslegrar
stjórnunar sem korna þarf upp til að valda því
vandasama verkefni sem verða mun framundan.“
Petta hljómar eins og áform um nýja Kára-
hnjúkavirkjun að minnsta kosti, en þetta er nú
ekki annað en saklaus orðsending til meðlima í
húsfélagi hér í bæ. En það er hámenntaður sér-
fræðingur sem hana skrifar.
Eg efa ekki að þið kannist öll mætavel við skyld
dæmi úr ykkar starfi og málnotkun ykkar kollega.
A bak við þessar málfarsæfingar er ekki endilega
gikksháttur, vitaskuld, -það skiljum við líka. Það
er svo margt nýtt að gerast. Allt hefur alltaf verið
á sama stað í mannslíkamanum sem þið rýnið í,
en menn sjá alltaf lengra inn í líffærin og greina
smærri einingar og finna alltaf ný og ný sambönd
efna og það er stundum ekki nokkur leið að hafa
við að smíða þau orð sem þarf um allt sem sést og
verður til. Og mörgfyrirbæri eru svo sjaldgæf að
þau komast aldrei út fyrir samskipti rnilli lækn-
anna sjálfra.
En við skulum nú samt gá að þessu hér: Það er
í okkur flestum - læknum og heilbrigðisstétt- um
sem öðrum - ákveðin togstreita. Annars vegar
tilhneiging til að nota lokað mál sem vísar inn
á við, til dæmis með því að læknar hristi saman
latínuheiti, enskuslettur, spítalaslang og fleira.
Og svo hins vegar hin góða barátta: að vilja tala
skýrt og með gagnsæjum íslenskum orðurn um
hvaðeina svo aðrir viti og skilji. Hið síðarnefnda
er tengt metnaði sjálfstæðisbaráttunnar á sínum
tíma, metnaði sem síðar varð mikils ráðandi í
stefnu háskólamanna sem vildu gera allt og tjá
allt á íslensku, sem auðvitað er ekki hægt frá degi
Læknablaðið 2007/93 135