Læknablaðið - 15.03.2007, Síða 9

RITSTJÓRNARGREINAR
Áfengisstefna á íslandi
Áfengi er aðalvímuefni íslendinga. Um leið og það
slær birtu í brjóst mikils meirihluta landsmanna
veldur neysla þess gífurlegum heilsufarslegum
skaða. WHO hefur áætlað að yfir 9% af snemm-
bærri fötlun/dauða megi rekja beint til áfengis
(aðeins reykingar og hækkaður blóðþrýstingur
valda meiri skaða) (1). Mikilvægt er að átta sig
á að áfengi veldur ekki einungis skaða hjá þeim
sem teljast áfengissjúkir heldur dreifist vandinn
á miklu stærri hóp áfengisneytenda, aðstandenda
og almennings. Pannig veldur áfengi hlutfalls-
lega meiri skaða hjá ungu fólki, aðallega vegna
slysa og sjálfskaða, en þeim eldri. Þegar litið er á
þjóðfélagið í heild er sterk fylgni milli skaða og
heildarmagns áfengis sem drukkið er (en sama á
við um tíðni ölvunardrykkju og skaða af hennar
völdum). Það er því mikið áhyggjuefni að áfeng-
isneysla landsmanna hefur vaxið jafnt og þétt, rétt
um 50% á síðustu 10 árum.
Að þessu sögðu er augljóst að neysla áfengis
hefur mikil áhrif á lýðheilsu landsmanna. Það er
jafn augljóst að heilbrigðisyfirvöldum ber skylda
til að gera allt sem í þeirra valdi stendur til að
minnka skaðann sem áfengisdrykkja hefur í för
með sér. Þau þurfa að hafa þekkingu á þeim leið-
um sem rannsóknir hafa sýnt fram á að virka og
ekki síður berjast fyrir að þær nái fram að ganga.
Að mínu mati þarf sérstaklega að endurskoða
og marka stefnu um hvernig minnka má heild-
aráfengisneyslu og hvernig staðið er að áfeng-
ismeðferð hér á landi.
Það er óumdeilt í áfengisfræðum að hækk-
un áfengisverðs og takmörkun aðgengis (fjöldi
útsölustaða, aldurstakmark áfengiskaupa) eru
langáhrifaríkustu leiðirnar til að minnka áfeng-
isneyslu. Slíkar aðgerðir hafa áhrif á alla hópa
áfengisneytenda og þeim fylgir minnkaður skaði
sem er vel mælanlegur (2). Á íslandi, eins og á
öðrum Norðurlöndum, var lengi vel rekin áfeng-
isstefna í þessum anda en því miður hefur orðið
á þessu mikill viðsnúningur. Raunverð áfengis
lækkar stöðugt og vínveitingaleyfum fjölgar. Nú
fæst bjórdós á sama verði og gos (100kr/330ml),
bjór á öðrum hverjum skyndibitastað. Getur verið
að þetta sé að hluta skýringin á aukinni drykkju?
Margar rannsóknir styðja það. Nægir að nefna
reynslu Finna. Árið 2004 var tekin ákvörðun þar
um að lækka áfengisskatta þar sem opnast hafði
aðgangur að ódýru áfengi frá Eistlandi. Áhrif?
Áfengisneysla jókst um 10% á einu ári. Sama átti
við um áfengisskaða eins og skorpulifur (30%)
og slys vegna ölvunaraksturs (8%). Heildardán-
artíðni vegna áfengis jókst stórlega (karlar 20%,
konur 17%) og var hlutfallslega mest aukning hjá
ungu fólki (35%) (3).
Því rniður er verð- og aðgengisstýring óvinsæl
meðal stjórnmálamanna og áberandi hluta al-
mennings. Endurtekið eru lögð fram frumvörp á
Alþingi um lækkun aldurs til áfengiskaupa og sölu
í kjörbúðum í nafni frelsis. Sýnt hefur verið fram
á að hvoru tveggja eykur drykkju, sérstaklega hjá
unglingum. Það er bráð þörf á almennri vakn-
ingu meðal ráðamanna og upplýsingu almennings
um skaðsemi áfengis, rétt eins og hefur átt sér
stað með reykingar. Stjórnmálamenn verða að
sýna ábyrgð, það eru gömul sannindi að frelsi án
ábyrgðar er lítils virði.
Einnig er þörf á endurskoðun á áfengismeð-
ferð á Islandi. Hingað til hefur meðferð á íslandi
að miklu leyti sprottið úr grasrótinni. Þetta hefur
marga kosti (til dæmis eldmóð brautryðjendanna)
en einnig galla eins og takmarkaða breidd. Fólk
í áfengisvanda er fjölbreyttur hópur. Leggja þarf
vinnu í að greina þörf og síðan ákveða hvernig
þjónustu þarf að veita og hver á að sinna henni.
Nægir í því sambandi að nefna tvö dæmi um hópa
sem ekki fá viðunandi þjónustu í dag. Fyrst eru
einstaklingar með styttra genginn áfengisvanda.
Hér er brýnt að greina snemma og veita vel skil-
greinda stutta meðferð (brief intervention). Slík
meðferð, oftast 2-4 stutt viðtöl, byggir á ákveðnum
aðferðum (áhugahvetjandi viðtöl, upplýsingagjöf
og fleira) og hefur komið sérlega vel út í árang-
ursmælingum. Þessi greining og meðferðarvinna
er best komin hjá heimilislæknum í heilsugæsl-
unni, en aðkomu hennar þarf að skilgreina og
styrkja. Fyrsta skrefið hefur nú verið stigið með
tilvonandi birtingu klínískra leiðbeininga á vegum
Landlæknisembættisins. Næst er að nefna þá sem
glíma við alvarlega geðsjúkdóma og áfengisvanda.
Margir þessara einstaklinga hafa ekki getu eða
löngun til að hætta allri neyslu og á meðan svo er
felst hlutverk heilbrigðisstarfsmanna aðallega í
að minnka skaðann fyrir einstaklinginn, aðstand-
endur og samfélagið. Meðferðarsamband þarf að
vera til langs tíma, meðferðin einstaklingsmiðuð
og á höndum fjölstétta fagteymis. Að lokum þarf
þjónustan að færast af stofnunum og tengjast
búsetuúrræðum með stuðningi.
Heimildir
1. Rehm J, Room R, Monteiro M, Gmel G, Graham K, Rehn
N, et al. Alcohol as a risk factor for global burden of disease.
EurAddict Res 2003; 9:157-64.
2. Babor T. Alcohol: no ordinary commodity. Oxford University
Press 2003.
3. Alcohol issues in Finland after accession to the EU:
Consumption, harm and policy framework 1990-2005. Ministry
of social affairs and health, Helsinki 2006.
Bjarni Össurarson
bjarnior@landspitali. is
Alcohol Policy in Iceland
Chief Psychiatrist
Addiction Psychiatry
Division of Psychiatry
Landspitali University
Hospital
Hringbraut
101 Reykjavik
Iceland
Höfundur er geðlæknir
á vímuefnadeild Landspítala.
Læknablaðið 2007/93 181