Læknablaðið - 15.03.2007, Blaðsíða 18

FRÆÐIGREINAR / HEILSUEFLING
amleg óþægindi eins og lýst er í fyrri rannsókn
okkar á starfsfólki leikskóla (1).
Þar er gerð grein fyrir áhættumati á vinnuum-
hverfi og líðan starfsmanna hjá Leikskólum
Reykjavíkur. Leikskólarnir voru flokkaðir í fjóra
flokka byggðu á mati á vinnuumhverfi. Matið var
síðan borið saman við niðurstöður spurningalista.
Niðurstöðurnar sýna almennt mikla starfsánægju
en einnig mikil líkamleg einkenni. Hávaði mælist
of hár og vinnustellingar niður við gólf eru
áberandi hjá öllum flokkum án tillits til vinnu-
aðstæðna.
Markmið með forvörnum á vinnustöðum er að
starfsmenn verði ekki fyrir heilsutjóni, þeim líði
betur og það dragi úr kvörtunum. Þannig rniða
forvarnir á vinnustöðum að því að efla, varðveita,
viðhalda og endurheimta heilsu vinnandi fólks og
minnka vanlíðan og þjáningu (2).
Enn þann dag í dag hefur ekki verið hægt að
sýna fram á hvaða íhlutunaraðferð reynist best til
að efla heilsu starfsmanna (3, 4). Því er nauðsyn
að rannsaka venjulega vinnustaði sem lúta öllum
þeim lögmálum vinnumarkaðarins sem vinnu-
staðir gera. Þannig er hægt að afla raunhæfrar
þekkingar á því hvaða aðgerðir í vinnuvernd og
heilsueflingu skila árangri og reynast best (4,5).
Rannsóknir á íhlutunum í vinnuumhverfi leik-
skóla og áhrifum þess á líðan og heilsu starfsfólks
eru ekki til.Tillögur um íhlutanir eru til í greinum
sem fjalla um mat á vinnuumhverfi út frá líkam-
legu álagi og ráðleggingar um aðbúnað á leikskól-
um (6-8), en engar rannsóknir um áhrif íhlutunar
á heilsu og öryggi starfsmanna á leikskólum (5). í
nýlegri grein (5) voru starfsmenn spurðir um hvort
þeir þurfi vinnuvistfræðilegar íhlutanir, þekki þær
og hvort þær hafi verið gerðar á þeirra leikskóla.
Starfsmenn svöruðu í 69% tilvika að ekki væri
þörf á breytingum því búið væri að innleiða flestar
íhlutanir. Meirihluti starfsmanna var áfram með
líkamleg einkenni frá fleiri en einu svæði líkamans.
Niðurstaða greinarinnar er að aðstæður og þau
verkefni sem unnin eru á leikskólum þurfi nánari
greiningu. Auk þess þurfi að skoða nánar aðferðir
til að draga úr álagi og slysum (5). Svarhlutfall var
hins vegar aðeins 31% í þessari rannsókn og því
erfitt að alhæfa út frá niðurstöðum hennar.
í verkefninu Heilsuefling á leikskólum í
Reykjavík var gert ítarlegt mat á vinnuumhverfi
og mati starfsmanna á eigin vinnuaðstöðu og lík-
amlegri og sálfélagslegri líðan í leikskólunum sem
sagt hefur verið frá áður (1). Þar er áhættumati lýst
og skólunum 16 skipt upp í fjóra flokka eftir mati á
vinnuumhverfi. Flokkur A samanstendur af tveim
stórum skólum og fær matseinkunnina mjög gott
vinnuumhverfi. I flokki B eru fimm skólar. Þeir fá
matseinkunnina gott vinnuumhverfi. í flokki C eru
einnig fimm skólar og þar er vinnuumhverfi metið
nokkuð gott. Flokkur D samanstendur af fjórum
litlum leikskólum og fær einkunnina sæmilegt
vinnuumhverfi. Út frá þessum fjórum vinnumats-
flokkum er lagt mat á samspil heilsu, líðanar
og vinnuumhverfis starfsmanna á leikskólum í
Reykjavík.
I framhaldi af áhættumatinu (1) sem fólst í
vinnuumhverfismati og mati starfsfólks voru
gerðar umtalsverðar breytingar á vinnuum-
hverfi, sem byggðu á niðurstöðum áhættumatsins.
Breytingunum var fylgt eftir með fræðslu og þjálf-
un. Yfirmenn Leikskóla Reykjavíkur lögðu fram
mikla fjármuni til verka.
Árin 2001 og 2002 urðu miklar skipulags-
breytingar á leikskólum í Reykjavík. Fimm ára
börnum fjölgaði úr átta í tíu fyrir hvert stöðugildi
og lágmarks brúttórými fyrir hvert barn samtímis
lækkaði úr 7m2 í 6,5m2 (9). Þetta leiddi til þess að
börnum fjölgaði um 270 á leikskólum í Reykjavík
auk fjölgunar starfsmanna. Hjá leikskólum í flokki
A fjölgar börnunum mest og minnst í flokki D
og hinir eru þar á milli. Þessar breytingar eru
utanaðkomandi þættir og voru ekki hluti af þeirri
tilraun sem lagt var af stað með árið 2000. Þegar
rannsóknir á vinnuumhverfi eru gerðar er verið
að meta heilbrigði vinnustaða og ekki er hægt
að stjórna ytra umhverfi sem breytist í sífellu
og er háð þáttum sem rannsakendur hafa ekki
möguleika á að hafa undir sinni stjórn. Markmið
er að taka vinnustaðina fyrir eins og þeir eru.
Áhrifabreytur verkefnisins verða því bæði breyt-
ingarnar sem voru hluti af vinnuverndar- og
heilsueflingarverkefninu og líka fjölgun barna á
hverjum leikskóla.
I ljósi þessa gafst möguleiki á að rannsaka, með
tveggja ára eftirfylgd á leikskólunum sem þátt
tóku, hvort íhlutun í formi fyrsta stigs forvarna
hafi áhrif á líðan og vinnuumhverfi starfsmanna.
Við væntum þess að þessar aðgerðir leiði til betri
aðbúnaðar og betri líðan starfsmanna eins og
markmið verkefnisins sagði fyrir um. f þessu verk-
efni er vinnuumhverfið tekið fyrir sem heild en
ekki er um einstaklingsbundna íhlutun að ræða.
Sú aðferðafræði sem notuð er hér, það er að rann-
saka hvernig starfsmönnum líður og gera mat á
vinnuumhverfi sem síðan er fylgt eftir með íhlutun
á vinnuumhverfi og fræðslu, er í anda áhættumats-
greiningar eins og nýju vinnuverndarlögin gera
ráð fyrir (10).
Hér er lýst seinni hluta ferlisins, mati á árangri
íhlutunar á hinum fjórum flokkum leikskólanna.
Leitast verður við að svara eftirfarandi spurning-
um með tilliti til vinnumatsflokkanna fjögurra sem
kynntir hafa verið áður og sagt er frá hér að ofan.
1. Jafnar íhlutun mun á aðbúnaði milli leikskóla?
190 Læknablaðið 2007/93