Læknablaðið - 15.03.2007, Blaðsíða 31

YFIRLITSGREIN / NÝRNASJÚKDÓMAR
nýrnasjúkdómi sem hafa valdið erfiðleikum en
einnig er nokkur óvissa í greiningu þar sem kreat-
ínín í sermi er frekar ónákvæmur mælikvarði á
nýrnastarfsemi (5) auk þess sem aðferðir sem not-
aðar eru við mælingu kreatíníns hafa ekki verið
nægilega vel staðlaðar milli rannsóknarstofa (6).
Síðustu ár hefur því verið mikil vakning í átt að
því að skilgreina betur langvinnan nýrnasjúkdóm
og leita nýrra aðferða til að meta nýrnastarfsemi
ásamt því að staðla kreatínínmælingar. Örugg
greining er forsenda þess að hægt sé að koma við
meðferð er miðar að því að fyrirbyggja lokastigs-
nýrnabilun sem er sívaxandi baggi á samfélaginu.
Nýjar skilgreiningar langvinns nýrnasjúkdóms
Almennt er talið að gaukulsíunarhraði (GSH) sé
besti mælikvarðinn á nýrnastarfsemi. Eðlilegur
GSH er 90-120 ml/mín./l,73 m2. í nýlegum leið-
beiningum frá Bandarísku nýrnasamtökunum
(National Kidney Foundation) er lagt til að
GSH verði hafður til grundvallar við mat á
nýrnastarfsemi (7). Samkvæmt þessum leiðbein-
ingum er langvinnur nýrnasjúkdómur skilgreind-
ur sem GSH undir 60 ml/mín./l,73 m2 og/eða
merki um skemmdir í nýrum er greinast með
þvag- eða myndgreiningarrannsóknum, til dæmis
blóð- eða próteinmiga, í þrjá mánuði eða lengur.
Langvinnum nýrnasjúkdómi er skipt í fimm stig
eftir GSH (tafla I). Þannig er stig 1 eðlilegur GSH
eða yfir 90 ml/mín./l,73 m2 en nýrnasjúkdómur
greinist vegna merkja um nýrnaskemmdir við
þvag- eða myndgreiningarrannsókn, til dæmis
próteinmigu. Stigi 5 er náð þegar GSH er kominn
niður fyrir 15 ml/mín./l,73 m2 en þá telst nýrnabil-
un komin á lokastig.
Mat á nýrnastarfsemi
Þó að mælt sé með að nota GSH til að greina
og stiga langvinnan nýrnasjúkdóm, er bein mæl-
ing hans, til dæmis með mati á ísótópaúthreinsun
(125I-joðþalamat eða 51Cr-EDTA), dýr og tímafrek
og ekki vel fallin til nota í daglegu klínísku starfi.
Einnig er mæling á kreatínínúthreinsun í sól-
arhringsþvagi óáreiðanleg þar sem skekkjur í
framkvæmd þvagsöfnunar eru oft verulegar.
Nýlegar rannsóknir benda til að jöfnur sem hægt
er að nota til að reikna út GSH veiti jafnvel betri
nálgun að raunverulegum GSH en mat á kreat-
ínínúthreinsun (8,9).
Kreatínín
Mæling á styrk kreatíníns í sermi hefur í gegnum
tíðina verið notuð til að meta starfsemi nýrna.
Tafla II. Kreatínínjöfnur til notkunar viö mat á nýrnastarfsemi.
Jafna Útkoma
MDRD-jafna GSH = 175 x (S-kreatínín/88,4)-1’154 x aldur0'203 (x 0,742 ef kona) (x 1,21 ef svartur) GSH, ml/mín./l,73 m2
Cockcroft-Gault- jafna (140-aldur) x þyngd (kg) (x 0,85 ef kona) S-kreatínín x 0,81 Kreatínínúthreinsun, ml/mín.
Kreatínín er í Mmól/I. Skammstafanir: GSH, gaukulsíunarhraöi; MDRD-jafna, Modification ofDiet in Renal Disease Study-jafna; S-kreatínín, kreatínín í sermi.
Kreatínín er amínósýruafleiða með massa 113
D. Það síast greiðlega í gauklum og seyting þess
í nærpíplum er ekki ýkja mikil undir venjulegum
kringumstæðum. Kreatínínúthreinsun í þvagi
svipar því til GSH. Það er þó ýmsum vandkvæðum
bundið að reiða sig á kreatínín þar sem aðrir þættir
hafa áhrif á sermisþéttni þess. Má þar helst nefna
vökvaástand einstaklingsins, vöðvamassa, aldur
og kyn en einnig kjötneyslu og ýmis lyf, til dæmis
trímetóprím (5). Þá er mæling kreatíníns í sermi
ekki nægilega næm því það hækkar ekki að ráði
fyrr en GSH hefur minnkað um meira en 50%.
Algengustu aðferðirnar til að mæla kreat-
ínín í sermi hafa verið svokölluð Jaffé-aðferð og
ensímaðferðir (6). Jaffé-aðferðin mælir einnig
svonefnd kreatínínlíki (pseudocreatinines) og
ofmetur því kreatínín um 10-20% hjá heilbrigðum
einstaklingi. Ensímaðferðirnar mæla ekki þessi
kreatínínlíki og ofmeta því ekki kreatínín í sermi.
Viðmiðunarmörk ensímaðferðanna eru 50-90
pmól/1 fyrir konur og 60-100 pmól/1 fyrir karla
samanborið við 60-100 gmól/1 fyrir konur og 70-
120 gmól/1 í tilviki Jaffé-aðferðar.
Kreatínínjöfnur
Til að öðlast nákvæmara mat á GSH með mæl-
ingum kreatíníns f sermi hafa verið þróaðar
jöfnur sem taka tillit til sumra framangreindra
þátta. Mest hefur hin svonefnda Cockcroft-
Gault- jafna verið notuð (tafla II) en hún spáir
fyrir um kreatínínúthreinsun og innifelur auk
kreatíníns, aldur, þyngd og kyn (10). Nýlega kom
fram önnur jafna sem þróuð var út frá mælingum
kreatíníns og 125I-joðþalamatúthreinsunar hjá 1628
einstaklingum með langvinnan nýrnasjúkdóm en
þeir voru þátttakendur í bandarískri rannsókn
er nefndist Modification of Diet in Renal Disease
Study (MDRD) og var framkvæmd fyrir 15-20
árum. Þessi jafna innifelur fjórar breytur, kreat-
ínín, aldur, kyn og kynþátt (11). Hún virðist vera
heldur áreiðanlegri en Cockcroft-Gault-jafnan
og hefur verið að ná fótfestu. Hún hefur þó þann
ókost að vera flókin og lítt fallin til hugareiknings
líkt og Cockcroft-Gault-jafnan. Það sem einkum
Læknablaðið 2007/93 203