Læknablaðið - 15.03.2007, Blaðsíða 32

YFIRLITSGREIN / NÝRNASJÚKDÓMAR
takmarkar notkun beggja jafna er skortur á al-
þjóðlegri stöðlun kreatínínmælinga. Rannsóknir
eru í gangi á gildi MDRD-jöfnunnar hjá öðrum
kynþáttum en hvítum og svörtum, öldruðum
einstaklingum, einstaklingum með mismunandi
tegundir nýrnasjúkdóma og hjá heilbrigðum ein-
staklingum. Aðrar jöfnur hafa verið notaðar til að
meta nýrnastarfsemi hjá börnum þar sem hvorki
Cockcroft-Gault-jafnan né MDRD-jafnan hafa
verið sannreyndar hjá þeim. Helstar má þar nefna
Schwartz- (12) og Counahan-Barratt-jöfnur (9).
Eins og áður greinir er skortur á stöðlun kreat-
ínínmælinga milli rannsóknastofa talinn eiga veru-
legan þátt í ónákvæmni reiknaðs GSH. Nú hefur
verið hrint af stað alþjóðlegu átaki til að staðla
kreatínínmælingar samkvæmt staðli sem mældur
hefur verið með ákveðinni aðferð, massalitrófs-
greiningu með ísótópaþynningu (Isotope Dilution
Mass Spectrometry). Framleiðendur hvarfefna og
mælitækja vinna nú að þessari stöðlun og er áætlað
að þeirri vinnu ljúki á næsta ári. Slík stöðlun er ein
af meginforsendum þess að rannsóknastofur geti
farið að birta reiknaðan GSH samhliða niðurstöð-
um kreatínínmælinga (14).
í sumum tilvikum er ástæða til að ætla að ekki
sé hægt að reiða sig á kreatínín eða kreatínínjöfnur,
til dæmis vegna óeðlilegs vöðvamassa, svo sem hjá
vaxtarræktarfólki eða við vöðvarýrnun af ólikum
orsökum. Kann þá að vera ráðlegt að fá nákvæma
mælingu á GSH með ísótóparannsókn.
Cystatín C
Þrátt fyrir þá framþróun sem hér hefur verið lýst
er hægt að bæta um betur og enn er leitað að
hentugri aðferð til að meta GSH. Síðustu ár hefur
áhugi manna einkum beinst að cystatín C, litlu
próteini (13 kD) sem framleitt er af öllum kjarna-
frumum líkamans. Það síast greiðlega í gauklum og
er brotið niður af frumum í nýrnapíplum. Cystatín
C er því talið vænlegur kostur til að meta GSH og
er talið vera betra en kreatínín í sermi eitt og sér
(15). Hins vegar virðist mæling á cystatín C eða
útreikningur á GSH sem byggist á cystatín C ekki
hafa mikið umfram kreatínínjöfnur að bjóða (16).
Mæling cystatín C er auk þess umtalvert dýrari og
mælingaraðferðir hafa ekki verið staðlaðar þannig
að sem stendur er ekki hægt að ráðleggja notkun
þess í stað reiknaðs GSH sem byggist á kreatíníni.
Faraldsfræði langvinns nýrnasjúkdóms
Við upphaflegar rannsóknir á faraldsfræði lang-
vinns nýrnasjúkdóms voru notaðar ýmsar aðferðir
til að mæla kreatínín í sermi og mismunandi
kreatíníngildi til að skilgreina sjúkdóminn og urðu
niðurstöður því ærið misvísandi (17-20). Nýrri
rannsóknir sem lagt hafa skilgreiningu Bandarísku
nýrnasamtakanna frá árinu 2002 til grundvallar,
sýna að tíðni langvinns nýrnasjúkdóms er talsvert
há og er til að mynda um 11% í Bandaríkjunum
(21) . Hér á Islandi var algengið um 7% meðal
karla og 12% meðal kvenna samkvæmt nýlegri
rannsókn sem byggði á gögnum frá Hjartavernd
(22) og er það svipað og komið hefur fram í öðrum
löndum (23-25). Athygli vekur að tíðni langvinns
nýrnasjúkdóms er svipuð milli landa þó að tíðni
lokastigsnýrnabilunar sé talsvert mismunandi
(24). Bendir það til að framrás nýrnabilunar sé
mismunandi meðal vestrænna þjóða en óljóst er
hvernig á því stendur. Nauðsynlegt er þó að hafa
hugfast að þessar rannsóknir hafa notað kreatínín
í sermi og jöfnur sem byggja á því til að reikna
út GSH og eru því háðar sömu annmörkum og
kreatínínmælingarnar sjálfar. Nýleg rannsókn sem
staðlaði niðurstöður kreatínínmælinga og kann-
aði algengi langvinns nýrnasjúkdóms og tíðni
áhættuþátta fyrir lokastigsnýrnabilun í Noregi
og Bandaríkjunum, sýndi samt svipaða tíðni
langvinns nýrnasjúkdóms þótt algengi lokastigs-
nýrnabilunar sé mun meira vestanhafs. Höfundar
hennar töldu að mismunandi dreifing áhættuþátta,
meðal annars sykursýki og offitu, sem eru mun
tíðari í Bandaríkjunum, gæti að minnsta kosti að
hluta til útskýrt hvers vegna algengi lokastigs-
nýrnabilunar er meira þar (24). Orsakir langvinns
nýrnasjúkdóms geta því verið mismunandi milli
landa, til dæmis er sykursýkinýrnamein fátíð orsök
hér á landi þar sem innan við 10% af sjúklingum
með lokastigsnýrnabilun eru með sykursýki, en er
allt að 40-50% annars staðar. Aðrar helstu orsakir
langvinns nýrnasjúkdóms meðal fullorðinna eru
háþrýstingur, æðakölkun, gauklabólga, millivefs-
bólga, stíflunýrnamein, og arfgengir sjúkdómar,
svo sem arfgengur blöðrunýrnasjúkdómur með
ríkjandi erfðamáta (17,24).
Allar faraldsfræðirannsóknir hafa sýnt að
algengi langvinns nýrnasjúkdóms eykst mjög með
vaxandi aldri. Það er þekkt að nýrnastarfsemi
hnignar með aldrinum og álitið er að GSH lækki
að meðaltali um 1 ml/mín. á ári eftir að fullorðins-
aldri er náð (26). Það þarf því ekki að koma á óvart
að aldraðir séu áberandi í flokki þeirra sem eru
með langvinnan nýrnasjúkdóm samkvæmt þessum
nýju skilgreiningum. Rétt er því að fara varlega í
að greina langvinnan nýrnasjúkdóm meðal aldr-
aðra einstaklinga, einkum ef um væga minnkun
á nýrnastarfsemi er að ræða og engin önnur skil-
merki fyrir sjúkdómnum eru til staðar.
204 Læknablaðið 2007/93