Læknablaðið - 15.09.2008, Qupperneq 43

Ú R
UMRÆÐUR O G FRÉTTIR
PENNA STJÓRNARMANNA LÍ
Tóbakslaust ísland á 15 árum
Kristján G.
Guðmundsson
heimilislæknir
Kristjan. G. Gudmundsson
@glaesib.hg.is
Stjórn LÍ
Birna Jónsdóttir,
formaður
Sigurður E. Sigurðsson,
varaformaður
Sigurveig Pétursdóttir,
gjaldkeri
Sigríður Ó. Haraldsdóttir,
ritari
Elínborg Bárðardóttir
Kristján G. Guðmundsson
Sigrún Perla Böðvarsdóttir
Sigurður Böðvarsson
Þórarinn Guðnason
í pistlunum Úrpenna
stjórnarmanna U birta
þeir sinar eigin skoöanir
en ekki félagsins.
Talið er að um 300 einstaklingar deyi árlega ótíma-
bærum dauða á Islandi vegna reykinga. Reykingar
eru þartnig einn mesti bölvaldur í menningu sam-
tímans, bölvaldur sem tóbaksiðnaðurinn heldur
stöðugt lifandi með markaðssetningu sinni. Sala
þess er réttlætt með misnotkun á frelsishugtakinu.
Þó er öllum ljóst að sala ávanaefnis eins og tóbaks
hefur ekkert með frelsi að gera. Á seinustu árum
hefur mikið verið rætt um viðskiptasiðgæði. Stóru
tóbaksframleiðendurnir eru almennt talin vera fyrir-
litlegustu fyrirtæki samtímans. Þau lugu til um
skaðsemi tóbaks í áratugi. Nú beina þau markaðs-
setningu að ungmennum og fátæku fólki í þróun-
arlöndum. Þau bera ábyrgð á dauða tuga milljóna
manna á seinustu öld, og faraldurinn mun kosta
hundruð milljóna mannslífa á þessari. Það er nán-
ast ekkert í samtímanum sem er eins svívirðilegt og
markaðssetning og blekkingar þessa iðnaðar.
Við viljum helst ekki kaupa vörur nema þær
séu vistvænar. Við kaupum helst ekki vörur sem
eru framleiddar af aðilum sem sinna ekki lágmarks
aðbúnaði starfsfólks. Hver væri ábyrgð dekkjasala
sem seldi ónýt bíldekk sem yllu slysum? Slíkur sölu-
aðili væri útilokaður þegar í stað af markaði.
En hvað með ábyrgð fyrirtækja og einstaklinga
á Islandi, á sölu og dreifingu þessa ávanaefnis?
Væri ástæða til að birta lista yfir hvaða innflytj-
endur flytja inn tóbak og hvaða verslunarfyrirtæki á
Islandi hagnast á smásölu tóbaks, þannig að ábyrgir
neytendur gætu beint viðskiptum sínum annað?
Fækkun bráðra hjartaþræðinga á íslandi eftir
bann við reykingum á veitingahúsum sýnir svo ekki
verður um villst að verulegs ávinnings má vænta af
aðgerðum til að draga úr tóbaksnotkun.
Undirritaður leggur til að mörkuð sé stefna
í tóbaksvömum, þannig að landið verði nánast
tóbakslaust á 15 árum.
Til að ná slíku fram þarf samstillt átak fjölmargra
aðila, svo sem stéttarfélaga, félagasamtaka sjúklinga,
félaga um lýðheilsu, sveitarfélaga, stjórnmálaflokka,
og ekki síst Alþingis með djarfri og skynsamlegri
lagasetningu.
Hver ættu næstu skref í baráttunni við tóbaksfar-
aldurinn að vera?
Aðgerðum til að kveða niður þennan faraldur
mætti skipta í þrennt.
í fyrsta lagi að fækka þeim sem hefja reykingar,
öðru lagi að aðstoða reykingafólk sem er orðið veikt
af tóbakssjúkdómum, og í þriðja lagi aðstoða þá sem
reykja og em ekki komnir með tóbakssjúkdóma.
Fræðsla um afleiðingar tóbaksnotkunar er horn-
steinn tóbaksvarna, en sú fræðsla nær ekki til allra
og fræðsla dugar ekki ein til að hafa endanlega
áhrif á tóbaksnotkun, frekar en fræðsla dugar til að
stöðva notkun annarra fíkniefna.
Nauðsynlegt er að draga úr aðgengi ungmenna
að tóbaki, með því að hækka leyfilegan aldur til
að kaupa tóbak, til dæmis í 20 ár eins og gildir um
áfengi. Tryggja þarf að aldursákvæðum við sölu
á tóbaki sé fylgt, en á því er verulegur misbrestur.
Eðlilegt væri að fækka útsölustöðum í áföngum,
hætta sölu í matvörubúðum og bensínstöðvum
strax og takmarka sölu við sjoppur. Síðar yrði út-
sölustöðum fækkað markvist, til dæmis á fimm
ámm. Að þeim tíma liðnum yrði tóbak eingöngu
selt í tóbaksverslunum. Tryggja þarf án undantekn-
inga að þeir sem eru yngri en tvítugir vinni ekki þar
sem tóbak er selt.
Hækkun á útsöluverði tóbaks um 25 til 50% myndi
þýða vemlega minnkaða neyslu. Samkvæmt gögn-
um Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar WHO,
þýðir 10% hækkun verðs á tóbaki 4% minnkun á
neyslu tóbaks.
Meðferð til að hætta reykingum þarf að vera
sýnilegri, aðgengilegri, markvissari og ódýrari.
Tóbaksmeðferð þarf að gera aðgengilegri í heilbrigð-
isþjónustu, bæði á Landspítala og á heilsugæslustöðv-
um. Komið yrði á meðferðarsviði á Landspítalanum
með göngudeild, þar sem veitt yrði þverfagleg
þjónusta við reykingafólk. Þar væri einnig mögu-
leiki á innlögnum til að hætta reykingum. Deildin
væri miðstöð rannsókna á tóbaksfaraldrinum. Hún
tengdist grunnkennslu heilbrigðisstarfsfólks með
prófessorsembætti við Háskólann. Sérstök reykleys-
ismeðferð yrði í boði á heilsugæslustöðvum, þar sem
heilsugæsluhjúkrunarfræðingar og heimilislæknar
veittu bætta og sérhæfða þjónustu fyrir þá sem vilja
hætta reykingum. Greiða þyrfti niður lyf sem notuð
eru til að hætta reykingum.
Tóbaksvamarþing yrði haldið annað hvert ár þar
sem félagasamtök, áhugafólk um tóbaksvarnir og
þeir sem vinna við rannsóknir og meðferð tóbaks-
sjúklinga, ásamt stjórnvöldum, stilltu saman strengi
sína.
Óhjákvæmilegt er að þessum áformum yrði fylgt
úr hlaði með lagasetningum og í þeim er fólginn
töluverður kostnaður. Höfum til fyrirmyndar bar-
áttuna við aðra faraldra sem þjóðin hefur hrist af
sér, svo sem sullaveiki og berkla. Með samstilltu
átaki væri mögulegt að gera þjóðina tóbakslausa á
15 árum. Sem þýddi bætta heilsu, færri innlagnir á
sjúkrahús, aukna vinnufæmi, ásamt auknum lífs-
gæðum. Þess utan yrði hundruðum ótímabærra
dauðsfalla afstýrt. Þessu fylgdi fjárhagslegur ávinn-
ingur samfélagsins alls sem metinn er á tugi millj-
arða árlega.
LÆKNAblaðið 2008/94 61 5