Læknablaðið - 15.02.2010, Blaðsíða 54

■ UMRÆÐUR O G FRÉTTIR
K R E P P A N
Áhrifin eru lengi að koma fram
Hávar
Sigurjónsson
Það kom kannski engum beinlínis á óvart að
yfirstandandi kreppa og afleiðingar hennar skyldu
verða umfjöllunarefni á nokkrum málþingum á
Læknadögum í ár. Það var einnig greinilegt að
áhugi læknastéttarinnar á þessu málefni er mikill
ef marka má aðsókn að málþingum sem tóku
þetta fyrir. Læknisfræðin snertir margar hliðar
kreppunnar, andleg og líkamleg heilsa stendur
að sjálfsögðu og fellur með líðan, efnahag og
möguleikum þeirra til atvinnu og mannsæmandi
lífs. Geðlæknisfræðin kemur hér mjög við
sögu og var athyglisvert að hlýða á framsögu
Páls Matthíassonar framkvæmdastjóra geðsviðs
Landspítala á málþingi um áhrif kreppu á heilsu
barna. Þar kom ýmislegt fram sem hlýtur að
vekja stjórnvöld til umhugsunar um hvernig skuli
standa vörð um grunnþjónustu í velferðarkerfinu.
A sama málþingi flutti breski barnalæknirinn
og prófessor emeritus við Warwick University,
Nick Spencer, erindi en hann hefur kynnt sér
sérstaklega áhrif kreppu á líkamlegt heilsufar
barna. Þriðju framsöguna á þessu málþingi átti
forseti Evrópusamtaka um geðheilsu barna og
unglinga, Tuula Tamminen frá Finnlandi, en hún
rakti fjölmörg dæmi um langtímaáhrif kreppunnar
í Finnlandi á fyrrihluta tíunda áratugar síðustu
aldar. Er ljóst að Finnar eru enn að súpa seyðið af
mistökum sem gerð voru meðan á kreppunni stóð,
sérstaklega eru langtímaáhrif gagnvart börnunum
sláandi og auðvelt að nýta sér þau víti til vamaðar
ef áhugi er fyrir hendi.
Kreppa hefur áhrif á heilsufar
Nick Spencer varð góðfúslega við þeirri beiðni
Læknablaðsins að svara fáeinum spurningum í
lok ráðstefnudags og fyrsta spurningin kemur í
rauninni af sjálfu sér; hvað eigum við Islendingar
helst að varast til að tryggja heilsufar barna okkar
þrátt fyrir núverandi kreppuástand.
„Ef við lítum á fsland sem eitt af ríkari löndum
heimsins má gera ráð fyrir að dánartíðni muni
ekki aukast þrátt fyrir kreppuna en í fátækari
ríkjum heimsins er það eitt hið fyrsta sem gerist
þegar efnahagsáföll ríða yfir. Hins vegar munuð
þið eflaust sjá örrnur áhrif á heilsufar barna ykkar,
sérstaklega andlega heilsu þeirra, sem prófessor
Tamminen sýndi skýrt fram á. Það er flóknara að
sýna fram á bein tengsl milli kreppu og líkamlegrar
heilsu barna enda er kannski meira viðeigandi að
beina sjónum að andlegri heilsu barnanna við
þessar aðstæður.
ísland hefur mjög gott heilbrigðiskerfi og
líkamleg heilsa barna er mjög góð eins og stendur,
bæði börn og mæður þeirra hafa fengið góða
næringu og aðstæður þeirra verið eins góðar og
frekast er hægt að gera ráð fyrir. Þjóðin í heild er
einnig nægilega vernduð fyrir sjúkdómum til að
geta staðist verstu áhrif efnahagslegrar kreppu. Það
er hins vegar hafið yfir vafa að aukið atvinnuleysi
mun skapa umtalsverð vandamál fyrir margar
fjölskyldur. Það mun birtast í versnandi andlegri
heilsu bæði barna og foreldra en langtímaáhrifin
gætu orðið þau að stúlkubörn í dag sem njóta ekki
sömu umönnunnar og næringar og kynslóðin á
undan gætu upplifað minni frjósemi þegar þær
komast á barneignaraldur. Fæðingarþyngd barna
þeirra gæti einnig orðið undir meðaltali dagsins
í dag. Margar rannsóknir benda til þessa þó ég
treysti mér ekki til að fullyrða að þessi þróun muni
eiga sér stað."
Mikilvægt að standa vörð um grunnstoðirnar
Prófessor Spencer lagði áherslu í fyrirlestri sínum
á áhrif ójöfnuðar innan samfélagsins á heilsufar
einstaklinganna og hann dregur enga dul á og
segir það stutt ótal rannsóknum, að því meiri
sem ójöfnuður er í samfélaginu því meiri verða
félagsleg og heilsufarsleg vandamál. Einhvern
veginn finnst manni það næsta augljóst.
„Það fer að sjálfsögðu eftir því hversu neðarlega
neðstu mörkin liggja. I samfélagi þar sem hluti
þjóðarinnar lifir undir fátækramörkum er enginn
vafi á útkomunni. Ef hins vegar er gætt að þeim
sem minnst eiga undir sér þá er líklegt að betur
gangi. I ykkar íslenska samfélagi snýst þetta um
að standa vörð um grunnstoðir velferðarkerfisins
til að tryggja að enginn verði útundan. Það er
þekkt að þegar efnahagskreppa skellur á gliðna
sprungurnar í kerfinu og fleiri falla í þær. Mér
skilst reyndar að ójöfnuður hafi verið að aukast
jafnt og þétt í íslensku samfélagi undanfarin ár
og hugsanlega hefur kreppan hjaðnandi áhrif á
þá þróun. Það er einnig þekkt að efnahagslegur
ójöfnuður og félagsleg og efnaleg staða hafa
streituvaldandi áhrif sem hefur síðan bein áhrif
á heilsufar fólks. Þetta á reyndar aðallega við
um fullorðna því ég er ekki sannfærður um að
samkeppni um stöðu hafi merkjanleg áhrif á börn.
126 LÆKNAblaðið 2010/96