Læknablaðið - 15.03.2011, Qupperneq 38

FRÆÐIGREINAR
SAGA LÆKNISFRÆÐINNAR
Mynd 9. Fjöldi stungu-
lyfja sem hér var í
boði á sex tilgreindum
árum á árabilinu
1913-1965, samkvæmt
gildandi lyfjaskrám,
lyfjaforskriftasöfiium
og lyfjaverðskrám og
samkvæmt Sérlyfjaskrá
1965. Talning einstakra
stungulyfja kann að vera
nokkrum vafa bundin
og tölur eru pví ekki
hárnákvæmar.
skurðaðgerðir og innleiða svæfingu með Evipan®
- natríum (enhexýmalnatríum) í æð.43 Arið 1946
var prókaín-adrenalín ríkjandi staðdeyfingarlyf á
Landakotsspítala, þótt kókaín væri enn notað.44
Árið 1951 birtist svo í Læknablaðinu yfirlit yfir
svæfingar frá fyrsta svæfingalækninum. Undir
lyfjaforgjöf er tíundað ágæti morfíns, atrópíns eða
skópólamíns og barbitúrsýrusambanda.45 Þegar
hér var komið er því augljóst, að ýmis lyf í formi
stungulyfs voru orðin ómissandi við svæfingar
eða deyfingar vegna skurðaðgerða.
Þegar Læknablaðið frá þriðja og fjórða áratug 20.
aldar er skoðað vekja athygli allnokkrar greinar og
auglýsingar um meðferð á sýfilis. Vismútstungulyf,
til afleysingar á eldri kvikasilfursamböndum,
voru kynnt í stuttri grein 1925.46 Átta árum síðar
lýsti helsti kynsjúkdómalæknir landsins því að
hann hefði á árinu meðhöndlað 20 sjúklinga með
Mynd 10. Myndin sýnir lykjuvél („ampúlluvél") úr Reykjavíkurapóteki frá stríðsárunum
(1942-1943); nokkrar lykjur („ampúllur") sjást til vinstri á myndinni. Vélin er nú safngripur
í Lyfjafræðisafninu. Þorsteinn Scheving Thorsteinsson (1890-1971), lyfsali, innréttaði á
árunum 1954-1955framleiðslueiningu á 4. hæð hússins Austurslrætis 16. Framleiðslu
stungulyfja lauk þar árið 1990.
(Myndin var tekin í Lyfjafræðisafninu 19. 3. 2010; Þorkell Þorkelsson.)
neóarsfenamíni + vismúti. Álagið var þó minna
en árið áður, en þá voru sjúklingarnir ekki færri
en 33.47 Önnur tegund málmsambanda, lífræn
gullsambönd, var á þessum árum reynd gegn
berklum, en gafst illa. Hið þekktasta þessara
sambanda, natríumárótíómalat, var hins vegar
nothæft við iktsýki. Þetta var stungulyf til íkomu
í vöðva og var auglýst árið 1946 með nafninu
Myocrysin®.48
Insúlín (frá Novo), hið dæmigerða stungulyf,
virðist fyrst hafa verið auglýst hér árið
1955.49 Tveimur árum síðar er umboðið eftir
auglýsingu að dæma komið í hendur Pharmaco
hf., Innkaupasambands apótekara, sem þá var
nýstofnað. í þessari sömu auglýsingu eru og
kynnt algeng sýklalyf til innstungu (penisillín,
streptómýsín).50 Pharmaco hf. átti mjög eftir að
koma við sögu lyfjaframleiðslu og lyfjaumboða í
landinu. í þessu sambandi vekur það athygli að
stærsta framleiðanda stungulyfja í landinu (ásamt
Reykjavíkurapóteki), Lyfjaverslunar ríkisins, sér
hvergi stað í auglýsingum Læknablaðsins.
Árið 1940 hefur notkun stungulyfja verið orðin
algeng, en jafnframt verið í óviðunandi fari að
dómi prófessorsins í meinafræði við Háskóla
íslands. Honum fórust svo orð: „Lyfjadælingar
undir hörund, inn í vöðva og æðar, eru orðnar
svo algengar á seinni árum, að fjöldi lækna ber
dæluna á sér eins og sjálfblekung í vestisvasanum,
vanalega fljótandi í vínanda, til að hún sé ávalt
dauðhreinsuð til taks, og þannig er lyfjum dælt
í hvern sjúkling eftir annan, oft marga á sama
klukkutímanum."51 Hann varaði og lækna við
að treysta að fullu á sótthreinsun með etanóli
(vínanda) og: „Nota eingöngu soðnar dælur
og nálar (10 mín.) og skifta um nál við hvem
einstakling."51 í ljósi þessara ummæla er alveg
tvímælalaust að tilkoma einnota lyfjadæla og nála
20-25 árum síðar hefur verið mikið framfaraskref.
Framboð á stungulyfjum
Mynd 9 sýnir þann fjölda stungulyfja sem telja má
að í boði hafi verið hér á markaði á sex tilgreindum
árum á rúmlega 50 ára tímabili (1913-1965).
Árið 1913 voru stungulyf um 20 talsins. Árið
1922 hafði þeim einungis fjölgað lítillega (voru
um 30 alls). Árið 1929 voru stungulyf sem stóðu
íslenskum læknum til boða, talin vera 80. Á næstu
ámm fjölgaði stungulyfjum mjög og voru árið
1936 orðin um 290 talsins. Stungulyfjum fækkaði
aftur og voru um 120 árið 1951. Þeim fjölgaði svo
enn á ný og voru orðin 230 árið 1965.
Tölumar frá 1913 og 1922 sýna að stungulyf
sem íslenskum læknum stóð þá til boða voru fá.
Ætla verður enn fremur að notkun stungulyfja
170 LÆKNAblaðið 2011/97