Læknablaðið - 15.06.2011, Blaðsíða 31

UMFJÖLLUN O G GREINAR
Tími einyrkjans er liðinn
■ ■ ■ Hávar Sigurjónsson
Einar Stefánsson augnlæknir var á dögunum útnefndur heiðursvísindamaður ársins á Landspítalanum en
rannsóknir hans og samstarfsmanna hafa vakið alþjóðlega athygli og þykja í fremstu röð á sínu sviði í
heiminum. Má þar helst nefna rannsóknir á súrefnisbúskap í augum en Einar og samstarfsmenn hans hafa
þróað mælitæki til að mæla súrefnisástand augna í mönnum. Þá hefur rannsóknarhópur í lyfjaþróun undir
stjóm Einars þróað nanótækni til að koma lyfjum betur inn í auga. Þá má nefna blinduvamir í sykursýki.
Hér hefur rannsóknarhópurinn meðal annars þróað áhættugreiningu og hugbúnað til að stýra augnskimun í
sykursýki og hagræða heilbrigðisþjónustu með vísindalegum aðferðum.
Læknablaðinu lék hugur á að fá Einar til
að skýra nánar frá rannsóknum sínum
og einnig að forvitnast nokkuð um hver
maðurinn væri; hvað hann hefði fengist
við og úr hvaða jarðvegi hann væri
sprottinn.
„Eg er Reykvíkingur í húð og ár.
Fæddur og uppalinn í miðbænum og
stundaði alla mína skólagöngu fram
yfir stúdentspróf í Lækjargötunni/' segir
Einar og vísar þar til þess að fyrstu
skrefin á námsferlinum steig hann í
Miðbæjarbarnaskólanum, þaðan lá leiðin
í Gaggó Vest og síðan í Menntaskólann
í Reykjavík. Vorið 1972 útskrifaðist
hann stúdent og hóf um haustið nám í
læknadeild og var kominn út til Banda-
ríkjanna í framhaldsnám strax haustið
1979, að loknu kandídatsárinu.
Tilviljun réði valinu
„Eg fór dálítið óvenjulega leið að
sérnáminu mínu í læknisfræði því
ég valdi að hefja strax doktorsnám í
lífeðlisfræði en ég hafði ákveðið með
sjálfum mér að verða vísindamaður
fremur en klínískur læknir og tækifærin
til vísindastarfa voru satt að segja ekki
mörg hér heima þegar þetta var. Það
var svo hálfgerð tilviljun sem réði því
að sjónin varð fyrir valinu þegar ég var
að velja mér rannsóknarefni, en hugur
minn stóð til rannsókna í taugalíffræði
og ýmislegt kom til greina. Ég var strax
ákveðinn í að fara í framhaldsnám til
Bandaríkjanna og leitaði mér aðstoðar
á Upplýsingastofnun Bandaríkjanna
sem þá var til staðar hér í borg og
úr varð að ég sótti um þrjá háskóla,
Rockefeller, Harvard og Duke. Það
varð úr að ég valdi Duke-háskólann í
Norður-Karólínufylki og þar lenti ég á
rannsóknarstofu prófessors Wolbarsth í
kjallaranum á augndeildinni. Þar hóf-
ust mín tengsl við augnlækningar. í
fyrstu stundaði ég taugalifeðlisfræðilegar
rannsóknir á virkni sjónar í öpum og
köttum en leiddist fljótlega út í efna-
skiptarannsóknir á súrefnis- og orku-
efnaskiptum sjónhimnunnar. Það má
segja að það hafi verið hálfgerð tilviljun
að þetta æxlaðist svona, en ég er í
rauninni ennþá, rúmum 30 árum síðar,
að stunda rannsóknir á þessu sama
sviði."
Einar rifjar upp að þegar þama
var komið sögu hafi ekki hvarflað
að honum að gera augnlækningar að
sérgrein sinni. „Ég hafði talsverð sam-
skipti við kollega á augndeildinni og
þegar ég hafði verið þarna í hálft
annað ár buðu þeir mér stöðu deildar-
læknis í augnlækningum. Ég afþakkaði
gott boð enda stóð hugur minn til
vísindarannsókna. Ég skipti þó um
skoðun en ekki fyrr en ég hafði lokið
doktorsverkefninu og þá tók ég við
stöðu deildarlæknis á augndeild Duke
og lauk sérfræðinámi í augnlækningum.
Eftir það fór ég í eitt og hálft ár
sem gestavísindamaður til National
Eye Institute í Washington en sneri
svo aftur til Duke og hóf þar störf
á augndeildinni sem sérfræðingur
og aðstoðarprófessor. Það er reyndar
viðtekin venja í Bandaríkjunum að
hvetja unga lækna til að hleypa heim-
draganum og fara á aðrar stofnanir og
háskólasjúkrahús til að kynnast öðrum
vinnubrögðum og stækka sjóndeildar-
hring sinn. Þetta er líka ein af megin-
stoðum íslenskrar læknisfræði en hér
safnast saman þekking og menning víða
að úr heiminum og úr verður mjög
skapandi suðupottur hugmynda og
vinnubragða. Þetta er góð hefð sem ekki
skyldi vanmeta."
Stýra tíðni skimunar
Einar og fjölskylda hans bjuggu í
Bandaríkjunum í 10 ár en fluttu heim til
íslands árið 1989. Hann segir að ýmis
sjónarmið hafi ráðið þeirri ákvörðun
að flytja heim; börnin voru orðin fimm
og þau hjónin voru sammála um að
vilja að börnin lærðu íslensku og nytu
tengsla við fjölskylduna á íslandi.
„Rannsóknir mínar í Bandaríkjunum
beindust að súrefnisefnaskiptum augans
og áhrifum lasermeðferðar á efnaskipti
augans. Ég rannsakaði sérstaklega
súrefnisefnaskipti augans í tengslum
við ákveðna sjúkdóma, sykursýki fyrst
og fremst, og þessar rannsóknir urðu
grundvöllur að ýmsu sem bæði ég og
aðrir hafa fengist við á þessu sviði
síðan. Sú vinna hefur enst vel. En
árið 1988 bauðst mér yfirlæknisstaða í
augnlækningum við Landakotsspítala
ásamt prófessorsstöðu í augnlækningum
og það var sannarlega freistandi en
alls ekki sjálfsagt. Við hjónin skiptum
hvað eftir annað um skoðun á því
hvort við ættum að flytja heim eða
ekki. Það fór mjög vel um okkur og
starfsaðstaðan var eins og best varð á
kosið. Þetta urðu í rauninni miklu meiri
umskipti en ég hafði gert mér grein
fyrir. Aðstaðan til vísindarannsókna var
lítil og léleg, stuðningur og skilningur
á mikilvægi rannsókna var einnig mun
LÆKNAblaðið 2011/97 371