Læknablaðið - 15.06.2011, Qupperneq 40

Grasset-próf, hvað er það?
Albert Páll Sigurðsson
Haukur Hjaltason
Sigurjón B. Stefánsson
Taugalæknar á taugadeild Landspítala Fossvogi
alberts@landspitali.is
Taugalæknar eru þekktir fyrir að nota
ýmis torkennileg mannanöfn, sem erfitt
er að bera fram, hvað þá stafsetja, þegar
þeir ræða um heiti taugasjúkdóma og
einkenna frá taugakerfi. En hvernig
komu þessi heiti til og eru þau alltaf
rétt notuð? í þessum pistli förum við
yfir nokkrar nafngiftir og tökum eitt
dæmi sem sýnir að okkur getur borið af
leið og því ástæða til að kynna sér sögu
og tilurð þeirrar nafnanotkunar sem um
ræðir.
Taugalæknisfræðin varð að sjálfstæðri
sérgrein í lok 19. aldar og byrjun þeirrar
tuttugustu.1 Oft var gripið til þess
ráðs að nefna einkenni eða fyrirbæri
eftir þeim sem fyrstir lýstu þeim.
Englendingurinn James Parkinson (1755-
1824) kallaði sjúkdóm sem við hann
er kenndur the shaking palsy (paralysis
agitans). Jean-Martin Charcot (1825-1893),
sem rannsakaði sjúkdóminn klínískt og
meinafræðilega, varð hins vegar fyrstur
til að kalla hann Parkinsonveiki eða
maladie de Parkinson. Eins og þessi saga
sýnir var Charcot umhugað um að þeir
hlytu viðurkenningu sem fyrstir lýstu
fyrirbærinu. Því miður eru ekki allir
eins víðsýnir. Persónulegur ágreiningur
og þjóðremba hefur haft áhrif á
nafngiftir, sem endurspeglast í því að
sumir sjúkdómar og einkenni hafa fleiri
en eitt nafn. Menn hafa í seinni tíð
fallið frá því að kenna sjúkdóma og
læknisfræðileg fyrirbæri við ákveðna
menn (eponym), og reynt eftir bestu
getu að flokka þá eftir meinsemd og
orsökum þeirra.
Grasset-próf
Þegar tveir okkar, Albert Páll og
Haukur, voru í læknadeild HI á
9. áratug síðustu aldar, var þeim
samviskusamlega kennt að nota Grasset-
próf. Sigurjóni, sem er elstur af okkur,
var hins vegar ekki kennt þetta heiti á
þeim þætti taugaskoðunar sem um ræðir
á sínum læknastúdentsárum. Hauki
og Alberti var kennt að við Grasset-
próf væri sjúklingur beðinn að halda
handleggjum beint fram og útréttum,
með lófa upp (hendur eru rétthverfar;
e. supination), fingur glennta og loks
beðinn um að loka augum.
Tvennt getur gerst:
1. Handleggur sígur ekki og lófi helst
stöðugur. Grasset-prófið telst neikvætt.
2. Lófi snýst og hendi ranghverfist
(e. proimtion) og beygja verður á
handlegg um olnboga. Þegar svo er
telst Grasset-próf jákvætt, en orsök
þess er talin vera skemmd í efri
hreyfitaugungi (e. upper motor neurott)
í heila- eða mænubrautum.
Þegar Albert Páll fór í sémám til
Bandaríkjanna hélt hann áfram að halda
uppi merkjum Grassets. Það skildi hins
vegar enginn um hvað hann var að tala.
Haukur hélt til Svíþjóðar til náms þar
sem segja má að „Grasset-prófið" hafi
grasserað. Sigurjón dvaldi í Englandi
og heyrði aldrei minnst á Grasset.
Fljótlega eftir að höfundar fóm að
vinna saman á taugadeild Landspítalans
við Hringbraut um 1999 bar þessa
nafngift á góma. Við nánari athugun
kom í ljós að ítalski læknirinn Giovanni
Mingazzini (1859-1929) lýsti prófi þar
sem sjúklingur heldur handleggjum
beint fram með glennta fingur og lokuð
augu. Sig annarrar handar, skjálfti eða
beygja um olnboga eftir 30-60 sekúndur
var talið benda til vægrar lömunar.
Frakkinn Jean-Alexandre Barré (1880-
1967) lýsti prófi þar sem sjúklingur
heldur handleggjum beint fram, en
lætur lófana snúa saman með fingur
útglennta. Barré taldi að jafnvel mjög
væg lömun mundi koma fram með því
að fingur þeirrar handar færðust saman.
Á sumum stöðum hefur það tíðkast að
taugalæknar tali um Barré-próf þegar
sjúklingur er beðinn um að halda
handleggjum rétthverfum beint fram. Ef
handleggurinn byrjar að ranghverfast er
prófið talið jákvætt.2
Niðurstaða þessarar athugunar var
sú að hvergi væri að finna lýsingu
Grassets á umræddu prófi sem við
hann er kennt í Svíþjóð og hér á
landi, nema í sænskum kennslubókum
í taugalæknisfræði.3 Tóku nú að vakna
efasemdir um réttmæti heitsins, en ekki
var gert meira í málinu að sinni. Árið
2006 birtist grein í Uikartidningen4 þess
efnis að Grasset-próf væri rangnefni,
Grasset hefði aldrei lýst þessu prófi
og líklegast að þessi notkun á heitinu
í sænskri taugalæknisfræði byggðist á
misskilningi. Niðurstaða greinarinnar
var því sú að best væri að hætta
notkun þess. Lagt var til að prófið
yrði kallað: „armar-framát-strack"
sem þýða má sem „handleggir beinir
fram". Þessi tillaga var tekin upp í
nýjustu útgáfu aðalkennslubókar Svía
í taugalækningum.5 Þrátt fyrir þetta
hefur heitið lifað góðu lífi á íslandi til
skamms tíma. Eldri kollegum er tamt
að nota það, auk þess sem nýtt heití
hefur vantað til að leysa það gamla af
hólmi. Eftir útkomu sænsku greinarinnar
var fljótlega reynt á taugalækningadeild
Landspítalans að víkja heitinu frá, en
einhverra hluta vegna héldu læknanemar
og unglæknar áfram að nota það. Kom
þá í ljós að við kennslu á taugaskoðun
var notað sænskt myndband þar sem
Grasset var títtnefndur. Þetta teljum við
að minnsta kosti vera eina af skýringum
þess að Grasset var reis aftur og aftur
upp frá dauðum í okkar nærumhverfi.
Okkur þykir því sá kostur vænstur að
reyna nú að skrifa hann út af borðinu, í
eitt skipti fyrir öll.
380 LÆKNAblaðið 2011/97