Fréttatíminn - 19.12.2014, Síða 24

PI
PA
R\
TB
W
A
•
S
ÍA
•
1
33
63
9
Demants skart
-falleg jólagjöf
jonogoskar.is Sími 5524910 Laugavegi 61 Kringlan Smáralind
E nda þótt margir íbúar höfuð-staðarins nytu mjólkurafurð-anna sem „Reykjavíkurbændur“
framleiddu var ánægja Reykvíkinga
með kúabúskap í bænum um og upp úr
miðri 20. öld blendin á köflum. Kýrnar
þóttu þó tiltölulega saklausar skepnur
og héldu sig yfirleitt innan girðingar
og voru fremur auðveldar viðureignar.
Börnum og unglingum fannst mörgum
spennandi að kynnast sveitabúskapn-
um og eldri háttum. Og óbyggðu landi
fylgdi svigrúm til athafna sem krakk-
arnir nýttu sér til hins ítrasta.
Bryndís Schram leikkona bjó á
barnsaldri við Bollagötu í Norðurmýr-
inni á fimmta áratugnum og þurfti að
fara framhjá Klömbrum og Sunnuhvoli
þegar hún heimsótti afa sinn og ömmu
við Háteigsveg. Ef enginn sá til gat hún
stytt sér leið yfir Klambratúnið: „Okkur
krökkunum var annars bannað að stíga
fæti inn á þetta tún því að þar voru kýr
á beit. Stundum voru þar líka bolar. Ég
var nú hálfhrædd við þessar meinlausu
skepnur því að ég vissi að bolar gátu
stangað ... Suma dagana var verið að
slátra að Klömbrum og þá staldraði ég
við til þess að virða fyrir mér hrollvekj-
andi, hauslausa skrokka sem ég hafði
þó enga ástæðu til að óttast úr þessu.
Þeir áttu vart annað eftir en að verða
etnir upp til agna. Við Sunnuhvol var
stór mykjuhaugur sem ilmaði stórfeng-
lega. Þar voru líka kýr og ef ég var á
ferðinni á réttum tíma var mér fenginn
bolli, fullur af spenvolgri mjólk.“ Flest
börn kynntust „sveitalífinu“ í bænum
með einum eða öðrum hætti á fimmta
og sjötta áratug 20. aldar. Sonja Back-
man ritari þurfti t.d. sem barn á fimmta
áratugnum að sækja mjólk nokkurn
spöl: „Við áttum heima við Háaleitisveg,
rétt hjá þar sem Miklabraut og Háaleit-
isbraut mætast nú. Þaðan var dýrðlegt
útsýni til Esjunnar og yfir alla Reykja-
vík og flóann. Það var sveitabragur á
þessu, afi og amma ráku þarna lítið bú
um tíma, enda lítil byggð í kring, ekki
einu sinni Smáíbúðahverfið tekið að
byggjast. Við lékum okkur með leggi
og skeljar í þúfunum þarna og þegar ég
sótti mjólkina í bæ við Grensásveginn
þá fór ég yfir holtið sem allt var í þúfum
og götuslóðum, og mér fannst þetta
mikið ferðalag.“
Stór tún ætluð búpeningi inni í miðri
byggðinni vöktu ekki mikla hrifningu
fólks sem þótti skortur á skipulögðum
barnaleikvöllum tilfinnanlegur. Um
miðja öldina þótti t.d. langt í slíkan
leikvöll fyrir krakka sem bjuggu við
Miklubrautina. Þeir nutu hins vegar
góðs af Klambratúninu á veturna en
þegar voraði og kúnum var hleypt á
túnið var umferð um það bönnuð. Frú
einni við Miklubrautina þótti súrt í
broti að börnin skyldu þurfa að víkja
fyrir beljunum, einkum þar sem enginn
leikvöllur var í grenndinni. Undir þetta
tóku aðrar húsmæður við Miklubraut-
ina og þótti landrýmið einmitt nægt á
opnu túnunum austan Rauðarárstígs og
meðfram Miklubraut. „Höfum við hús-
mæður á þessum slóðum reynt að beina
börnum okkar til leikja inn á þessa víðu
velli – en hvað skeður?“ ritaði húsmóðir
við umferðargötuna vorið 1949, og svar-
aði síðan spurningunni: „Börnin hafa
... verið rekin jafnóðum út á götuna, svo
kýr og annar búfénaður geti verið þar
á beit, ótruflaður af ágengni barna.“
Þannig tókust á ólík sjónarmið.
Ýmis önnur óþægindi gátu fylgt
kúabúskap inni í miðri íbúðarbyggð.
Í Skjólunum var t.d. kúm stundum
sleppt lausum á fimmta áratugnum.
Kýrnar áttu það þá til að narta í „þau
fáu strá sem eftir kunna að leynast í
forinni milli hinna nýbyggðu húsa. Og
þá er ekkert því til fyrirstöðu að kýrnar
bregði sér inn á illa girtar lóðir eða inn
um hlið, sem börn skilja eftir opin, og
eyðileggi blómabeð, og hríslur og gras-
flatir.“ En fleira angraði nágrannana í
Skjólunum því af og til nudduðu kýrnar
sér upp við nýlega múrhúðuð hús,
húsahorn og tröppur skreyttar skelja-
sandi, svo skrautið hrundi úr veggj-
unum og sum húsin stóðu „jafnvel eftir
hornasnjáð eftir beljurassana“. Íbúarnir
voru orðnir langþreyttir. Hjá lögregl-
Sveitabragur
Í bókinni Sveitin í sálinni fjallar Eggert Þór Bernharðsson sagnfræðingur
um horfinn heim í Reykjavík, þann tíma þegar sveitafólk var að koma sér
fyrir á mölinni og hafði með sér siði og venjur úr heimahögunum. Við
grípum hér niður í kafla þar sem sagt er frá búskap í borginni.
Á Grettisgötu
20a, milli
Klapparstígs
og Frakkastígs,
var fjós fram á
sjötta áratuginn.
Kúabóndi þar var
Hjörleifur Guð-
brandsson og á
sumrin rak hann
kýrnar á beit í
Vatnsmýrina.
Krakkarnir í
nágrenninu
höfðu gaman af
því að fylgjast
með atganginum
þegar kýrnar
héldu af stað á
beitilandið.
unni virtist ekkert þýða að kvarta
og „eigandinn svarar engu góðu
ef að er fundið við hann. Skjólbúar
hafa lauslega rætt það sín á milli
hvort ekki væri reynandi að taka
kýrnar og mjólka þær upp í staðinn
og vitja hvort það gæti ekki orðið til
þess að eigandinn reyndi að gæta
þeirra betur.“
Í miðbænum var meiri andstaða
gegn kúabúskap en víðast annars
staðar. Á Grettisgötu, milli Klappar-
stígs og Frakkastígs, var fjós fram
á sjötta áratuginn og þá hafði það
staðið þar í um þrjá áratugi. „Ég
byrjaði strax með eina kú og síðan
óx þetta. Gat ekki látið þetta vera
þó að ég væri fluttur úr sveitinni.
Og svo var nú borgin ekki stærri
en það að hún bauð manni tækifæri
til að hafa einhverjar skepnur, þó
ekki væri nema til gamans,“ sagði
kúabóndinn, Hjörleifur Guðbrands-
son. Ekki voru allir nágrannar
fjóssins sáttir við búskapinn vegna
óþrifnaðar sem sagður var stafa
af honum. Bóndinn réð ekki yfir
beitilandi í grenndinni en hann
hafði ræktað talsvert tún sem hann
hafði í erfðafestu í Vatnsmýrinni
og auk þess leigði hann þar annað
tún, en þegar lagning Reykjavíkur-
flugvallar hófst á styrjaldarárunum
varð hann að draga saman seglin.
Þá hafði Hjörleifur byggt fjárhús
í Vatnsmýrinni og hélt þar um
hundrað kindur en fjárhúsið sitt
fékk hann flutt til; inn á garðasvæð-
ið sem þar var. Kýrnar urðu þrettán
þegar mest var. Bærinn útvegaði
Hjörleifi slægjuland á Korpúlfsstöð-
um þegar hann missti aðaltúnin í
Vatnsmýrinni undir flugvöllinn.
Eftir stríð hélt Hjörleifur kúabú-
skapnum áfram og hafði skika í
Vatnsmýrinni. Þangað rak hann
kýrnar á beit á sumrin. Kvölds
og morgna spásseruðu þær eftir
Grettisgötu, upp Frakkastíg, niður
Njarðargötu og á beitilandið. Kýrn-
ar torvelduðu stundum umferð við
nærliggjandi götur. Borgurum þótti
sem kúahjarðir á umferðargötum
gerðu umferðina ekki auðveldari
eða bægðu hættum hennar frá.
Ýmsum þótti lítill menningar-
bragur að kúahjörðinni og ekki við-
eigandi að hún sprangaði í hjarta
höfuðstaðarins. Bent var á að það
þætti vafalaust skrítin sjón að sjá
hlutfallslega jafn stóran hóp kúa
í miðhluta New York, eða nokkur
hundruð samtals. Eða í Kaup-
mannahöfn, London og Moskvu.
[...]
Ýmsum fannst á sínum tíma bæj-
arbúar vera að breytast í ansi „fínt
fólk“ fyrst þeir gætu ekki þolað
húsdýr eins og kýr í nágrenni við
sig, dýr sem fylgt höfðu Íslend-
ingum um aldir. En tímarnir voru
breyttir og svo virtist sem ófáir Ís-
lendingar væru góða stund að átta
sig almennilega á því að stór hluti
þjóðarinnar bjó ekki lengur í sveit.
„Það er eins og þeir haldi að þeir
geti alveg athafnað sig nákvæmlega
eins með búfénað sinn í Reykjavík
eins og vestur á Hornströndum,“
var t.d. ritað í upphafi sjötta áratug-
ar þegar deilur um sauðfé í bænum
stóðu sem hæst.
24 bækur Helgin 19.-21. desember 2014