Fréttatíminn - 19.12.2014, Blaðsíða 46

NÝ SKARTGRIPALÍNA
PURE aurum
Bankastræti 4 I sími: 551 2770
Pure aurum, ný glæsileg skartgripalína,
úr 18 karata gulli, hvítagulli og demöntum.
Frí heimsending af www.aurum.is
H ugsun okkar virðist föst í gamalgrónu mynstri sem endurspeglar kynferðis-legt atferli okkar. Hugmyndin um að
valdaójafnvægi sé kynferðislega aðlaðandi
getur valdið umfangsmiklum vandræðum,“
segir séra Bjarni Karlsson. Hann hefur starfað
sem prestur í meira en tvo áratugi og síðustu
sextán árin sem sóknarprestur í Laugarnes-
kirkju. Nú hefur hann látið af embætti, opnað
eigin sálgæslustofu og sest á skólabekk. „Þetta
er náttúrulega bara miðaldurskrísa í nýrri
útfærslu, útskýrir Bjarni, ég er bara að reyna
að hafa gaman af lífinu og gera eitthvað af viti í
leiðinni,“ segir hann.
Bjarni vinnur að doktorsverkefni sínu í sið-
fræði við Háskóla Íslands þar sem hann beinir
sjónum að fátæktarvandanum og hefur talað
nokkuð um hann á fundum og í fjölmiðlum.
Hann er með meistaragráðu í kynlífssiðfræði
og hélt nýlega einnig erindi um það efni og
segir að sannarlega megi finna tengingu þarna
á milli. „Hvort heldur við ræðum fátækt og
Hagkerfi
hins kyn-
ferðislega
Séra Bjarni Karlsson segir hugmyndir nútímafólks
um hvað það er að vera kynferðislega aðlaðandi
byggist á aldagömlum hugmyndum um valdaójafn-
vægi kynjanna. Bjarni er með meistaragráðu í
kynlífssiðfræði og segir kynferðislega aðlöðun
vera dæmi um safngæði ekki síður en menntun,
fjárhagur og félagslega staða.
farsæld eða fjöllum um kynferðis-
lega aðlöðun þá erum við alltaf að
huga að gæðum. Ég hef lengi verið
að reyna að skilja betur hvernig
gæðum er safnað og miðlað milli
fólks og hvaða lögmál gilda í
þeim efnum. Fátækt er til dæmis
ekki bara spurning um fjármagn,
heldur varðar hún ekki síður skort
á öðrum safngæðum svo sem
menntun, heilsu, félagsstöðu og
aðgengi að stofnunum samfélags-
ins. Kynferðisleg aðlöðun er enn
ein tegund safngæða og það er
mjög áhugavert að reyna að skilja
hvernig það hagkerfi virkar,“ segir
Bjarni. Kynferðisleg aðlöðun er í
þessum skilningi það sem í dag-
legu tali kallast að vera sexí.
Guð faðir og móðir jörð
„Sá sem er sætur og sexí mætir
færri hindrunum í samfélaginu og
nær markmiðum sínum betur fyrir
vikið. Það sem ég er að skoða hér
er það hvort sömu lögmál kunni að
gilda er kemur að myndun skort-
hópa í þessu hagkerfi eins og öðr-
um. Hvað merkir það fyrir persónu
að lenda í and-kynferðishópi? Og
hvar er sú ákvörðun tekin? Hver
ákveður hvað er sexí?,“ spyr Bjarni
en hann hefur verið að kynna sér
fræðaskrif höfunda sem halda
því fram að hugmyndin um hvað
sé kynferðislega aðlaðandi eigi
sér djúpar og langþróaðar rætur í
menningu okkar.
„Þar kemur við sögu samruni
kristinnar og grískrar hugsunar
í Rómarveldi til forna sem birtist
meðal annars í því að okkur þykir
ekkert skrýtið að heyra orðasam-
hengið Guð faðir og móðir jörð.
Hið andlega og upphafna er tengt
við karlinn en efnisheimurinn við
konuna. Okkur þykir sjálfgefið í
daglegu tali að stjórnun sé ofan
frá en þau sem láta að stjórn séu
á gólfinu, niðri. Hugsun okkar
virðist þannig föst í gamalgrónu
ríkjandi-víkjandi mynstri sem end-
urspeglast líka í kynferðislegu at-
ferli okkar,“ segir Bjarni og bendir
á að dæmi séu óteljandi. „Ég man
enn hvar ég stóð í fyrsta sinn þeg-
ar ég sá hærri tölu á skattframtali
okkar hjóna hennar megin. Það
truflaði hugmynd mína um hvað
það er að vera karlmaður. Gagn-
kynhneigður karl leitar oftast að
konu sem hafi minni almenn völd
en hann, minni safngæði. Gagn-
kynhneigð kona leitar upp fyrir sig
í þessum efnum. Við höfum með
öðrum orðum gert valdaójöfnuð
kynferðislega aðlaðandi í menn-
ingu okkar.
Í starfi mínu sem prestur hef ég
gefið saman mörg hundruð hjón.
Þegar brúðurin gengur inn kirkju-
gólfið leidd af traustum og góðum
karlmanni en brúðguminn stendur
uppi við altarið ásamt presti og
svaramanni, hvað erum við þá að
segja? Hvers vegna höfum við það
þannig daginn sem par blómstrar
í ástarsambandi sínu og heilsar
heiminum opinberlega sem hjón
að konan er leidd en karlinn stend-
ur ofar og hærra og bíður átekta?“
Endurspeglast í klámi
Þessar lýsingar eru í hugum okkar
beintengdar við rómantík, líkt og
það þegar karlmaðurinn opnar dyr
fyrir konu eða greiðir reikning-
inn. Bjarni bendir á að það þurfi
að hafa varann á þegar fólk skil-
greinir rómantík á þennan hátt.
„Ég er hræddur við ójöfnuð vegna
þess að ég sé hvað hann gerir við
fólk. Ég held að hugmyndin um
ójöfn völd sem þátt í kynferðislegri
aðlöðun sé ekki saklaus rómantík
heldur misskilningur sem leiði til
vandræða á mörgum sviðum.
Mannslíkaminn er svo mátt-
ugur og hann talar svo sterku máli
að við verðum að vera meðvituð
um hvað við segjum með líkam-
anum og hvað við ætlum ekki að
segja. Ef karl og kona eru mest
aðlaðandi og eftirsóknarverðust í
ríkjandi-víkjandi hlutverkum þá er
slíkt ekki án afleiðinga. Ef konan
er fegurst þegar hún er háð líkt
og barn, er hún þá kannski bara
best sem barn? Það er náttúrulega
niðurstaða klámsins. Í hefðbundnu
klámi eru konur háðar og hárlaus-
ar eins og börn.
Ég óttast að það sé rétt sem
ýmsir femíniskir fræðimenn
halda fram að kynferðisofbeldi á
börnum eigi rætur í þessum hug-
myndaheimi. Tungumálið kemur
líka upp um okkur þegar við tölum
um brúðkaup og bætum við að
karl kvænist en kona giftist; hann
fær konu hún er karli gefin. Þetta
er náttúrulega svo þreytt og svo
endalaust leiðinlegt og í eðli sínu
sneytt öllum þokka því það snýst
einmitt ekki um rómantík heldur
meðhöndlun á valdi.“
Kvenlíkaminn og náttúran
Bjarni segist sjálfur vera að læra
en það megi vel velta því fyrir sér
hvort það sé náttúran ein sem
ráði þegar fólk hrífst hvort af öðru
því að líkindum séu þar einnig
að verkum ýmsir menningarlegir
þættir þannig að hugmyndir okkar
um kynferðislega aðlöðun séu í
aðra röndina tjáning á hugmynd-
um okkar um það vald sem við
höfum í lífinu og hvernig eigi með
það að fara.
„Mér þykir það áhugaverð hugs-
un hvort kynferðisleg safngæði lúti
sömu lögmálum og annað kapítal í
mannlífinu og hvort ríkjandi-víkj-
andi samskipti sem við blasa í kyn-
ferðistengslum nái ef til vill einnig
til fleiri sviða svo sem umgengni
manna við náttúruna. Hvaða hvatir
búa að baki virkjanaofforsi okkar
eða framræslufárinu á síðustu öld
þegar helmingur alls votlendis Ís-
lands var þurrkaður upp og grafnir
33.000 kílómetrar af skurðum í
fullkomnu fyrirhyggjuleysi? Ég
velti fyrir mér hvort þessi yfir-
gangssama nálgun við landið og
gæði þess sé af sömu rótum og
undirokun kvenlíkamans í menn-
ingu okkar“ segir Bjarni og spyr:
„Erum við kannski fastari í hug-
takasamhenginu Guð faðir, móðir
jörð en við viljum vera láta?
Erla Hlynsdóttir
erla@frettatiminn.is
Bjarni Karlsson
segir að það hafa
truflað hugmynd
sína um hvað
það sé að vera
karlmaður þegar
hann sá í fyrsta
sinn hærri tölu hjá
eiginkonu sinni á
skattframtalinu.
Ljósmynd/Hari
Sá sem er
sætur og
sexí mætir
færri hindr-
unum í
samfélaginu.
46 viðtal Helgin 19.-21. desember 2014