Þjóðlíf - 01.01.1990, Qupperneq 22

ERLENT
STÖÐUG UMRÆÐA UM
MEIRA LÝÐRÆÐI
Aldarafmœli sœnska jafnaðarmannaflokksins á þessu ári.
Einstakur ferill valda og áhrifa.
Á s.l. ári hafa sænskir jafnaðarmenn
haldið hátíðlegt aldarafmæli flokks síns.
Sveríges Socialdemokratiska Arbetar-
parti, eins og flokkurinn heitir, var stofn-
aður í apríl 1889 og nú, 100 árum síðar,
geta jafnaðarmcnn glaðst yfir ferli sem á
margan hátt er einstakur í sögunni.
Sænski jafnaðarmannaflokkurinn er,
hvað kosningafylgi, þátttöku í ríkis-
stjórn og hreinar flokksstjórnir áhrærir,
lang árangursríkasti jafnaðarmannaflokk-
ur heims og raunar eru einnig sárafáir
borgaraflokkar sem náð hafa svipuðum ár-
angri. Helst eru það Frjálslyndi lýðræðis-
flokkurinn japanski og hinn írski Fianna
Fáil sem hafa af einhverju álíka að státa.
1921 voru fyrstu þingkosningar í Sví-
þjóð með almennum kosningarétti. Frá
þeim tíma og til dagsins í dag hafa sænskir
jafnaðarmenn að meðaltali fengið 45% at-
kvæða í þingkosningum. í fimm kosning-
um (þing- og bæja) hafa þeir fengið yfir
helming greiddra atkvæða. Af þeim 68
árum sem liðin eru frá fyrstu lýðræðislegu
kosningunum hafa Svíar búið við jafnað-
armannastjórn í 54. í 40 ár samfleytt voru
sænskar stjórnir leiddar af jafnaðarmönn-
um og oftast sátu þeir einir við stjórnvöl-
inn.
En eitt er að ná völdum, annað að halda
þeim og hið þriðja að nota þau til einhvers.
Sænskir jafnaðarmenn hafa verið duglegir
hvað fyrri atriðin tvö varðar en hvernig er
með hið þriðja? Á hvern hátt hafa jafnað-
armenn sett mark sitt á sænskt samfélag?
Skilur það sig á einhvern afgerandi hátt frá
öðrum vestrænum samfélögum?
Olof Palme líkti eitt sinn hreyfingu um-
bótasinnaðra jafnaðarmanna við snigil.
Snigillinn fer hægt yfir en hann þokast þó
stöðugt áfram. Ákafamennirnir örvænta
yfir því hversu seint sækist en andstæðing-
arnir örvænta yfir seiglunni sem gerir að
snigillinn virðist óstöðvandi. Annar mikil-
INGÓLFUR V.GÍSLASON SKRIFAR
vægur þáttur líkingarinnar eru þreifmgar
snigilsins og hreyfiflötur hans. Með öng-
unum finnur hann framtíðarmarkmið og
hreyfiflöturinn velur bestu leiðina á
grundvelli reynslunnar. Erþetta hin ágæt-
asta líking á starfi sænskra krata. Margar
umbætur þeirra hafa þokað samfélaginu í
þá jafnréttisátt er jafnaðarmenn stefna og
hin langa valdaseta þeirra stafar ekki hvað
síst af þolinmæði þó seint miði, góðri
þekkingu á raunveruleika sænsks samfé-
lags og oft snilldarlegri stjórnlist á örlaga-
stundum.
Þá hefur það hjálpað jafnaðarmönnum
að sænskir borgarar hafa aldrei átt sér
einn stóran flokk. Þeir hafa jafnan verið
klofnir í tvo eða fleiri flokka af svipaðri
stærð. Innbyrðis barátta þessara flokka
hefur mjög auðveldað jafnaðarmönnum
að halda völdum. Þingstaðan hefur boðið
uppá ýmsa möguleika til samsteypu-
myndunar í einstökum málum og jafnað-
armenn þoka málum sínum áfram með því
Hreyfíngin er eins og snigill, sagði Olof
Palme.
að styðjast ýmist við þennan flokkinn eða
hinn. Er það raunar eitt af höfuðeinkenn-
um sænskra jafnaðarmanna og vafalaust
einn helsti skýringarþátturinn á langri
valdasetu þeirra að samvinna og eins breið
eining og framast er unnt, er ætíð haft að
leiðarljósi. Flokkurinn hefur aldrei dottið
í gryfju einangrunarstefnu eða reynt að
skauta sænsk stjórnmál. Dyrnar hafa ætíð
staðið opnar vilji einhver ræða stefnu og
störf. Þetta hefur þó ekki orðið til þess að
rekin væri marklaus hentistefnupólitík.
Samningarnir hafa jafnan þýtt að jafnaðar-
menn hafa þokað fram sínum málum en
þá á einhvern þann hátt að sem fæsta stuði
og valdi sem minnstum klofningi í samfé-
laginu.
Kjósendum, sem eru vanir stöðugleika,
þykir ekki fýsilegt að styðja borgaraflokk-
ana sem ómögulega virðast geta komið sér
saman um nokkurt mál. Enda nýta jafnað-
armenn sér óspart í áróðri reynsluna frá
árunum 1976-1982 er borgaraflokkar sátu
við stjórnvölinn en stjórnarkreppur og
innbyrðis rifrildi ráðherra einkenndu þau
ár.
Fyrstu ár jafnaðarmannaflokksins fóru
í áróður og eflingu flokksins og alþýðu-
samtakanna. Kröfur flokksins snerust
fyrst og fremst um almennan kosningarétt
og slík lýðréttindi. Þegar flokkurinn fyrst
myndar ríkisstjórn 1920 er þeim mark-
miðum að mestu náð. Þess í stað gat flokk-
urinn einbeitt sér að efnahagslegum jöfn-
uði og má segja að slíkt markmið hafi verið
leiðarljós flokksins allt fram á síðustu ár er
krafan um einhvers konar efnahagslegt
lýðræði hefur fengið aukinn þunga. Hún
er raunar ekki ný hjá jafnaðarmönnum og
má minna á þau orð Ernst Wigforss frá
1923 að „lýðræðið geti ekki numið staðar
við verksmiðjudyrnar". Það er þó ekki
fyrr en nýlega sem rykið hefur verið dust-
að af þessari hugmynd og þá eftir að efna-
22 ÞJÓÐLÍF