Þjóðlíf - 01.01.1990, Blaðsíða 24

ERLENT
ROdsstjóm Svía.
þegasjóðunum. Samákvörðun þýðir að
fyrirtækjum er óheimilt að gera einhverjar
breytingar á rekstri eða fyrirkomulagi án
þess að ræða slíkt fyrst við verkalýðsfélög-
in. Hefur mikilvægi laganna ef til vill fyrst
og fremst falist í auknu atvinnuöryggi þar
eð brottrekstur getur ekki átt sér stað án
viðræðna. Höfuðgalli laganna er ef til vill
að samráðið er falið verkalýðsfélögunum
en ekki starfsfólki hvers vinnustaðar. Þar
af leiðandi verður ekki um bein áhrif
verkafólks að ræða heldur fulltrúalýðræði.
Samkvæmt hinni upprunalegu mynd
launþegasjóðanna áttu þeir smátt og smátt
að sjá til þess að verkalýðshreyfingin eign-
aðist meirihluta hlutabréfa fyrirtækja og
réði þannig í reynd atvinnulífinu. Eftir
hatrammar deilur og mikið makk var á
endanum samþykkt mikið þynnt tillaga
sem ekki hefur í för með sér neinar kerfis-
breytingar. Launþegasjóðirnir auka eitt-
hvað möguleika ríkisvaldsins til stýringar
á fjárfestingum en heildaráhrif þeirra á
fjármagnsmarkaðinn eru hverfandi. Má ef
til vill segja, að það eina sem gerst hafi sé
að atvinnubraskarar hafi fengið fé launa-
manna að leika sér með.
kki er þó óhugsandi að á þessu verði
breyting í framtíðinni því í kjölfar þó
nokkurs fjármagnsflótta frá Svíþjóð að
undanförnu hefur einn helsti forystumað-
ur iðnverkafólks, Leif Blomberg, varpað
fram þeirri hugmynd að allar takmarkanir
á fjármagnseign launþegasjóðanna og
fleiri opinberra sjóða verði afnumdar.
Sjóðirnir verði síðan notaðir til að kaupa
upp fyrirtæki er hugsa sér að flytja til ann-
arra landa. Óvíst er hversu alvarlega þetta
er meint. Ef til vill er hér frekar um að
ræða aðvörun til atvinnurekenda.
Þá ber og að hafa í huga að launþega-
sjóðirnir voru ákaflega óheppilegir frá
pólitískum sjónarhóli. Atvinnurekendur
snerust hatrammir gegn þeim og borgara-
flokkarnir sameinuðust í einarðri and-
stöðu. Skoðanakannanir sýndu yfirleitt að
meirihluti Svía var sjóðunum andvígur.
Sérstök mótspyrnunefnd var sett á lagg-
irnar og fékk hún tugi þúsunda til mót-
mælaaðgerða fyrstu árin. Ef ekki hefði
komið til sterkur þrýstingur Alþýðusam-
bandsins hefði vafalítið verið hætt við
þessa sjóði. Mesta loftið er þó úr and-
stöðunni nú enda augljóst mál að sjóðirnir
valda engum eigindar breytingum á
sænsku samfélagi.
í þessu sambandi er mikilvægt að hafa í
huga hin nánu tengsl sem eru milli sænska
Alþýðusambandsins (LO) og flokks jafn-
aðarmanna. Til skamms tíma var það
raunar svo að aðild að verkalýðsfélagi
þýddi jafnframt aðild að flokki jafnaðar-
manna svo fremi menn segðu sig ekki
formlega úr flokknum. Þessu hefur nú
verið breytt, en mörgum til nokkurrar
undrunar virðist það ekki ætla að hafa
neinar stórvægilegar breytingar í för með
sér hvað félagafjölda í flokknum áhrærir.
Mikilvægi tengsla flokksins og Alþýðu-
sambandsins felst ekki hvað síst í því að
aðild sænsks verkalýðs að verkalýðsfélög-
um er einna mest í heimi. Er nokkurn
veginn óhætt að segja að allir séu í verka-
lýðsfélagi.
Takist að viðhalda þessum skipulags-
grunni er það mikilvægt fyrir valdastöðu
framtíðarinnar. Það ber að hafa í huga að í
þeim löndum sem upplifað hafa verulega
hægrisveiflu hefur það stafað af því að
nýborgaraleg öfl hafa fengið til liðs við sig
hópa úr verkalýðsstétt sem gömlu borg-
araflokkunum tókst aldrei að telja á sitt
band. Sterk verkalýðshreyfing er þar mik-
ilvægur brimbrjótur.
Þá hafa tengslin þýtt, að mun minni
hætta hefur verið á einangrun flokksins og
forystunnar frá almenningi í landinu. Al-
þýðusambandið hefur ýtt á um að rekin sé
stéttastefna, stefna sem gagni verkalýðn-
um. Róttækustu tillögur jafnaðarmanna
hafa átt upptök sín hjá Alþýðusamband-
inu sem þannig hefur rekið á eftir flokkn-
um og unnið gegn þeirri stöðnun er annars
vill einkenna flokka er lengi halda völd-
um.
Fleira en vinnustaðalýðræði er þó hugs-
anlegt til lausnar þess vanda að byggja
áðurnefnt stéttabandalag og eru breyting-
ar á skattakerfinu ef til vill vænlegasta
tilraunin. Langvinnar viðræður hafa átt
sér stað milli ríkisstjórnarinnar og borg-
araflokka um það sem fjármálaráðherrann
kallar „skattaumbætur aldarinnar". Þarer
stefnt að því að lækka tekjuskatta en bæta
ríkissjóði það upp með breikkun á sölu-
skattsgrunni. Sá flokkur sem hér er lengst
til hægri, Moderata samlingsparti, dró
sig snemma úr viðræðunum þar eð þeir
eru ekki til viðræðu um annað en að heild-
ar skattaálögur lækki. Það er á hinn bóg-
inn athyglisvert, að bæði Miðflokkurinn
og Þjóðarflokkurinn sátu eftir, en þeir
hafa ásamt jafnaðarmönnum, reynt mest
til að ná áhrifum meðal millihópanna.
Lækkun tekjuskatts er hugsað sem
vinnuhvetjandi aðgerð en það er einnig vel
hugsanlegt að hún dragi úr þeim þrýstingi
á fjármál ríkisins sem launakröfur opin-
berra starfsmanna hafa verið hin síðari ár.
Takist á þann hátt að sætta opinbera
starfsmenn við kjör sín án þess að dregið
sé úr þjónustu velferðarríkisins er líklegra
að jafnaðarmönnum takist það ætlunar-
verk sitt að byggja nýtt stéttabandalag
verkalýðs og miðhópa. Margt á þó eftir að
gerast áður en unnt er að segja hvort eitt-
hvað slíkt hafi gerst. Þar skiptir ekki hvað
minnstu máli hvort tekst að fá TCO (hið
sænska BSRB) að fallast á skattabreyting-
arnar.
24 ÞJÓÐLÍF