Þjóðlíf - 01.01.1990, Blaðsíða 51

Mætti hugsa sér að sveitarfélög fengju hluta af ágóða af sölu veiðileyfa eða réði sjálft sölu veiðileyfanna..
fiskistofnar, veiðarfæri, og félagslegt um-
hverfi - ættu menn að geta lært sitthvað af
reynslunni af þeim.
Erlendis er dágóður hópur fræðimanna
að kanna reynsluna af kvótakerfum og
sölu veiðileyfa. Slíkar rannsóknir hafa
m.a. beinst að því að kanna hvort stjórn-
unarstefna í sjávarútvegi nær tilætluðum
árangri og hvort hún hefur óvæntar hliðar-
verkanir í för með sér. Ljóst er að þjóðfé-
lagslegu áhrifin eru margþætt. Vanalega
er það yfirlýst markmið veiðistjórnunar að
auka arðsemi og tryggja viðhald fiski-
stofna. En stundum markast veiðistefnan
einnig af öðrum sjónarmiðum, sem síður
er fjölyrt um. Það kann til dæmis að vaka
fyrir fylgismönnum kvótakerfa, að hafa
hömlur á samkeppni og standa vörð um
hagsmuni ákveðins hóps sjómanna og út-
gerðarmanna. í nýlegri rannsókn á úthlut-
un veiðileyfa á Nýfundnalandi segir til
dæmis að yfirlýstum hagrænum og vist-
fræðilegum markmiðum hafi að nokkru
leyti verið náð, en svo virðist sem það hafi
verið dulið markmið að hygla sumum
hagsmunahópum á kostnað annarra.
Handhafar veiðileyfa hafi fengið umtals-
verð forréttindi á silfurfati. Uthlutun
veiðileyfa hafi haft í för með sér aukið
misrétti og ný félagsleg skil. Hópur leyfis-
hafa hafi orðið að þröngri valdaklíku, sem
í auknum mæli hasli sér völl á pólitískum
vettvangi. Veiðistefnan hafi því haft í för
með sér róttækar breytingar á félagsskip-
an heilla sjávarþorpa.
Eins og kunnugt er, hafa svipaðar gagn-
rýnisraddir heyrst hérlendis. Tvennt er
það einkum, sem menn hafa beint athygl-
inni að; annars vegar tengsl þéttbýlis og
dreifbýlis, hins vegar tengsl ólíkra stétta
eða þjóðfélagshópa. Hvað fyrra atriðið
snertir, er því haldið fram að afli flytjist á
milli byggða £ skjóli kvótakerfisins. Af-
leiðingin sé sú, að sumar byggðir, einkum
þær fjölmennari, dafna á meðan aðrar
ramba á barmi gjaldþrots. Lauslegar
kannanir gefa þó til kynna, enn sem kom-
ið er að minnsta kosti, að flutningar afla-
kvóta séu ekki í eina átt, að mynstrið sé
flóknara en hér er gefið í skyn. Þeir sem
hafa haldið byggðasjónarmiðinu á lofti
leggja til að kvóti verði bundinn við
byggðarlög í ríkara mæli en nú er. Hvað
félagslegu skilin varðar, er bent á að með
kvótakerfinu hafi ein mikilvægasta auð-
lind þjóðarinnar verið falin fámennum
forréttindahópi til einkaafnota. Smátt og
smátt muni eignir í sjávarútvegi flytjast á
færri hendur. Afleiðingin verði ný stétta-
skipting og mun djúpstæðari en sú sem
íslendingar eiga að venjast. í vaxandi mæli
verði skilið á milli útgerðar og sjósóknar,
milli fjármagns og vinnuafls.
Skipstjórar og áhafnir þeirra verði ein-
ungis launamenn í þjónustu þeirra stór-
fyrirtækja sem eiga bátana og veiðileyfin.
Þeir sem leggja áherslu á félagslegu skilin
eru yfirleitt þeirrar skoðunar að ef íslend-
ingar á annað borð halda sér við kvótakerfi
eigi þeir að minnsta kosti að krefjast gjalds
fyrir afnot af auðlindunum. í fljótu bragði
eru framangreindar lausnir á stjórnunar-
vandanum illsættanlegar; annars vegar
byggðasjónarmiðið sem leggur áherslu á
vöxt dreifbýlisins, og hins vegar leyfis-
sölusjónarmiðið sem leggur áherslu á
ágæti markaðarins og sameiginlegan eign-
arrétt þjóðarinnar. Vel má þó vera að unnt
sé að sætta þessi sjónarmið með einhverj-
um hætti. Til að mynda mætti hugsa sér að
sveitarfélögin fengju hluta af ágóðanum af
sölu veiðileyfa til eigin afnota. Einnig
mætti hugsa sér að sveitarfélagið réði sölu
veiðileyfa og því væri í sjálfsvald sett hvort
það léti markaðinn ráða eða önnur (félags-
leg) sjónarmið.
ft er það félagslega umhverfi, sem
stjórnun fiskveiða miðast við, flókn-
ara en svo að áhrif opinberra aðgerða verði
auðveldlega ráðin fyrirfram. Ef við hins
vegar leiðum ævinlega hjá okkur að velta
vöngum yfir félagslegum afleiðingum
fiskveiðistefnunnar, hlýtur hún að koma
okkur í opna skjöldu. Ábyrg stjórnunar-
stefna hlýtur því að gefa gaum að víðtæk-
um afleiðingum veiðistefnunnar. Það er
ekki sjálfgefið að félagslegu áhrifin séu
nægjanleg ástæða til að vísa veiðistefnunni
á bug. Það má vel vera að við komumst að
ÞJÓÐLÍF 51