Þjóðlíf - 01.01.1990, Síða 53

að mörgu leyti verið lýðræðislegt og
heimamenn hafi haft mikil áhrif á opin-
bera stefnu, gefa ný viðhorf í atvinnu-
málum og raunar þjóðmálum yfirleitt til-
efni til að spyrja: Er stjórnkerfi sjávar-
útvegsins í takt við tímann? Er æskilegt og
framkvæmanlegt að flytja ábyrgðina á
stjórnun veiða í auknum mæli „heim í
hérað“?
etta eru stórarspurningar og rétt er að
skýra þær eilítið nánar. Á æðstu
stjórnstigum - á Alþingi og í sjávarútvegs-
ráðuneyti - hefur löngum verið fylgt þeirri
stefnu, sem Fiskiþing hefur mótað. Þaðan
kom til að mynda hugmyndin um kvóta-
kerfi í þorskveiðum. Löggjafinn og fram-
kvæmdavaldið eru raunar alls ekki skuld-
bundin til að fylgja stefnu Fiskiþings, en
það hefur þótt eðlileg skipan í ljósi þess að
Fiskiþing er skipað fulltrúum margra og
ólíkra hagsmunaaðila í sjávarútvegi. Á hitt
ber þó að líta, að skilgreiningin á hugtak-
inu „hagsmunaaðilar í sjávarútvegi“ er óð-
um að breytast. Stjórnskipan og hefðir
sjávarútvegsins urðu til á tímum frjálsra
veiða. Litið var svo á að stjórnun fiskveiða
væri nánast einkamál útgerðarmanna og
sjómanna. Nú eru hagsmunaaðilar í sjáv-
arútvegi mun víðari hópur og því fer fjarri
að hagsmunir í sjávarútvegi séu einskorð-
aðir við þá fulltrúa sem átt hafa sæti á
Fiskiþingi. í þorskastríðunum tók þjóðin
miðin við strendur landsins eignarnámi.
Þeim auðlindum, sem þar er að finna, er
nú úthlutað til fárra manna, oft þeirra
sömu og móta úthlutunarstefnuna. Þetta
getur varla talist lýðræðisleg skipan. Ég
minni á að á Fiskiþingi fer jafnan lítið fyrir
fiskverkafólki, sem þó hlýtur að hafa mik-
illa hagsmuna að gæta í þessum efnum.
Þeir 39 fulltrúar sem sátu nýafstaðið
Fiskiþing eru langflestir fiskverkendur,
sjómenn eða útgerðarmenn. Fiskverka-
fólk er að stórum hluta konur, og konur
hafa, eins og kunnugt er, látið málefni
sjávarútvegsins til sín taka í auknum mæli
bæði á vettvangi verkalýðshreyfingarinn-
ar og á pólitískum vettvangi (á Alþingi).
Engin kona sat hins vegar síðasta Fiski-
þing og ég dreg í efa að konur hafi nokk-
urn tíma áður átt þar fulltrúa.
Sumt af því sem gerðist á síðasta Fiski-
þingi undirstrikar þversagnirnar í því
stjórnkerfi sem við búum við. Einn þing-
fulltrúi lagði til að sett yrði í kvótalögin
ákvæði sem segir að „auðlindir hafsins séu
eign útgerðarmanna“, ekki þjóðarinnar
allrar. Sjálfsagt var það meira í gamni en
alvöru. En ber að líta svo á að hefði tillagan
fengið stuðning Fiskiþings væri Alþingi
siðferðilega skuldbundið til að samþykkja
hana? í annarri tillögu segir að „innan
tveggja til þriggja ára þurfi að rjúfa þau
tengsl sem eru milli veiðiheimilda og fjár-
magns í núverandi kerfi“. Sú tillaga var
raunar samþykkt, með sex atkvæðum
gegn fjórum. Ef þessari tillögu væri fylgt
hefði það, eins og nærri má geta, afar víð-
tæka þýðingu. í tvö til þrjú ár fengju menn
að slást um aflakvóta á frjálsum markaði.
Ekki er full ljóst hvað þá tæki við, en
væntanlega yrði kvótakerfið afnumið.
Fyrir sjö árum eða svo samþykkti Fiski-
þing flestum að óvörum að leggja til að
kvótakerfi yrði tekið upp í þorskveiðum.
Nú hafa sex menn knúið fram ályktun að
því er virðist um hið gagnstæða og það á
sama vettvangi. Ber virkilega að líta svo á
að Alþingi sé bundið af slíkri samþykkt?
Á málþingi Sjávarútvegsstofnunar 9.
nóvember benti einn fyrirlesaranna, Mar-
kús Möller, á að þegar til stæði að bora
jarðgöng á íslandi væri miklum fjármun-
um varið til jarðfræðilegra rannsókna.
Öðru máli gengdi hins vegar um stjórnun
fiskveiða, þar sem margfalt meiri hags-
munir væru í húfi. Fiskveiðistefnan væri
mörkuð án þess að nauðsynlegar rann-
sóknir hefðu verið gerðar, líkt og mönn-
um stæði á sama hvar jarðgöngin koma út.
Ef við höldum okkur við þessa samlíkingu
og hugsum okkur að bormennirnir komist
leiðar sinnar og göngin opnist á réttum
stað, verður þá nokkur trygging fyrir því
að við hin fáum að fara um þau? Hvaða
skilyrðum þurfa ferðalangar að fullnægja
og hvaða umferðarreglur verða í gildi?
ræðilegar kenningar kveða ekki á um
það hvernig eigi að stjórna fiskveið-
um og hvernig eigi að ferðast um jarð-
göng, hvað sé siðferðilega rétt og hvernig
eigi að reka heimili. Þær má hins vegar
nota til að fara nærri um það hvaða leiðir
séu ófærar, hvað sé ekki hægt. Aðrar þjóð-
ir hafa prófað margs konar aðferðir við
stjórnun fiskveiða og af þeim eigum við að
geta dregið nokkurn lærdóm. Vísindin
eru mikilvægt tæki öllum þeim, sem vilja
læra af reynslunni og umfram allt verðum
við að vera fær um að draga skynsamlegar
ályktanir af eigin reynslu. Ef svo á að
verða hljótum við að efla rannsóknir á sem
flestum hliðum sjávarútvegs. Við verðum
að horfast í augu við þá staðreynd að sjáv-
arútvegurinn á við margskonar vanda að
stríða. Það er ekki einungis um vistfræði-
legan og hagrænan vanda að ræða, heldur
djúpstæða félagslega kreppu.
Dr. Gísli Pálsson er dósentímannfræði við
Félagsvísindadeild Háskóla íslands.
ÞJÓÐLÍF 53