Frjáls verslun - 01.02.2007, Blaðsíða 71

F R J Á L S V E R S L U N • 2 . T B L . 2 0 0 7 71
TEXTI: JÓN G. HAUKSSON
MYNDIR: ÝMSIR
Er vaxtaokur
á Íslandi?
V ið skipta bank arn ir stór græða. Þótt Adam Smith hafi kennt okk ur, að eins gróði
þurfi ekki að vera ann ars tap við frjáls við-
skipti og verka skipt ingu, vakna grun semd ir
í brjóst um sumra manna um, að ein hverj ir
tapi, þeg ar aðr ir græða. Tveir hag fræð ing ar
hafa hald ið því fram, að bank arn ir græði, af
því að þeir stundi vaxta ok ur. Vaxta mun ur á
inn- og út lán um sé ó víða meiri en á Ís landi.
Ann ar þess ara manna er Guð mund ur Ó lafs-
son, sem kenn ir í Við skipta- og hag fræði deild
Há skóla Ís lands og Há skól an um á Bif röst.
Hann kom fram í Silfri Eg ils 21. jan ú ar 2007
og tal aði um „ok ur sam fé lag ið“ og fylgdi máli
sínu eft ir í frétt um Stöðv ar tvö 16. febr ú ar
2007, eft ir að Jó hanna Sig urð ar dótt ir hafði
tek ið „vaxta okrið“ upp á Al þingi. Hinn mað-
ur inn er Þor vald ur Gylfa son, pró fess or í
Við skipta- og hag fræði deild Há skóla Ís lands.
Hann birt ir töflu um vaxta mun á heima síðu
sinni á vef Há skóla Ís lands og skrif ar reglu-
lega um bank ana í viku leg um pistl um í Frétta-
blað inu, en margoft hef ur einnig ver ið vitn að
til hans um þetta á op in ber um vett vangi.
Ég hringdi í Guð mund Ó lafs son og spurði,
hvern ig hann reikn aði út, að vaxta mun ur væri
ó venju mik ill á Ís landi. Hann svar aði, að
hann hefði reikn að út með al tal allra aug lýstra
inn láns vaxta og dreg ið frá með al tali allra aug-
lýstra út láns vaxta. Að spurð ur kvaðst hann
ekki hafa reynt að vega ó líka vexti á ó lík um
lán um og ekki held ur reikn að út vaxta mun í
öðr um lönd um eft ir þess ari að ferð. Guð mund-
ur vís aði mér líka á heima síðu sína á vef Há-
skóla Ís lands, en þar eru töl ur hans og línu rit
um vaxta mun. 1(Sjá mynd 1)
Sam kvæmt því hef ur vaxta mun ur ver ið
mik ill árin 2000-2002, yfir 10%, en síð an
dreg ið úr hon um, svo að 2004 er hann um
8%. Ekki þarf að hafa um það mörg orð, að
út reikn ing ar Guð mund ar eru frá leit ir. Hann
hef ur hvorki fyr ir því að reikna vaxta mun í
öðr um lönd um út eft ir þess ari að ferð sinni né
reyna að meta, hvað hver lána flokk ur veg ur.
Til dæm is eru inn láns vext ir vissu lega lág ir á al-
menn um spari sjóðs bók um. En að eins um eitt
pró sent inn lána eru geymd á slík um bók um.
Ég skrif aði Þor valdi Gylfa syni og spurði,
hvern ig hann hefði reikn að út vaxta mun
þann, sem sýnd ur væri í línu riti á heima síðu
hans. Þar er Seðla bank ans get ið sem heim ild-
ar, en eng ar skýr ing ar gefn ar að öðru leyti á
töl um hans. Ég fékk ekk ert svar. Ég skrif aði
Þor valdi þá aft ur og sagð ist sjá af töl um úr
Seðla bank an um, að hann hefði lík lega dreg ið
inn láns vexti á al menn um spari sjóðs bók um
frá út láns vöxt um á skamm tíma skuld um, 60
daga víxl um. Ef hann mót mælti ekki, þá
myndi ég hafa það fyr ir satt. Hann hef ur ekki
mót mælt, enda er línu rit ið á heima síðu hans
eins í lag inu og það, sem draga má upp eft ir
þess um töl um. 2(Sjá mynd 2)
Sam kvæmt því er vaxta mun ur árið 2005
rösk 15% og hef ur auk ist tals vert frá því að
bank arn ir komust all ir í hend ur einka að ila
árið 2002. Á heima síðu Þor valds er löng
hug leið ing und ir línu rit inu um það,
að Lands bank inn og Bún að ar bank inn hafi
ver ið seld ir „einka vin um á und ir verði“, svo
að hæf ustu menn irn ir hafi ekki valist til að
stjórna þeim. Í því liggi rót vaxta ok urs ins.
En út reikn ing ar Þor valds á vaxta mun eru
enn frá leit ari en Guð mund ar. Hann dreg ur
lægstu inn láns vexti, sem hann finn ur, frá
hæstu út láns vöxt um, sem hann finn ur, og
kynn ir það sem vaxta mun. Hann hefði átt að
kynna það sem mesta mögu lega vaxta mun.
Þeir inn láns- og út láns vext ir, sem hann not ar,
eru að eins á broti lána. Til dæm is eru 85% af
skuld um heim il anna hús næð is lán á inn an við
5% vöxt um (verð tryggð um).
Það er furðu legt, að þess ir tveir hag fræð-
ing ar skuli ekki nota hina venju legu að ferð til
að reikna út vaxta mun banka, þótt þeir hljóti
að kunna hana. Hún er að draga heild ar vaxta-
gjöld bank anna frá heild ar vaxta tekj um þeirra
og finna síð an hlut fall ið milli þeirr ar tölu og
með al tals efna hags reikn inga bank anna í upp-
hafi og lok árs. Á þann hátt eyð ast skekkj ur,
sem stafa af því, að ólík lán eru á ó lík um
kjör um, til dæm is hús næð is lán á miklu lægri
vöxt um en víx il lán. Seðla bank inn reikn ar út
vaxta mun á þenn an hátt, eins og sjá má á ár-
leg um skýrsl um hans um fjár mála stöð ug leika
á Ís landi. Vaxta mun ur er sam kvæmt þess ari
að ferð 1,9% árið 2005 og hið sama árið
2006, en hvorki 8% eins og Guð mund ur
Ó lafs son reikn aði út né 15% eins og Þor vald-
ur Gylfa son reikn aði út. 3(Sjá mynd 3)
Á T Ö K U M V A X T A M U N
Grein Hannesar Hólmsteins
eins og hún birtist í 8. tölublaði Vísbendingar 2007:
GREIN HANNESAR HÓLMSTEINS