Læknablaðið - 01.05.2014, Blaðsíða 25

LÆKNAblaðið 2014/100 285

S a G a l æ k n i S F R æ ð i n n a R
LÆKNAbLAðIð hefur komið út síðan 1915 og í þessum 100. árgangi blaðsins eru
greinar sem ritstjórnin hefur kallað eftir af því tilefni. Höfundar greinanna skrifa um
ýmis málefni sem snerta lækna, félagsleg, söguleg og fræðileg.
Sveinn Pálsson læknir og náttúrufræðingur var fæddur 25. apríl
1762 á Steinsstöðum í Skagafirði. Sveinn var ekki aðeins merkur
læknir heldur var hann einnig einn merkasti náttúrufræðingur
Íslendinga fyrr og síðar. Ólafur Þ. Jónsson svæfingarlæknir gerði
lífshlaupi Sveins góð skil í grein í Læknablaðinu 2012 þegar 250 ár
voru liðin frá fæðingu hans.1 Okkur þykir þó rétt að rifja upp að
þegar Sveinn stundaði framhaldsnám í Kaupmannahöfn á seinni
hluta 18. aldar voru aðeins 5 læknar starfandi á Íslandi.2 Á þess-
um tíma þótti læknisfræði afar ótryggt nám til framfærslu, enda
ekki á vísan að róa með atvinnu á Íslandi að námi loknu. Sveinn
lagði því stund á náttúrufræði samhliða læknisfræðinni og varð
fyrsti Íslendingurinn sem útskrifaðist með próf í náttúrufræði í
Danmörku árið 1791. Sama ár hlaut hann styrk til náttúrufræði-
rannsókna á Íslandi. Á næstu fjórum árum fór Sveinn í marga
krefjandi rannsóknarleiðangra sem hann rakti í hinni stórmerku
ferðabók sinni sem við hann er kennd.3 Ferðabók Sveins þykir eitt
merkilegasta rit um náttúrufræði sem komið hefur út um íslenska
náttúru og var tímamótarit þegar hún kom út á dönsku, í fyrstu
sem ritgerð en í bókarformi árið 1880. Ferðabókin kom þó ekki út
á íslensku fyrr en árið 1945.
En Sveinn var ekki síður fær læknir og mikið var leitað til hans
eftir að hann tók við stöðu fjórðungslæknis í Sunnlendingafjórð-
ungi árið 1799.4 Hann bjó lengst af í Suður-Vík í Mýrdal og sinnti
þaðan læknisvitjunum. Heimildir greina frá því að hann hafi farið
í vitjanir allt frá Eyrarbakka til Djúpavogs, og þurfti því oft að fara
yfir beljandi jökulfljót.4 En læknislaunin voru léleg og dugðu ekki
til framfærslu stórrar fjölskyldu. Þurfti hann því samhliða læknis-
störfum að stunda búskap og róa til fiskjar. Sveinn Pálsson var
ekki aðeins farsæll læknir, bóndi og sjómaður, heldur var hann
einnig einstaklega afkastamikill náttúrufræðingur og raunar
frumkvöðull á því sviði hér á landi.
Hann gekk fyrstur manna, eftir því sem best er vitað, á tvo af
tilkomumestu útsýnistindum landsins, Sveinstind við Langasjó
(1090 m) og Sveinstind í Öræfajökli (2044 m) (mynd 1), og eru þeir
báðir við hann kenndir.
Við ætlum að heiðra minningu Sveins með því að greina frá
gönguferðum á báða þessa tinda. Höfundar hafa gengið nokkrum
sinnum á Sveinstind við Langasjó og gert tvær atlögur að nafna
hans í Öræfajökli sem er krefjandi ganga. Markmið okkar með
þessum skrifum er að hvetja sem flesta til að ganga á þessa tinda
sér til heilsubótar og ánægju. Sjón er alltaf sögu ríkari.
Sveinstindur við Langasjó
Sveinn Pálsson er talinn hafa gengið fyrstur á þennan svipmikla
tind, en það er Þorvaldur Thoroddsen náttúrufræðingur sem á
heiðurinn af að gefa honum nafnið þegar hann rannsakaði þetta
svæði í lok 19. aldar.5 Einstakt útsýni er af fjallinu þótt hæð tinds-
ins sé aðeins 1090 m yfir sjávarmáli. Ekið er sem leið liggur eftir
Sveinstindar tveir
– gengið í fótspor
Sveins Pálssonar
Engilbert Sigurðsson, Tómas Guðbjartsson
tomasgud@landspitali.is
Engilbert er ritstjóri og ábyrgðarmaður Læknablaðsins,
Tómas er í ritstjórn blaðsins.
Mynd 1. Sveinstindur við Langasjó (blár punktur) og í Öræfajökli (rauður punktur).
Mynd 2. Greinarhöfundar með Sveinstind við Langasjó í baksýn. Myndin er tekin
fyrir rúmum áratug þegar fjallgöngufatnaður var frábrugðinn því sem tíðkast í dag.
Mynd: Hákon Guðbjartsson.