Læknablaðið - 01.06.2014, Blaðsíða 13

LÆKNAblaðið 2014/100 333
Af niðurstöðum rannsóknarinnar má sjá að nýgengi koma og
innlagna Reykvíkinga á Landspítala vegna áverka á höfði hefur
farið lækkandi síðasta áratuginn. Ástæður þessa geta verið marg-
víslegar, en líklegt er að aukin vitund fólks um slys og slysahættur,
til dæmis í heima- og frítímaslysum, aukin notkun bílbelta, auk-
inn áróður fyrir umferðaröryggi, bætt gatnakerfi, aukin löggæsla
og hjálmanotkun hafi skilað þessum árangri.
Sambærileg þróun sást til að mynda í fjölda andláta í um-
ferðarslysum á rannsóknartímabilinu. Alls létust 32 einstaklingar
í umferðarslysum árið 2000, en aðeins 17 árið 2009.12 Í Slysaskýrslu
Umferðarstofu fyrir árið 2012 má sjá að slysum á hver 1000 öku-
tæki frá árunum 1999 til 2009 fór fækkandi.13
Á Íslandi hefur verið unnið öflugt starf í slysaforvörnum
barna síðastliðna tvo áratugi. Góður árangur hefur náðst, eins
og sést í nýlegri skýrslu frá evrópskum stýrihóp um slysavarnir
barna, þar sem Ísland fær hæstu einkunn fyrir frammistöðu í
barnaslysavörnum. Slysum og dauðaslysum barna hefur um leið
fækkað töluvert síðustu árin.14
Mikið hefur áunnist í slysavörnum hjá sjómönnum. Sam-
kvæmt niðurstöðum nýlegrar íslenskrar rannsóknar hefur bana-
slysum meðal sjómanna fækkað mikið en slysatíðni er ennþá há,
sérstaklega á fiskiskipum.15 Í rannsókninni kemur fram að tíðni
banaslysa lækkaði úr 15 í 2,4 á ári á tímabilinu frá árinu 1980 til
ársins 2005. Áverkar á höfði og hálsi voru samtals 5% allra áverka.
Fækkun alvarlegra slysa meðal sjómanna má sennilega rekja til
aukinnar þjálfunar varðandi öryggisþætti, betri stöðugleika skipa
og framþróunar í veðurspám. Þetta endurspeglar mikilvægi for-
varnaraðgerða gegn slysum.15
Niðurstöður rannsóknarinnar sýna að karlar hljóta oftar áverka
á höfði en konur og er það í samræmi við fyrri rannsóknir.6,16 Um
og eftir unglingsárin varð tímabundin aukning á áverkum á höfði
meðal karla, á meðan konurnar stóðu nokkurn veginn í stað.
Svipuð niðurstaða fékkst í rannsókn á áverkum á höfði í Stavanger
í Noregi.16 Einnig sáum við að slagsmál og ofbeldi orsökuðu um
þriðjung áverka á höfði á þessum aldri, en voru sjaldgæf orsök á
öðrum aldursbilum. Á þessum aldri verða margar breytingar í lífi
einstaklinga, þeir verða kynþroska, fá rétt til bílprófs, fá sjálfræði,
fá leyfi til áfengiskaupa og fleira. Þessar breytingar virðast hafa
meiri áhrif á karla en konur hvað varðar áverka á höfði. Rætt hefur
verið um að hækka aldur til bílprófs úr 17 árum í 18 ár. Forvitnilegt
verður að fylgjast með, ef af verður, hvort það muni hafa áhrif á
tíðni áverka á höfði í þessum aldurshópi.
Í rannsókninni frá Stavanger var skoðað nýgengi áverka á
höfði, að undanskildum mjúkpartaáverkum, fyrir árið 2003. Til
að auðvelda samanburð skoðuðum við einnig gögnin okkar án
mjúkpartaáverkahópsins. Í norsku rannsókninni kom fram að
nýgengi innlagna á spítala vegna áverka á höfði var 157/ár/100.000
íbúa í Stavanger.16 Samkvæmt okkar rannsókn var nýgengi inn-
lagna 110/ár/100.000 íbúa á sama tíma í Reykjavík. Í yfirlitsgrein
kom fram að árlegt nýgengi innlagna á sjúkrahús vegna áverka
á höfði var 91-546/ár/100.000 íbúa í Evrópu, og að nýgengið var
iðulega lægra í Skandinavíu og hærra í suðurhluta Evrópu.2 Sænsk
rannsókn á faraldsfræði áverka á höfði á árunum 1987-2000 sýndi
meðaltalsnýgengi 229/ár/100.000 íbúa, og var það nokkuð stöðugt
yfir tímabilið.17 Því er ljóst að tíðni áverka á höfði á Íslandi er lág í
samanburði við önnur lönd.2,16,17
Þekkt er að stór hluti líffæragjafa kemur frá sjúklingum með
alvarlega áverka á höfði. Í rannsókn á líffæragjöfum á Íslandi á
árunum 1992-2002 sást að tíðni þeirra var heldur lægri en á öðrum
Norðurlöndum.18 Í ljósi niðurstaðna okkar rannsóknar má velta því
fyrir sér hvort lág tíðni áverka á höfði hérlendis skýri þennan mun
að einhverju leyti. Þessar rannsóknir eru þó gerðar á mismunandi
tímabilum og því ekki fyllilega samanburðarhæfar.
R a n n S Ó k n
Mynd 3. Árlegt nýgengi innlagna vegna áverka á höfði í Reykjavík á árunum 2000-
2005 og 2008-2009.
Tafla I. Tegund áverka á höfði meðal Reykvíkinga á árunum 2000-2005 og
2008-2009 og fjöldi innlagna.
Áverkar Fjöldi (n) Fjöldi innlagðra (n)
Mjúkpartaáverkar 22.630 577
Beináverkar 1961 251
Innankúpu- og heilataugaáverkar 5084 515
Augnáverkar 5255 27
Fjöláverkar 101 77
Tafla III. Orsakir áverka á höfði samkvæmt Norræna orsakaskráningarkerfinu
um orsakir slysa, óhappa og ofbeldis, hlutfall af hundraði, %.
orsakir 0-9 ára
(n= 11.297)
15-29 ára
(n= 9.043)
75+ ára
(n= 1727)
Heild
(n= 35.031)
Slys og önnur óhöpp 96,6 63,7 87,8 80,5
Slagsmál/ofbeldi 0,4 29,4 0,3 12,7
Sjúkdómur/ástand án
beins samhengis við
ytri orsök
0,9 3,6 8,7 3,7
Ástæða ótilgreind 0,3 1,7 1,9 1,5
Vantar
orsakaskráningu
1,8 1,2 1,1 1,5
Lögmæt íhlutun 0,0 0,2 0,1 0,1
Sjálfsskaði og
sjálfsvígstilraun
0,0 0,1 0,1 0,1
Tafla II. Tegundir innankúpu- og heilataugaáverka meðal Reykvíkinga á árunum
2000-2005 og 2008-2009 og fjöldi innlagna.
Flokkur Fjöldi (n) Fjöldi innlagðra (n)
Heilahristingur 4892 357
Innankúpublæðing 91 82
Alvarlegur heilaáverki 75 58
Áverki á heilataugum 4 1
Ótilgreint 22 17