Læknablaðið - 01.05.2015, Blaðsíða 38

U M F J Ö L L U N O G G R E I N A R
270 LÆKNAblaðið 2015/101
Kristján Skúli Ásgeirsson skurðlæknir
hefur sérhæft sig í brjóstnámi og brjósta-
uppbyggingum, meðal annars í áhættu-
minnkandi skyni, en vaxandi eftirspurn
er eftir aðgerðum á heimsvísu. Hann
ræðir hér um undirbúning, kosti og
möguleg eftirköst slíkra aðgerða, upp-
byggingu brjósta jafnhliða skurðaðgerð
og tillögur um hvernig koma megi þeim
málum í farsælan farveg á Íslandi.
Þeim konum fer fjölgandi sem láta fjar-
lægja brjóst sín og einnig eggjastokka, þó
heilbrigðar séu, ef þær hafa vitneskju um
að þær beri arfgengt gen, BRCA (BReast
CAncer) sem veldur krabbameini. Leikkon-
an Angelina Jolie vakti heimsathygli þegar
hún gekkst undir slíkt brjóstnám árið 2013
og nýlega lét hún taka eggjastokkana. Hún
missti móður sína unga úr eggjastokka-
krabbameini og vissi að hún bæri svo-
kallað BRCA1-gen sem eykur bæði hættu á
brjósta- og eggjastokkakrabbameini.
Konur á Íslandi sem eiga fjölskyldu-
sögu um brjóstakrabbamein sækjast í
sívaxandi mæli eftir fyrirbyggjandi brjóst-
námsaðgerðum eftir að hafa notið þjón-
ustu erfðaráðgjafar Landspítala. Í þeim
hópi íslenskra kvenna sem bera BRCA-gen
er BRCA2 mun algengara en BRCA1, öfugt
við það sem reynist vera annars staðar í
heiminum. BRCA2-geni fylgir minni hætta
á eggjastokkakrabbameini en BRCA1, en
hætta á brjóstakrabbameinsmyndun er
álíka mikil.
Rannsóknir sýna líka að munur er
á stökkbreytingum milli þessara gena.
Hér á landi eru konur með ættgengt
brjóstakrabbamein oftast með svokallaðar
landnemabreytingar, annaðhvort í BRCA2
eða 1 (kallast 999del5 í BRCA2 og G5193A
í BRCA1). Ákveðin sérstaða getur fylgt
svona landnemabreytingum því hægt er
að greina hvort um stökkbreytingu er að
ræða í þessum genum á nokkrum dögum.
Þar sem slíkar landnemabreytingar eru
ekki fyrir hendi þarf að skoða allt genið
og það getur tekið nokkra mánuði að fá
niðurstöðurnar. Hér á landi hefur þetta
meðal annars þá þýðingu að þurfi kona að
gangast undir skurðaðgerð vegna meins
í brjósti er mögulegt að nema burtu hitt
brjóstið í fyrirbyggjandi skyni í sömu að-
gerð. Nýlegar rannsóknir sýna að konum
sem gera það getur vegnað betur.
Erlendis er meira um að þessar að-
gerðir séu aðskildar, nema að sjálfsögðu
ef niðurstöðurnar um þessar stökkbreyt-
ingar liggja fyrir áður en þær hafa fengið
brjóstakrabbamein.
Þessi vísindi er Kristján Skúli Ás-
geirsson brjóstaskurðlæknir að fræða mig
um. Hann hefur gert flestar þeirra BÍFÁS-
aðgerða (brjóstnám í fyrirbyggjandi eða
áhættuminnkandi skyni) sem hafa verið
gerðar á síðustu árum hér á landi. Þetta
árið starfar hann við The Nottingham
Breast Institute og vinnur meðal annars
við að setja á fót sérhæfða einingu sem
sinnir ráðgjöf og fyrirbyggjandi skurðað-
gerðum fyrir konur sem eru arfberar
BRCA 1 og 2. Þó er hann á Landspítal-
anum nokkra daga í mánuði og það var í
slíku stoppi sem Læknablaðið fékk hann í
viðtal um gildi þessara aðgerða.
Angelina Jolie - andlit aðgerðanna
Kristján Skúli segir að þótt Angelina
Jolie hafi orðið nokkurs konar andlit
áhættuminnkandi brjóstnámsaðgerða hafi
þróunin verið farin af stað áður en hún
steig sitt skref. Skurðlæknar hafi gert eina
og eina aðgerð víðast hvar í heiminum en
stefnan núna, að minnsta kosti í Bretlandi,
sé sú að einangra þessa starfsemi við fáar
sérhæfðar deildir. „Eina leiðin til að fá
fyrsta flokks árangur er að skurðlæknar
fái að gera margar samskonar aðgerðir og
það er sérstaklega mikilvægt þegar þessar
aðgerðir eiga í hlut,“ segir hann. „Það má
ekki gleyma því að flestar konurnar eru
heilbrigðar og það sem við skurðlæknarnir
gerum markar þeirra líkamsmynd og lífs-
gæði í áratugi. Auk þess tel ég mikilvægt
að þær fái fyrsta flokks upplýsingagjöf,
fræðslu og sálrænan stuðning.“
Til skamms tíma lögðu skurðlæknar
sem gerðu aðgerðir á BRCA-konum með
brjóstakrabbamein, alla krafta sína í að
nema burt meinið sem til staðar var, veita
Áhugi kristjáns Skúla á brjóstakrabbameinum er tengdur ákveðnum rannsóknum á þeim
sem hann vann undir handleiðslu Helgu ögmundsdóttur prófessors. Rannsóknarstofan var
tengd krabbameinsfélaginu og á sömu stofu var jórunn Eyfjörð og fleiri vísindamenn að
vinna að rannsóknum á BRCA-genum. Þar sem kristján Skúli hafði áhuga á skurðlækning-
um ákvað hann að sinna brjóstakrabbameini gegnum þær og sú sérgrein sem hann tók var
að samtengja krabbameinsaðgerðir og uppbyggingaraðgerðir á brjóstum jafnhliða.
Getum verið í
fararbroddi þjóða
– segir brjóstnámsskurðlæknir
■ ■ ■ Gunnþóra Gunnarsdóttir
Áhætta á að fá brjóstakrabbamein
Allar konur konur með arfgengar
BRCA stökkbreytingar
11% 60-80%