Læknablaðið - 01.05.2015, Blaðsíða 49

LÆKNAblaðið 2015/101 281
annars beinaskoðun og krufningar í
anatómíunámi. Liður í lyflæknis- og
handlæknisfræðinámi var vinna við
„frílækningu á póliklíník“ sem rekin var í
skólahúsinu. Skrifuðu nemar sjúkraskrár,
framkvæmdu rannsóknir og spreyttu sig
á sjúkdómsgreiningu undir handleiðslu
kennara. Tæki til klínískra rannsókna sem
nú eru sjálfsögð, svo sem röntgenskoðanir,
hjartarafrit, jafnvel blóðþrýstingsmælar,
voru enn ekki komin fram. Helsta tækið
var hlustpípan og flestir nemarnir áttu
smásjá og opthalmoskóp. Efnarannsóknir
á líkamsvökvum voru allþróaðar. Lögð var
áhersla á hinar sígildu skoðunaraðferðir:
inspectio, palpatio, percussio og auscultatio.
Árni ber kennurum skólans góðan
vitnisburð. Auðsæ er aðdáun á Guðmundi
Magnússyni sem jafnan var kallaður
„magister“ og lýsir Árni hnitmiðaðri rök-
vísi Guðmundar við sjúkdómsgreiningu.
Fyrsta læknakennsla
Fyrstu landlæknarnir, Bjarni Pálsson og
Jón Sveinsson, kenndu læknisfræði og
luku fjórir námi frá Bjarna en tveir frá
Jóni. Næstu landlæknar höfðu nema en
enginn lauk námi fyrr en kom að Jóni
Hjaltalín sem hóf skipulega kennslu
1861 og hlaut hún viðurkenningu og
styrk frá yfirvöldum. Fram til 1871 voru
menn útskrifaðir með fullum réttindum
til læknisstarfa hérlendis en eftir það var
þess krafist að menn störfuðu um tíma
á Fæðingarstofnuninni í Kaupmanna-
höfn og hlutu menn til þess siglingastyrk
og dvalarstyrk. Jón sá í fyrstu einn um
kennsluna en frá 1868 var Jónas Þ. Jónas-
sen aðstoðarkennari hans og fengu þeir
kennsluaðstöðu í Sjúkrahúsi Reykjavíkur
er þá tók til starfa. Alls útskrifaði Jón 13
nemendur á þessu 25 ára tímabili. Á sama
tíma útskrifuðust 7 íslenskir læknar frá
Hafnarháskóla.
Læknaskóli reykjavíkur
Skólinn var stofnaður 1876 og tók við af
þeirri kennslu er Jón Hjaltalín hafði ann-
ast. Veitti Jón Læknaskólanum forstöðu til
1881 og síðan þrír landlæknar er eftir hann
komu: Jónas Þ. Jónassen (settur) 1881-1882,
Hans J. G. Schierbeck 1882-1895, Jónas Þ.
Jónassen 1895-1906 og Guðmundur Björns-
son frá 1906.
Við stofnun skólans voru kennarar
þrír. Auk þeirra Hjaltalíns og Jónassen hóf
Tómas Hallgrímsson kennslu við skólann.
Smám saman bættust við fleiri kennarar
og voru þeir 8 er hann var lagður niður.
Læknaskólinn í Reykjavík útskrifaði
62 nemendur. Á sama tíma útskrifaði
Hafnarháskóli 32 íslenska lækna. Við
stofnun skólans var, auk vinnu á fæðing-
arstofnun í Kaupmannahöfn eftir útskrift,
krafist misserislangrar vinnu á sjúkrahúsi.
Þessar kvaðir héldust lengi eftir stofnun
læknadeildar.
Læknaskólinn hóf starfsemi í Sjúkra-
húsi Reykjavíkur hinu fyrra er stóð fyrir
suðurenda Aðalstrætis þar sem Herkastal-
inn stendur nú en haustið 1884 flutti hann
í nýbyggt sjúkrahús við Þingholtsstræti 25
en það var aðalsjúkrahús Reykjavíkur þar
til Landakotsspítali var vígður 1902. Þetta
hús stendur enn, kallað Farsóttarhúsið eft-
ir því hlutverki er það gegndi um árabil.
Mörgum þótti frá upphafi lítt til húss-
ins í Þingholtsstræti koma. Þótti það bæði
lítið og aðbúnaður lélegur. Oft fóru fram
aðgerðir í annarri kennslustofu hússins en
þar var hvorki rennandi vatn né skólpfrá-
rennsli. Í Árbók háskólans 1913 er sagt frá
því að skólinn hafi sagt upp húsnæðinu í
Þingholtsstræti og því lýst svo að kennslu-
stofur séu litlar kytrur og lágt undir loft.
Borð og bekkir eru sagðir óboðlegir í léleg-
asta barnaskóla. Fluttist læknakennslan þá
í Alþingishúsið.
Með kennslu Jóns Hjaltalíns 1861-1876
og Læknaskólans í Reykjavík 1876-1911 var
stórt skref stigið í læknisvæðingu lands-
ins. Þrátt fyrir lélegan aðbúnað skólans
má telja að hann hafi lagt drjúgan skerf til
þróunar heilbrigðismála á Íslandi í lok 19.
aldar og upphafi hinnar 20.
(Myndirnar eru fengnar úr bókinni Lækningar og saga
eftir Vilmund Jónsson.)
Heimildir
Árnason Á. Læknaskólinn í Reykjavík. Læknablaðið 1973;
59: 8-10.
Blöndal LB, Jónsson V. Læknar á Íslandi. Sögufélagið,
Reykjavík 1944: 42-51
Jónsson V. Lækningar og saga. Tíu ritgerðir. I.
Menningarsjóður, Reykjavík 1969.
Ísberg JÓ. Líf og lækningar. Íslensk heilbrigðissaga. Hið
íslenska bókmenntafélag, Reykjavík 2005: 70-1.
Þrír fyrstu kennarar Læknaskóla Reykjavíkur
Jón Hjaltalín (1807-1882) Jónas Þ. Jónassen (1840-1910) Tómas Hallgrímsson (1842-1893)
Sjúkrahús Reykjavíkur hið yngra (1884-1903) stóð við Þingholtsstræti 25.
Það tók við af hinu gamla og var af vanefnum gert. Læknaskólinn og síðan
læknadeildin var hér til húsa til ársins 1913. Húsið stendur enn, þekkt sem
„Farsóttarhúsið“. Teikning: Aa. E. Nielsen
Sjúkrahús
Reykjavíkur
hið eldra (1866-
1884) stóð þar
sem nú er hús
Hjálpræðis-
hersins. Sjúkra-
húsið var á efri
hæð en niðri var
greiðasala og
samkomusalur.
Hér var Lækna-
skólinn til húsa
til ársins 1884.
Teikning:
Aa. E. Nielsen