Læknablaðið - 01.11.2014, Blaðsíða 32

600 LÆKNAblaðið 2014/100

S a G a l æ k n i S F R æ ð i n n a R
Árið 1996 fékk ég símtal frá kollegum við Kaupmannahafn­
arháskóla sem höfðu áhuga á því að rannsaka súrefnisefnaskipti
sjónhimnu augans og áhrif tiltekins glákulyfs. Við Þór Eysteinsson
lífeðlisfræðingur skelltum okkur til Kaupmannahafnar með súr­
efnismælana okkar í ferðatösku og byrjuðum að mæla súrefni í
dönskum svínum.16
Aðstaðan til dýrarannsókna við Kaupmannahafnarháskóla var
frábær, miklu betri en við höfðum á Íslandi og jafnvel betri heldur
en bauðst í Bandaríkjunum. Verkefnið var gríðarlega skemmtilegt
og árangursríkt.17
Að minnsta kosti þrír doktorsnemar útskrifuðust frá Kaup­
mannahafnarháskóla út á þetta verkefni og við gerðum mjög
áhugaverðar uppgötvanir um lífeðlisfræði augans.18,19
Við gerðum okkur þó ljóst að rannsóknir á svínum og eldri
rannsóknir mínar á köttum og öpum dugðu ekki til að skilja sjúk­
dóma í mönnum. Við sáum þörf á því að þróa tækjabúnað til þess
að geta gert súrefnismælingar í augum manna en engin slík tæki
voru til á þessum tíma.
Súrefnismælir fyrir mannsauga
Það var um þetta leyti að Bandaríska geimferðastofnunin NASA
ákvað að halda málþing í þeim tilgangi að nýta tækni, sem NASA
hafði þróað til augnlækninga og augnrannsókna. Ég var svo hepp­
inn að vera boðið á þetta málþing. Einn af fyrirlesurum NASA
fjallaði um fjarkönnun á jörðinni úr gervihnöttum og skýrði
vandlega út hvernig myndgreining og litrófsgreining var notuð
til að greina ýmis smáatriði sem sáust á yfirborði jarðar úr gervi­
hnöttum NASA. Ég sá það í hendi mér að þessi tækni gæti nýst
til að greina smáatriði í augnbotni manna, enda þótt stærðarhlut­
föllin væru misjöfn. Sérstaklega átti þetta við litrófsgreiningu á
myndum, hvort sem væru gervihnattamyndir af yfirborði jarðar
eða af augnbotni.
Þegar heim var komið spurðist ég fyrir hvort einhver við Há­
skóla Íslands væri sérfræðingur á þessu sviði og var bent á dr. Jón
Atla Benediktsson prófessor í verkfræðideild. Ég setti mig í sam­
band við Jón Atla og hann tók mér vel og við gengum til samstarfs
við það að þróa súrefnismæla fyrir augun20 (mynd 7).
Ég hafði samband við dr. James Beach verkfræðing í Banda­
ríkjunum en hann hafði unnið með James Tiedemann, gömlum
samstarfsmanni mínum og vini frá Duke háskólanum við það að
reyna að þróa súrefnismæla fyrir augun. Jim gekk til samstarfs
við okkur og nokkrum árum síðar flutti hann til Íslands og var í
þrjú ár kennari í lífverkfræði við verkfræðideild Háskólans. Við
fengum drjúgan stuðning frá Tækniþróunarsjóði og fleiri aðilum.
Þetta gekk skref af skrefi og um miðjan síðasta áratug stofnuðu
við fyrirtækið Oxymap í samstarfi við tvo öfluga unga verkfræð­
inga sem eru enn þann dag í dag kjarninn í Oxymap, Gísli Hreinn
Halldórsson og Róbert Arnar Karlsson. Hlutafélagið var í eigu
stofnenda og lykilstarfsmanna auk þess sem Landspítalinn og Há­
skóli Íslands áttu nokkurn hlut líka í samræmi við þá aðstöðu sem
þær stofnanir höfðu látið í té. Við höfum haft þessa reglu á með öll
sprotafyrirtæki sem við höfum stofnað.
Á því góða ári 2008 gengu fjárfestar til liðs við Oxymap undir
forystu Árna Þórs Árnasonar, sem nú er framkvæmdastjóri Ox­
ymap, ásamt hópi fjárfesta og var Nýsköpunarsjóður þar á meðal.
Oxymap framleiðir og selur súrefnismæla fyrir augnbotna og
hefur vaxið ár frá ári og hefur nú selt súrefnismæla til fjögurra
heimsálfa.
Á sama tíma höfum við haldið áfram öflugum rannsóknum á
þessu sviði. Sveinn Hákon Harðarson21,22 varði doktorsritgerð um
súrefnismælingar í augum í þessum sal í fyrra, Sindri Traustason
í Kaupmannahöfn23 og þrjár doktorsritgerðir til viðbótar eru í
farvatninu,24,25 auk þess sem Jóna Valgerður Kristjánsdóttir lauk
meistaragráðu í fyrra við HÍ26 og Ólöf Birna Ólafsdóttir í hitteð­
fyrra.27
Sykursýki og upplýsingatækni
Þriðja fyrirtækið í þessum geira er dálítið öðruvísi en hin. Það vex
að vísu út frá þessum meginstofni augnsjúkdóms í sykursýki, en
með fremur óhefðbundnum hætti. Íslendingar hafa lengi verið í
Mynd 4. Ýmsar aðferðir eru notaðar til að sprauta lyfjum eða setja lyfjahylki inn í
auga. Algengast er að sprauta lyfjum beint inn í glerhlaup augans, en einnig er lyfjum
sprautað undir slímhúð augans utan á augnknettinum. Loks er lyfjahylkjum komið
fyrir inni í auganu og gefa þau frá sér lyf smám saman. Mynd: Árni Collett.
Mynd 6. Myndin sýnir
flutning á sameindum, svo
sem súrefni O2 og vascular
endothelial growth factor,
VEGF, í eðlilegu auga
(ofar) og auga eftir gler-
hlaupsaðgerð (neðar).15
Aukinn flutningur súr-
efnis eftir glerhlaupsaðgerð
veldur skýmyndun á auga-
steini. Aukinn flutningur
á súrefni og VEGF eftir
glerhlaupsaðgerð eða nátt-
úrulegt glerhlaupslos
dregur úr nýæðamyndun og
sjónhimnubjúg í sykursýki
og augnbotnahrörnun.
Mynd: Árni Collett.