Læknablaðið - 01.11.2014, Blaðsíða 40

um, fjölda legudaga, fjölda starfsmanna og mörgu fleiru. Lengi var
gefið út starfsmannablaðið Spítalapósturinn og er margt fróðlegt
þangað að sækja. Sömuleiðis blaðaefni frá þessum tíma.
Fræðsla heilbrigðisstétta og vísindastarfsemi
Frá opnun spítalans fór fram mikil fræðslustarfsemi fyrir heil­
brigðis stéttir sem fór vaxandi eftir því sem tímar liðu. Hér á eftir
verða taldir fjölmennustu hóparnir en eitthvað kann að vera van­
talið.
Hjúkrunarnemar við Hjúkrunarskóla Íslands og síðar hjúkr­
unarfræðinemar við Háskóla Íslands voru fjölmargir en þessir
nemendur voru oft margar vikur hver.
Sjúkraliðaskóli var starfræktur við spítalann í nokkur ár og
voru nemendur um 160 fram til ársins 1975 þegar Sjúkraliðaskóli
Íslands tók til starfa en nemendur skólans sóttu verklegt nám til
spítalans eftir sem áður.
Læknanemar voru fjölmennur hópur og var hver þeirra lengur
eða skemur við nám. Sérstakur samningur var síðar gerður við
Háskólann varðandi þessa kennslu árið 1983. Allmargir læknar
spítalans voru kennarar við læknadeild í hlutastarfi. Fræði­ og
vísindastörf fóru vaxandi eftir því sem tímar liðu.
Margir læknakandídatar voru á spítalanum eftir útskrift frá
læknadeild til að ljúka kandídatsárinu þannig að þeir gætu öðlast
lækningaleyfi. Þá voru margir læknar við ýmiss konar framhalds­
nám eða sérfræðinám.
Nemendur Nýja hjúkrunarskólans voru við framhaldsnám í
nokkrum undirgreinum hjúkrunar og sóttu verklegt nám á spítal­
ann. Röntgentæknaskólinn var tengdur starfsemi röntgendeildar
og fór verulegur hluti bóklegu og verklegu kennslunnar fram á
spítalanum. Meinatæknanemar voru við verklegt og bóklegt nám
við rannsóknadeild mestallt árið. Þá má telja nemendur í sjúkra­
þjálfun, bókasafnsfræði, sálfræði, þroskaþjálfun, iðjuþjálfun og
félagsráðgjöf. Nemendur Stýrimannaskólans og Hjálparsveita
skáta voru mislengi á slysadeild. Í nokkur ár voru haldin tveggja
vikna námskeið fyrir sjúkraflutningamenn í samstarfi við Rauða
krossinn. Nemar í guðfræðideild Háskólans sóttu fræðslu og
reynslu í sálgæslu.
Þessi kennsla fór að talsverðu leyti fram sem klínískt nám á
sjúkradeildum og öðrum sérdeildum. Fluttir voru fyrirlestrar fyrir
hina ýmsu hópa og á flestum deildum voru fræðslufundir.
En hvernig tókst svo til?
Bygging og rekstur Borgarspítalans verður að telja mikilvægt
framfaraspor í heilbrigðismálum. Hann var reistur til að bregðast
við vandræðum í sjúkrahúsmálum í Reykjavík. Landsmönnum og
sérlega íbúum Reykjavíkur hafði fjölgað mikið og stöðugt jókst
eftirspurn eftir heilbrigðisþjónustu. Á því tímabili sem hér um
ræðir, frá 1967 til 2000, fjölgaði landsmönnum um 80.000.
Á þessum 29 árum jókst starfsemi eftir því sem húsakostur
stækkaði. Miklar framfarir urðu á tímabilinu í greiningu sjúkdóma
eins og áður segir. Nýting sjúkrarúma var yfirleitt mjög góð og oft
var yfirfullt. Afköst spítalans voru veruleg og það tókst að koma
flestum, en því miður ekki öllum, til betri heilsu og lækna mörg
mein. Fjöldi innlagðra sjúklinga á spítalann var um 230.000 manns.
Spítalinn var frá upphafi aðalmóttökustaður landsins vegna slysa
og bráðra sjúkdóma. Og álag á starfsfólk var mikið. Á því tímabili
sem hér um ræðir leituðu sér lækninga á slysa­ og bráðamóttöku
spítalans tæplega ein milljón manns. Margir þurftu bráðrar inn­
lagnar við eða þurftu að koma í fleiri heimsóknir þangað vegna
sára­ og gipsskiptinga og til ýmiss konar eftirlits. Séu þessar end­
urkomur taldar með er talan hærri en ein og hálf milljón.
Á göngudeild háls­, nef­ og eyrnadeildar sem stofnuð var 1975
komu rúmlega 300.000 manns, röntgen og myndgreiningar voru
rúmlega ein milljón, svæfingar og deyfingar voru um 140.000, á
rannsóknadeild voru gerðar um 400.000 rannsóknir, einungis á
árinu 1994. Loks má benda á hinn mikla fjölda heilbrigðisstarfs­
manna sem hafa hlotið menntun eða fræðslu á spítalanum.
Á tímabilinu voru haldnir í Reykjavík tveir fundir leið toga
stórvelda, Nixon forseti Bandaríkjanna og Pompidou Frakk­
landsforseti funduðu á Kjarvalsstöðum 1972, og Gorbatjov aðalritari
sovéska kommúnistaflokksins og Reagan forseti Bandaríkjanna í
Höfða 1986. Í bæði skiptin var Borgarspítalinn valinn af fulltrúum
þeirra sem fyrsti spítali (primary hospital) kæmi eitthvað alvarlegt
fyrir leiðtogana. Viðbúnaður spítalans var talsverður vegna þessa.
En hvernig mátu sjúklingarnir þjónustu og viðmót starfs­
manna? Kunnugt er um eina könnun þessa efnis sem gerð var
meðal sjúklinga undir lok þessa tímabils og voru langflestir sjúk­
linganna ánægðir með þá þjónustu og úrlausnir sem tiltækar voru
á hverjum tíma.
Borgarspítalinn starfaði frá 1967 og til sameiningar sjúkra­
húsanna árin 1996­2000. Þessar sameiningar áttu sér nokkurn að­
draganda sem ekki verður rakinn hér. Þá urðu miklar breytingar á
stjórnsýslu, deildaskiptingu hinna ýmsu sérgreina og fleiru. Öflug
spítalastarfsemi hefur síðan verið rekin í húsakynnum Borgar­
spítalans og heitir þar nú Landspítali. En það er önnur saga.
Þakkir
Bestu þakkir fá Bragi Þorgrímur Ólafsson fagstjóri á Landsbóka­
safni, Elín Helga Jóhannesdóttir skrifstofustjóri Landspítala, Guð­
mundur Oddsson fyrrum yfirlæknir hjartadeildar Borgarspítalans
og Sjúkrahúss Reykjavíkur, og Jóhannes Pálmason fyrrum forstjóri
Borgarspítalans og Sjúkrahúss Reykjavíkur.
Heimildir
1. Jónsson V. Lækningar og saga. Tíu ritgerðir. 1­2. Menningarsjóður, Reykjavík 1969.
2. Ísberg JÓ. Líf og lækningar. Íslensk heilbrigðissaga. Hið íslenska bókmenntafélag, Reykjavík
2005.
3. Sigurðsson J. Byggingarsaga Borgarspítalans, fyrri aðaláfangi byggingarinnar. Læknablaðið
1978; 68, Fylgirit 6: 9­16.
4. Gunnarsdóttir SM. Sjúkrahús verður til. Upphaf og uppbygging hjúkrunarþjónustu
Borgarspítalans í Reykjavík. Sjúkrahús Reykjavíkur, Reykjavík 2000.
Ársskýrslur Borgarspítalans í Reykjavík. Frá upphafi til loka starfsemi Borgarspítalans, sem
tiltækar eru.

S a G a l æ k n i S F R æ ð i n n a R
608 LÆKNAblaðið 2014/100